'Goednieuwsshow over Afghanistan is met een korrel zout te nemen'

Sinds 2002 – een jaar na de Amerikaanse invasie in Afghanistan — hebben de VS meer dan 100 miljard dollar gepompt in het land met iets meer dan 30 miljoen inwoners. Om nog maar te zwijgen van de biljoenen dollar die ze aan militaire operaties hebben uitgegeven, en de dood van tweeduizend medewerkers in amper een decennium tijd.

Vandaag worstelen de VS met hun erfenis in Afghanistan. Critici menen dat hun aanwezigheid vooral zal herinnerd worden als een immense en kostelijke mislukking – zowel op menselijk als economisch vlak.

Positieve kant

Vele anderen, waaronder het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (Usaid) noemen een hogere levensverwachting, betere gezondheidszorg en verbeterde toegang tot onderwijs de positieve kant van de interventie in Afghanistan.

Wie het zo bekijkt, weegt de naar schatting 26.000 burgerdoden als rechtstreeks gevolg van de Amerikaanse militaire actie af aan het feit dat mensen vandaag langer leven, dat er minder moeders sterven in het kraambed en dat er meer kinderen op de schoolbanken zitten.

De Special Inspector General for Afghanistan Reconstruction (Sigar) van zijn kant waarschuwt dat deze officiële goednieuwsshow best met een korrel zout wordt genomen. Sigar is sinds 2008 de overheidsinstantie die toezicht houdt op de wederopbouw, over de Amerikaanse departementen heen.

In een toespraak op 5 mei sprak de inspecteur-generaal John F. Sopko over de inspanning tot wederopbouw als een ‘reusachtige en verreikende onderneming’ die amper een deel van het Afghaanse leven onberoerd heeft gelaten.

Marshallplan overschreden

Het eindeloze aantal projecten — gaande van versterking voor het lokale leger en de politie, over alternatieven voor de papaverteelt tot fondsen om Afghanistan herop te bouwen – hebben intussen ‘de omvang van het Marshallplan overschreden’.

Sopko betreurt dat er tot op vandaag grote sommen van Amerikaans belastingsgeld verloren zijn gegaan bij verspilling, fraude en misbruik.

Zo is Sigar een onderzoek gestart naar medewerkers van de vorige president Hamid Karzai die het aantal actieve scholen in Afghanistan vervalst zouden hebben om internationale steun te blijven ontvangen.

Hierbij rijzen ook twijfels over statistieken die stellen dat officiële ontwikkelingshulp geleid zou hebben tot een sprong van 900.000 ingeschreven studenten in 2002 tot meer dan 8 miljoen in 2013. Usaid blijft vasthouden aan deze cijfers, die afkomstig zijn van het Afghaanse ministerie, maar ze kunnen niet onafhankelijk geverifieerd worden.

Spookscholen

Geconfronteerd met beschuldigingen van ‘spookscholen, -studenten en –leerkrachten’ wil Sigar nu van Usaid weten of het agentschap dit kan onderzoeken. ‘We willen zeker zijn dat er geen Amerikaans belastingsgeld verspild wordt’, verklaart een Sigar-functionaris.

Geen gemakkelijke opgave in een land waar de 14.226 scholen zich hoofdzakelijk op het platteland bevinden, waar het ministerie van Onderwijs de geletterdheid van leerkrachten niet bijhoudt, laat staan de uitvoering van het leerplan controleert.

Het staat buiten kijf dat er meer geld nodig is om het Afghaanse onderwijssysteem vlot te trekken: volgens Unesco in Kaboel heeft het land een van de laagste alfabetiseringsgraden ter wereld. Maar volgens controleorganen zoals Sigar moeten deze problemen aangepakt worden in een systeem van efficiëntie, transparantie en nauwkeurigheid.

Levensverwachting

De discrepantie tussen officiële cijfers en de realiteit doen zich niet alleen voor in het onderwijs, maar in bijna alle domeinen van de wederopbouw.

Neem de levensverwachting die volgens Usaid van 42 jaar in 2002 naar 60 jaar in 2014 is gegaan, een ongelooflijke stijging die zou getuigen van betere leefomstandigheden voor de gewone Afghanen. Sigar heeft een ander cijfer, op basis van CIA-gegevens, het World Factbook en de Verenigde Naties. Zij komen veel lager uit, sommige amper bij 50 jaar.

Sigar kan niet precies bepalen hoeveel geld er verloren is gegaan door slecht geplande programma’s, diefstal en corruptie door zowel Amerikanen als Afghanen, en slecht beheer van geld dat rechtstreeks in handen van Afghaanse ministeries is gelegd.

Maar volgens een Sigar-functionaris kan het bijna niet anders dan dat de totale kost voor Amerikaanse belastingbetalers miljarden dollar bedraagt.