Onze rivierwaterkwaliteit heeft nog een grote sprong voorwaarts nodig

De organisatoren van de jaarlijkse Big Jump vinden dat rivieren en oppervlaktewater als levende milieus nooit buiten beschouwing mogen worden gelaten. ‘Het is mogelijk om samen iets te doen om de kwaliteit van onze rivieren te herstellen.’

Kaderrichtlijn

Op 23 oktober 2000 werd in het Europese Parlement de kaderrichtlijn Water goedgekeurd. Concreet wil de EU al het water op het continent beschermen, de ecosystemen in en rond water herstellen, vervuiling verminderen en duurzaam watergebruik door particulieren en bedrijven garanderen.

De kaderrichtlijn Water verplicht de lidstaten duurzaam met water om te springen, waarvoor ze beheerplannen moeten opstellen per stroomgebied. De verantwoordelijkheid daarvoor ligt bij de nationale overheden.

De verantwoordelijkheid ligt bij de nationale overheden.

‘In 2015 vond normaal de laatste Big Jump plaats, want dat was de deadline van de richtlijn. Er werd een enorme vooruitgang geboekt, maar de doelstellingen werden niet gehaald en uitgesteld naar 2021’, aldus Peter Hulpiau van GoodPlanet, de organisatie die samen met andere lokale en nationale partners de Big Jump in Vlaanderen organiseert.

Zwemmen

Als de doelstellingen worden gehaald, kunnen er in heel Vlaanderen zwemzones worden ingericht in openbare waterlopen. ‘We vinden het belangrijk dat mensen zich verbonden kunnen voelen met de natuur: veilig in rivieren zwemmen of door het bos wandelen met de kinderen’, verklaart Hulpiau.

De Big Jump is een Europees initiatief van European River Networks (ERN) dat staat voor een duurzaam onderhoud van de rivieren die te maken krijgen met exploitatie, pollutie en degradatie. ERN zorgt ervoor dat de communicatie tussen groepen en organisaties die vechten voor een betere waterkwaliteit beter verloopt.

Rioleringen

‘We merken dat er de laatste vijftien jaar enorme inspanningen zijn geleverd om de waterkwaliteit te verbeteren. Toch voldeed in 2015 geen enkele van onze waterlopen aan de doelstellingen en zijn er vandaag nog tal van problemen’, stelt Hendrik Moeremans, persverantwoordelijke van Natuurpunt.

Volgens Wim Van Gils, diensthoofd van het waterbeleid bij Natuurpunt, heeft dat weinig te maken met de industrie: ‘De sector heeft de laatste jaren een enorme vooruitgang geboekt en de vervuilingen die eruit voortkomen zijn beperkt.’

Een grote oorzaak van de vervuiling ligt bij de Vlaamse rioleringen.

Een grote oorzaak van de vervuiling ligt bij de Vlaamse rioleringen. ‘Al ons afvalwater komt in de riolen terecht. Daarvan gaat 80 procent naar waterzuiveringsstations. Dat is een grote verbetering ten opzichte van vroeger, maar toch wordt er zo nog steeds een vijfde van het water niet gezuiverd’, verklaart Van Gils.

‘Door de overvloedige neerslag in het voorjaar is dat probleem alleen maar erger geworden. De rivieren kregen een grote hoeveelheid vervuild slib te verwerken’, stelt Moeremans. Veel rioleringen zijn verouderd en kunnen al dat water niet slikken. Zo overstroomt veel vervuild water in beken en rivieren.

‘Natuurpunt wil met de Big Jump die problematiek weer op de politieke agenda plaatsen. Duurzaam omspringen met water is belangrijk, maar het is vooral de taak van de overheid om te investeren in een hernieuwde infrastructuur van de rioleringen’, aldus Moeremans.

Mestactieplan

De grootste vervuiler blijft echter de landbouwsector. ‘Het is een van de kleinste industrieën en toch heeft het een enorm aandeel in de watervervuiling. Vooral mest en pesticiden zijn enorm slecht voor de waterkwaliteit van onze rivieren’ stelt Van Gils.

Volgens een rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) voldeed in 2015 slecht 24 procent van de meetplaatsen van het oppervlaktewater aan de normen voor fosfor en orthofosfaat. Dat is het beste resultaat sinds de start van de metingen, maar het blijft opvallend laag.

In de waterzuivering worden grote inspanningen geleverd om de fosforconcentraties in de lozingen van de rioolwaterzuiveringsinstallaties zo ver mogelijk terug te dringen.

Het onderzoek wees wel uit dat de gemiddelde zuurstofconcentratie de laatste jaren geleidelijk is toegenomen en dat ongeveer 86 procent van de meetplaatsen voldoet aan de zuurtegraadnorm. Hoewel er dus steeds weer wat verbeteringen is, zijn er volgens het VMM nog heel wat inspanningen nodig om de Europese doelstellingen te bereiken.

Wat doet de overheid?

Op vlak van investeringen in de rioleringsinfrastructuur doet de overheid naar eigen zeggen erg haar best. ‘In 2015 heeft minister Joke Schauvliege 80 miljoen euro aan subsidies toegekend aan de gemeenten en rioolbeheerders. In 2016 wordt die som opgetrokken tot meer dan 135 miljoen euro’, aldus Jan Pauwels, woordvoerder van het kabinet de van Vlaamse minister van Milieu.

‘Behalve die subsidies gebruiken de gemeenten en rioolbeheerders de opbrengst van de gemeentelijke saneringsbijdrage voor het onderhoud en vervanging van bestaande riolering en de aanleg van bijkomende riolering’, vervolgt Pauwels.

De Vlaamse Overheid stuurt ook de investeringen van Aquafin aan.

De Vlaamse Overheid stuurt ook de investeringen van Aquafin aan. Ze moeten jaarlijks 100 miljoen euro in collectoren en waterzuiveringsinstallaties investeren. Sinds 2008 neemt Aquafin ook een gedeelte van de gemeentelijke investeringen voor haar rekening. Dat bedrag is vanaf 2016 opgetrokken van 100 naar 130 miljoen euro.

Wat de mestactieproblematiek betreft, moet er nog een stap verder worden gegaan. ‘Het huidige mestactieplan bevat op dit moment – specifiek met de doelstellingen van de kaderrichtlijn Water voor ogen – al aangescherpte bepalingen voor fosfor,’ stelt Pauwels, ‘en er is een extra 2,5 miljoen euro vrijgemaakt om bijkomende ecologische herstelmaatregelen van waterlopen mogelijk te maken.’

‘In 2018 moeten alle lidstaten rapporteren over de vooruitgang van hun maatregelen. Vlaanderen heeft intern ook een bijsturing gepland als blijkt dat de vooropgestelde doelen niet binnen bereik zijn’, stelt Pauwels. 17 van de doelstellingen acht Vlaanderen haalbaar, maar 56 anderen zullen hoogstwaarschijnlijk naar een volgende planperiode worden verschoven.

Opnieuw uitstel?

Experts zijn het erover eens dat de doelstellingen ook tegen 2021 niet zullen worden gehaald. Al zullen er wel een aantal knelpunten worden aangepakt. ‘Op vlak van waterzuivering zijn er wel wat investeringen, maar het huidige mestactieplan moet echt een stap verder gaan’, verklaart Van Gils van Natuurpunt.

Volgens professor Willy Bauwens, hoofd van de Vakgroep Hydrologie en Waterbouwkunde aan de VUB, stelt de kaderrichtlijn Water enorm hoge eisen: ‘Europa vraagt een goede ecologische kwaliteit. Het water moet niet alleen aan bepaalde concentraties voldoen, er moeten ook organismen in het water kunnen overleven.’

Om een goede ecologische kwaliteit te bereiken is er een continue controle van de waterzuiveringsstations nodig. Dat is volgens Bauwens erg hoog gegrepen: ‘Eén gebeurtenis kan ervoor zorgen dat alle inspanningen voor niets zijn geweest. Als er veel regenval is, kunnen de riolen in Vlaanderen al dat water niet langer naar de zuiveringsstations sturen en overstroomt het rioolwater in de rivieren.’

‘Je hebt perfectie en Europa vraagt het niveau net daaronder.’

‘Je hebt perfectie en Europa vraagt het niveau net daaronder. Tegen 2021 kunnen we misschien in die buurt komen’, aldus Bauwens. Als de doelstellingen binnen vijf jaar nog steeds niet zijn bereikt, krijgen de lidstaten uitstel tot 2027.

De Big Jump van aanstaande zondag zal dus nog niet de laatste zijn.