Paus Franciscus en Naomi Klein: één strijd!

‘Als we een leefbare planeet willen achterlaten aan onze kinderen en kleinkinderen, moeten we onze productie- en consumptiewijzen veranderen’, stelt de encycliek Laudato Sí. Die encycliek vormt de inspiratie voor de Cidse-campagne en voor de tweedaagse conferentie die Cidse samen met de Pauselijke Raad voor Rechtvaardigheid en Vrede in Rome organiseert. Thema van de conferentie: People and Planet First: the Imperative to Change Course.

De timing voor deze lancering heeft alles te maken met de drie cruciale VN-conferenties dit najaar, waar armoede, ontwikkeling en klimaat centraal staan: de Conferentie over de financiering van ontwikkeling in Addis Abeba in juli, de conferentie over de duurzame ontwikkelingsdoelen in september in New York en de klimaatconferentie in Parijs begin december.

Een ongewone alliantie

‘Ik vind het bijzonder moedig van de paus om het gangbare wereldbeeld zo uit te dagen.’

Het was een wat ongewone setting, Naomi Klein in de perszaal van het Vaticaan. Zelf was ze ook wat verrast om ‘als leek, feminist en joodse een uitnodiging te krijgen van de Heilige Stoel. Maar de paus zegt in zijn encycliek Laudato Sí dat hij zich niet alleen tot de wereld van de katholieken richt, maar tot elk levend wezen op deze planeet’, verduidelijkt Klein.

‘Ik vind het ook bijzonder moedig van de paus om het gangbare wereldbeeld zo uit te dagen en kritisch tegen het licht te houden. En gezien de aanvallen van de Republikeinen in de VS tegen de encycliek, was het bijzonder moedig van het Vaticaan om mij hier uit te nodigen. Met krachtige waarheden maak je ook machtige vijanden.’

Een van de ongemakkelijke waarheden in de encycliek Laudato Sí is dat de hogere – en de middenklassen van deze wereld worden aangewezen als de hoofdverantwoordelijk voor een klimaatprobleem waarvan vooral de armen het slachtoffer zijn.

Klein: ‘Ik voel me heel sterk verbonden met die focus van paus Franciscus op de slachtoffers en de meest kwetsbare groepen van de klimaatopwarming.’

Gevaarlijke technocraten

‘Ik heb de afgelopen twee weken de reacties op de encycliek gelezen, en die zijn overwegend positief. Eén gemeenschappelijk punt in de kritieken is dat de paus zich beter niet bezig houdt met politiek en economie. Met die kritiek ben ik het fundamenteel oneens’, stelt Klein.

‘We zijn op dit gevaarlijke punt van een alles omvattende crisis aangekomen, precies omdat deze experten in de economie de bal volledig mis hebben geslagen. Ze hebben hun technocratische kennis gebruikt zonder enige wijsheid. ‘

‘De modellen die ze hanteren negeren of minimaliseren op een schandalige manier menselijke levens, vooral die van de armen. Ze overwaarderen bedrijfswinsten en economische groei, ten koste van alles.’

In een wereld waarin winst maken voortdurend belangrijker wordt geacht dan zorg dragen voor de mensen en de planeet, heeft klimaateconomie alles te maken met ethiek en moraliteit. Het leven zelf is vandaag bedreigd.

We moeten uit onze comfortzone komen en allianties aangaan met iedereen die de noodzaak van een systeemverandering inziet. 

Als we tot dit inzicht zijn gekomen – en dat is bij steeds meer mensen het geval, stelt Klein- dan moeten we daar ook naar handelen. Dan moeten we uit onze comfortzone komen en allianties aangaan met iedereen die dit inzicht deelt.

Als we geen fatale klimaatverandering willen, moeten we het systeem veranderen. Het is ook dit systeem dat de ongelijkheid voedt. We kunnen tegelijk het klimaatprobleem aanpakken en het economisch systeem veranderen, die dingen hangen samen, benadrukt Klein.

Zoals de slogan die op de klimaatmanifestatie van New York vorig jaar in september werd meegedragen: To change everything, we need everyone. Om alles te veranderen hebben we iedereen nodig. ‘Dat betekent niet dat we het over alles eens moeten zijn. Het betekent wel dat we beseffen wat er op het spel staat’, vindt Naomi Klein.

Zero tolerantie voor mislukking in Parijs

Als we zeggen dat we hebben iedereen nodig hebben, betekent dat ook de politieke leiders, zegt Klein: ‘Ik heb heel wat ontmoetingen gehad met sociale bewegingen over de komende klimaatconferentie in Parijs, de COP21. Er leeft bij die bewegingen een zero tolerantie voor een nieuwe mislukking, die dan voor de camera’s alweer wordt verpakt als “een stap in de goede richting”.

‘Als het akkoord van Parijs er niet in slaagt de emissies snel en drastisch naar beneden te halen en tegelijk wezenlijke en substantiële ondersteuning garandeert voor de arme landen, dan zal die top opnieuw gebrandmerkt worden als een mislukking, en terecht.’

‘Aan de zogenaamde leiders die nu de beloftes voor de COP21 van Parijs voorbereiden, en de lippenstift en hoge hakken bovenhalen om opnieuw een slappe overeenkomst te verdoezelen, zou ik willen zeggen: ‘Lees de encycliek. Niet de samenvatting, maar de hele tekst. Lees die en laat die binnendringen in je hart. Het verdriet om alles wat al verloren is gegaan, en de waardering voor alles wat we nog kunnen beschermen en tot bloei laten komen. En luister naar de honderdduizenden die in Parijs en wereldwijd op straat zullen komen om actie te vragen.’

Er liggen twee wegen voor ons open, aldus Naomi Klein: de moeilijke maar humane en de makkelijke maar verwerpelijke.

Afkicken van fossiele brandstoffen

‘Hoe kan een land zich een democratie noemen, wanneer het helemaal is overgeleverd aan multinationale vervuilers?’

De meervoudige crisis onder ogen zien, betekent niet dat we dan wegzinken in een gevoel van machteloosheid. Steeds meer mensen handelen naar hun nieuwe inzicht. Klein: ‘Ze zullen in de straten van Parijs niet alleen roepen “We hebben actie nodig”, ze zullen ook zeggen: “Wij zijn al in beweging gekomen”.’

Alternatieven groeien in de talloze projecten voor hernieuwbare energie, in ecologische landbouwpraktijken, in de bewegingen voor openbaar vervoer om van de autocultuur af te geraken; in de desinvesteringsbeweging, die universiteiten en instellingen ertoe wil brengen hun geld weg te halen uit projecten die verweven zijn met fossiele brandstoffen. ‘Hoe kan een land zich een democratie noemen, wanneer het helemaal is overgeleverd aan multinationale vervuilers?’ vraagt Naomi Klein zich af.

Klimaat en armoede

‘We moeten naar de wortels van het probleem gaan’, stelt Bernd Nilles, secretaris generaal van Cidse, de koepel van katholieke solidariteitsorganisaties waar ook Broederlijk Delen toe behoort.

‘Wij vertrekken altijd vanuit de vraag: waarom zijn mensen arm? En dan kom je bij structurele oorzaken en bij een systeem dat onrechtvaardig is. Dat is ook wat de paus in zijn encycliek doet. We hebben nieuwe antwoorden nodig om de verschillende crisissen tegelijk het hoofd te bieden.’

Die antwoorden moeten voor Cidse vertrekken van de lokale gemeenschappen. Nilles geeft het voorbeeld van de biobrandstoffen om duidelijk te maken hoezeer we soms het Zuiden uit het oog verliezen, ook als we nadenken over een oplossing voor het klimaatprobleem. Voor het Zuiden is dit een reële bedreiging voor hun voedselzekerheid, het betekent honger.

‘Het vertrekpunt voor een nieuw model, voor een antwoord op de klimaatopwarming en de armoede, moet vanuit de mensen zelf vertrekken; elke sociale, politieke en technische innovatie moet gebaseerd zijn op participatie. In tal van landen in het Zuiden worden mensenrechten geschonden door megaprojecten die gericht zijn op winst voor enkelen, door machtsgroepen die de lokale projecten blokkeren.’

Het klimaatprobleem aanpakken betekent ook onze levensstijl eenvoudiger maken. 

‘Als we de klimaatproblematiek ten gronde willen aanpakken, moeten we de internationale onderhandelingen verderzetten, maar moeten we ook ons model van welvaart herdenken, vanuit het perspectief van solidariteit en rechtvaardigheid. Andere productie- en consumptiepatronen, een eenvoudigere levensstijl om allen kansen te geven op een duurzame planeet. Het is zowel een politieke als een persoonlijke verantwoordelijkheid,’ benadrukt Nilles. 

Met de slogan Change for the planet – Care for the People vraagt de campagne van Cidse aandacht voor een duurzame levensstijl.

Lees morgen Ottmar Edenhofer, mede-voorzitter van het IPCC en professor aan het Potsdam Instituut voor Klimaatonderzoek, over de encycliek, Parijs en het belang van de desinvesteringsbeweging.