Bij protesten in Congo staat meer op het spel dan in België

‘Ik ben juist thuisgekomen. Het is geen hele grote manifestatie, tot nu toe tenminste. Maar er is veel minder vervoer. De protesteerders zijn erin geslaagd de stad wat te paralyseren’, zegt Nadia Nsayi, Beleidsmedewerker Centraal-Afrika bij Broederlijk Delen en Pax Christi, via de telefoon vanuit Kinshasa. Tot zover de overeenkomsten met de Belgische stakingen van vandaag.

De Congolese oppositiepartijen en het burgerplatform Front Citoyen demonstreren tegen de uitspraak van het Grondwettelijk Hof dat een de facto verlenging van president Joseph Kabila’s legislatuur mogelijk heeft gemaakt. ‘Het arrest is een soort grondwetsherziening’, zegt Nsayi. Na twee termijnen is Kabila normaal gezien verplicht om op 20 december zijn ambt neer te leggen om opgevolgd te worden door de nieuw verkozen president.

‘Het is duidelijk dat het Hof niet onafhankelijk is en orders van de regering opvolgt.’

Maar de geplande verkiezingsdatum van 27 november is volgens de kiescommissie niet meer haalbaar. Het Grondwettelijk Hof heeft twee weken geleden toegestaan dat Kabila aan de macht blijft tot de installatie van de volgende president. ‘Het is duidelijk dat het Hof niet onafhankelijk is en orders van de regering opvolgt’, zei Stephanie Wolters, hoofd Conflictpreventie en Risicoanalyse bij het Instituut voor Veiligheidsstudies in Pretoria, tegen The East African.

De oppositie eist dat de verkiezingen dit jaar nog doorgaan, en beschuldigt Kabila ervan in zijn extra regeertijd te proberen de grondwet te veranderen om een derde termijn alsnog mogelijk te maken. Ze eisen dat Kabila de grondwet respecteert en in december opstapt.

De geplande protestacties in Kinshasa en Uvira zijn door de autoriteiten toegestaan. In het rest van het land, zoals in de tweede grootste stad Lubumbashi, zijn ze dat niet. De oppositie wil ook manifesteren tegen de betrokkenheid van overheidsmilitairen bij massamoorden in Noord-Kivu, waarbij zevenhonderd mensen het leven lieten. Dat blijkt uit nieuwe rapporten. ‘De grondwet staat ons toe om te protesteren. Dus wij zullen op straat komen’, zei Willy Mapenzi, juridisch adviseur en woordvoerder van de oppositiepartijen, over het verbod in Noord-Kivu tegen Deutsche Welle.

‘Kabila moet voor altijd president blijven, er komen geen verkiezingen.’

Ook de aanhangers van de regeringspartij PPRD willen vandaag manifesteren in Kinshasa. Zij staan achter het besluit van het Grondwettelijk Hof en eisen dat de verkiezingen nog twee tot vier jaar uitgesteld worden. Het argument daarvoor zouden de logistieke en financiële problemen zijn. ‘Kabila moet voor altijd president blijven, er komen geen verkiezingen’, zei een militant vorige week tegen RFI Afrique.

Uit vrees voor confrontaties hebben de autoriteiten de PPRD gevraagd om hun mars te annuleren. Toch bestaat het gevaar dat vroeg of laat geweld uitbreekt tussen aanhangers van de regerings- en oppositiepartijen. ‘Woede is aan het opborrelen bij de arme en rechteloze bevolking’, schrijft Ben Shepherd van de westerse denktank Chatham House in Newsweek. ‘De context is zeer gespannen. Vandaag zal het niet tot grote confrontaties komen, maar de komende maanden gaat dat wel gebeuren. Er is bij de bevolking een breed draagvlak voor respect voor de grondwet en het vertrek van president Kabila’, zegt Nsayi.

De druk op de oppositie neemt toe, en dat komt niet enkel door de uitspraak van het Grondwettelijk Hof. Hun grootste hoop, presidentskandidaat Moise Katumbi, werd in verdenking gesteld voor de vermeende rekrutering van huurlingen om een staatsgreep te plegen. Katumbi ontkent de feiten en is nu in Zuid-Afrika, officieel voor een medische behandeling.

‘President Kabila mag niet aan het stuur zitten van de dialoog. Door het arrest zitten de onderhandelingen in een totale impasse.’

‘De oppositie, het middenveld en de meerderheid moeten aan tafel gaan zitten om samen vrije verkiezingen te organiseren’, zegt Nsayi. Daarvoor is een “Voorbereidende Commissie” in het leven geroepen, maar het proces loopt niet van een leien dakje. Bijna alle oppositiepartijen weigeren om in de dialoog te stappen. Volgens hen is het niet meer dan een tactiek van Kabila om aan de macht te blijven. ‘Ze vrezen dat er dan een transitieperiode komt en Kabila zal blijven’, stelt Nsayi.

‘Een dialoogforum is beter dan confrontatie op het einde van het jaar. Maar president Kabila mag niet aan het stuur zitten van die dialoog. Zijn politieke rol is na december uitgespeeld. Door het arrest, dat net het tegendeel mogelijk maakt, zit de dialoog dus in een totale impasse. Het initiatief moet uitgaan van de drie vertegenwoordigde groepen.’

‘Het geweer is geladen, maar niemand zal de trekker overhalen.’

Nsayi geeft twee scenario’s: ‘De oppositie probeert nu vooral de bevolking te mobiliseren. Als dat niet lukt, is de kans groot dat ze toch in de dialoog stapt om enige macht te bekomen. Als het wel lukt, is Kabila gedwongen om te vertrekken. Er is nog geen enkele consensus over wie van de oppositie dan als interim-president de transitie zou begeleiden.’

Volgens Shepherd zijn de regering en de oppositie in één aspect verenigd: de neiging van de elite tot zelfbehoud en de daaruit volgende angst dat het systeem omvergegooid zou worden. ‘De oppositie zal met de energie van de toenemende crisis haar persoonlijke ambities kracht bijzetten. Uiteindelijk zullen de oppositieleden misschien toch terugdeinzen voor de confrontatie, en liever een compromis sluiten of verder vertragen. Anders riskeren ze de eliteprivileges kwijt te spelen die Congo al sinds generaties bepalen. Het geweer is geladen, maar niemand zal de trekker overhalen.’