‘President Rousseff zal afzettingsprocedure wellicht overleven’

De voorzitter van de Kamer van Afgevaardigden, Eduardo Cunha, startte woensdag de afzettingsprocedure op. Aanleiding was de klacht van drie juristen, onder wie Helio Bicudo, medestichter van de regerende Arbeiderspartij (PT), en Miguel Reale Junior, voormalig minister van Justitie.

Cunha kondigde zijn beslissing aan kort nadat bekend was geraakt dat de PT tegen hem zou stemmen in de Ethische Raad van de Kamer, die onderzoek doet naar zijn Zwitserse banken. Daar staat geld op dat zou te maken hebben met het enorme corruptieschandaal rond staatsoliebedrijf Petrobras, waarbij ondertussen meer dan 170 politici en zakenmensen betrokken zijn.

Het bevestigt wat de media al hadden gemeld maar wat nog niet publiekelijk was toegegeven door de hoofdrolspelers: er bestond een stilzwijgend akkoord tussen de entourage van Rousseff en Cunha, en dat hield de afzetting van zowel Rousseff als het parlementslid tegen.

Oppositie tegen de president

Cunha behoort tot de PMDB, coalitiepartner van de Arbeiderspartij van Rousseff, maar sinds juli voert hij zwaar oppositie tegen de president.

‘Een afzettingsprocedure leidt tot radicalisering.’

De Arbeiderspartij heeft 3 vertegenwoordigers in de 21 leden tellende Ethische Raad. De PT-stemmen worden als beslissend gezien in het dossier-Cunha. Als voorzitter van de Kamer heeft hij de bevoegdheid om al dan niet in te gaan op verzoeken tot afzetting van regeringsleden.

De 3 PT’ers in de raad kozen ervoor om de lijn te volgen van de partijtop en van de publieke opinie, die zich eveneens tegen Cunha kant.

‘Het spel is gewijzigd nu, we spelen op een ander bord, er schijnt nu iets meer licht op, na maanden van onzekerheid’, zegt Fernando Lattman-Weltman, hoogleraar politiek aan de Staatsuniversiteit van Rio de Janeiro.

‘Een afzettingsprocedure leidt tot radicalisering, niet alleen in het Congres maar in de hele samenleving. Mijn hoop is dat het spel nu duidelijker wordt nu alle kaarten op tafel liggen.’

‘Het is afgelopen voor Cunha’, zegt Lattman-Weltman. Hij heeft zijn laatste kaart op tafel gelegd, hij heeft zijn chantagewapen overhandigd.’ Daarmee bedoelt de politicoloog dat de Kamervoorzitter er niet langer mee kan dreigen om de procedure in gang te zetten.

Wel rekeningen in Zwitserland

Cunha is al omstreden sinds zijn benoeming in februari. Hij wordt ervan beschuldigd de parlementaire regels te hebben geschonden.

In maart zei hij aan de parlementaire commissie die het Petrobrasschandaal onderzoekt, dat hij geen rekeningen in het buitenland had. Maar het Zwitserse gerecht sprak dat enkele maanden later tegen en stuurde documenten over Cunha’s rekeningen naar het Braziliaanse gerecht.

Steekpenningen van bedrijven

Vier beklaagden in de zaak-Petrobras die in ruil voor strafvermindering met het gerecht besloten mee te werken, hebben verklaard dat Cunha steekpenningen heeft ontvangen van bedrijven die miljoenencontracten hebben binnengehaald bij het staatsoliebedrijf.

Daardoor wordt het voor Cunha moeilijk zijn parlementair mandaat te behouden. Als de Ethische Raad en vervolgens de hele Kamer van oordeel zijn dat hij de parlementaire regels heeft geschonden, dan verliest hij zijn zetel.

Maar zijn val zou wel eens verschillende maanden kunnen duren. Hij kan zelfs, samen met nog tientallen andere parlementairen, in de cel belanden maar daarover kan alleen het Federale Hooggerechtshof beslissen.

Rousseff overleeft waarschijnlijk

Hoe de afzettingsprocedure tegen de president afloopt, is minder zeker, zegt Lattman-Weltman. Het meest waarschijnlijke is dat de president ‘het zal overleven, na een harde strijd met de oppositie, en afhankelijk van hoe de samenleving reageert.’

Om een president af te zetten is tweemaal een tweederdemeerderheid nodig in het parlement: eerst in de Kamer om de procedure goed te keuren, vervolgens in de Senaat om de president te veroordelen.

Dat wordt een lange procedure, die begint in een commissie met vertegenwoordigers van alle partijen, en daarin zijn de verhoudingen dezelfde als in de Kamer.

Niet illegaal

Rousseff wordt ervan beschuldigd wetten te hebben ondertekend die de openbare uitgaven deden toenemen, zonder daarvoor de toestemming van het parlement te hebben. De president ontkent dat dit illegaal was. Het gaat om een politiek proces, en dat volgt andere regels dan een juridisch proces.

President Fernando Collor de Mello werd in 1992 veroordeeld door de Senaat. Hij verloor zijn politieke rechten voor acht jaar, terwijl het Hooggerechtshof onvoldoende bewijzen vond om hem voor corruptie te veroordelen.

Gevolgen voor de economie

Deze nieuwe politieke wending zal zware gevolgen hebben voor de economie. Die is al sinds 2014 in recessie, veel waarnemers spreken zelfs al van een depressie. In het derde kwartaal van dit jaar daalde het bruto binnenlands product met 4,5 procentpunt in vergelijking met dezelfde periode vorig jaar. De economen verwachten pas in 2017 iets van herstel.

Met een werkloosheid van 7,9 procent in oktober (tegenover 4,7 procent in dezelfde maand vorig jaar) en een inflatie van 10 procent op jaarbasis zit Brazilië in een van zijn zwaarste crisissen ooit.

De politieke chaos doet daar nog een schep bovenop aangezien er geen maatregelen komen die de onzekerheid kunnen verminderen en de investeringen, consumptie en kredieten kunnen aanzwengelen.

Op de koop dreigde deze maand de totale verlamming voor de regering omdat ze het voorziene begrotingsoverschot niet had gehaald. Maar woensdag slaagde de regering erin een wet te laten goedkeuren waardoor ze het jaar kan afsluiten met een tekort van omgerekend 28 miljard euro.

Nieuwe besparingen

De spanning is op dat punt iets minder geworden maar de regering zal nu in alle mogelijke uitgaven moeten snijden, zelfs in die voor water en energie in openbare gebouwen en in de reizen van de president.

‘Het leiderschap van Cunha stelt niets meer voor.’

Toch is de regering er de laatste weken in geslaagd verscheidene economische maatregelen te laten goedkeuren. Dat wordt als een overwinning gezien want dit jaar heeft ze al heel wat nederlagen moeten incasseren, vooral in de Kamer, waar de positie van de president steeds meer onder druk kwam.

‘Het leiderschap van Cunha stelt niets meer voor’, zegt Antonio Augusto de Queiroz, directeur Documentatie van het DIAP, de organisatie voor parlementair advies van de Braziliaanse vakbonden. Cunha ‘heeft niet langer de macht en de legitimiteit om zich van de steun van zijn bondgenoten te verzekeren in kwesties die niets met het behoud van zijn mandaat hebben te maken.’

Meer transparantie

Door de politieke chaos en de problemen van de regering geven de parlementsleden gehoor ‘aan de druk van de samenleving en de economische spelers. Ze snappen dat de politieke crisis het land niet mag verlammen.’

Het Petrobrasschandaal leidt tot veel onrust bij de politici, vooral na de aanhouding op 25 november van Delcidio do Amaral, de PT-leider in de Senaat.

Recente wetten, zoals die op de strijd tegen de georganiseerde misdaad en witwaspraktijken, hebben ‘een nooit geziene macht’ toegekend aan controleorganen zoals gerecht, federale politie en rekenhoven, zegt Queiroz. ‘Daardoor is de cultuur van geheimdoenerij verminderd en is de transparantie toegenomen.’ Een goede zaak voor de politiek, vindt hij.