Migranten tillen Centraal-Azië uit armoede, maar tegen welke prijs?

MO* praatte met Ben Slay van UNDP over de uitdagingen nu de economische crisis in Rusland en Kazakhstan de arbeidsmigratie van Centraal-Aziaten naar daar onder druk zet. Steeds meer arbeidsmigranten moeten terug naar hun thuisland, waar de uitzichtloze situatie een voedingsbodem is voor radicalisering.

  • ©Fred S. (CC BY-NC 2.0) Oezbeekse arbeidsmigranten in hun appartement in Moskou ©Fred S. (CC BY-NC 2.0)

MO* ontmoette Ben Slay, strategisch hoofdadviseur van de UNDP-afdeling (United Nations Development Program) voor Europa en het GOS (Gemenebest van Onafhankelijke Staten, een los verband van ex-Sovjetstaten), in Brussel, waar hij het nieuwe VN-rapport over remittances in Centraal-Azië kwam voorstellen.

Tadzjikistan zou de helft van zijn BBP uit remittances halen.

Sinds het uiteenvallen van de USSR zijn de Centraal-Aziatische landen koploper in de wereld op vlak van remittances, het geld dat arbeidsmigranten vanuit het buitenland naar hun thuisland sturen. Tadzjikistan zou zelfs de helft van zijn BBP uit remittances halen en staat daarmee op de eerste plaats, gevolgd door Kirgizstan. Door de economische recessie in Rusland en Kazakhstan is de instroom van remittances sinds 2013 echter sterk gedaald en die trend zet zich voorlopig voort.

Daardoor zijn er nog minder perspectieven in de armere plattelandsregio’s van Centraal-Azië die, onder meer door dat gebrek aan opportuniteiten, al decennialang een voedingsbodem voor radicalisering zijn. Bovendien werken en leven arbeidsmigranten in Rusland en Kazakhstan vaak in penibele omstandigheden, waardoor de lokroep van extremistische groeperingen zoet klinkt.  

Ongekwalificeerde arbeidsmigranten van het platteland

‘Twee derde van de arbeidsmigranten zijn mannen en een derde zijn vrouwen. Het zijn overwegend jonge mensen uit armere regio’s die voornamelijk in constructie en diensten werken,’ zegt Ben Slay. ‘De trend is ook dat arbeidsmigranten tegenwoordig steeds minder competent zijn, waardoor ze in hun thuisland geen vooruitzichten hebben. Maar in Rusland is een pak meer werk en er zijn niet genoeg Russen om al dat werk te doen.’

In alle Centraal-Aziatische landen staat de etnie van inwoners op hun paspoort vermeld 

Centraal-Azië is een enorme smeltkroes van verschillende etnieën. Centraal-Aziatische journalisten, mensenrechtenorganisaties en academici rapporteren dat het zeer moeilijk is aan werk te raken als je tot een etnische minderheid behoort of met de oppositie geassocieerd wordt. In Tadzjikistan moeten mensen die voor overheidsposities solliciteren hun etnie aanduiden op het sollicitatieformulier.

Volgens de overheid dient dit enkel om statistieken te kunnen bijhouden, maar tegenstanders rapporteren dat op basis hiervan gediscrimineerd wordt bij de aanwerving. In alle Centraal-Aziatische landen staat de etnie van inwoners op hun paspoort vermeld en mensen betalen vaak om dit te laten veranderen en zo hun kansen te vergroten. Volgens Ben Slay heeft arbeidsmigratie echter zuiver met economische factoren te maken.

‘Er zijn veel redenen waarom mensen vertrekken. Het gaat veel meer over economische oorzaken dan over mensenrechten. Het is in Centraal-Azië voor iedereen moeilijk een job te vinden. Het enige geval waar duidelijk een etnisch conflict aan de basis van migratie lag, was in Kirgizstan in 2010. Het kwam toen tot geweld tussen etnische Kirgiezen en etnische Oezbeken. De migratie van etnische Oezbeken van Kirgizstan naar Rusland nam op dat moment enorm toe.’

‘Wat je daarnaast wel ziet in de Centraal-Aziatische landen, zoals overal ter wereld, is een verschil tussen bergbewoners en de rest van de bevolking. Centraal-Azië heeft heel hoge bergketens en bergen vormen een natuurlijke scheidingslijn tussen volkeren. De mensen in de bergen zijn meer geïsoleerd en komen minder met invloeden van buitenaf in contact.’

Penibele woon- en arbeidsomstandigheden

Arbeidsmigranten rapporteerden grove schendingen van hun rechten aan mensenrechtenorganisaties. Soms worden ook hun identiteitspapieren in beslag genomen waardoor ze geen kant uit kunnen.

Human Rights Watch publiceerde een uitgebreid rapport over de opbouwwerken van de Olympische Winterspelen in Sochi in 2014, waarbij 16.000 arbeidsmigranten tewerkgesteld werden. De meesten kregen minder loon dan beloofd of zelfs geen loon, hadden geen kopie van hun contract, kregen onvoldoende voedsel, werkten twaalf uur per dag met een vrije dag per maand en leefden dicht op elkaar gepakt. Zo woonden bijvoorbeeld tweehonderd arbeidsmigranten in een familiewoning met één wc.

‘Wat betreft xenofobie is Rusland niet anders dan andere landen. Kijk maar naar Europa met de vluchtelingencrisis.’ 

Elk jaar komt een groot aantal arbeidsmigranten om het leven in Rusland door onveilige woon- en werkomstandigheden, politiegeweld of racistisch geweld. Het exacte cijfer is moeilijk te bepalen omdat de slachtoffers vaak illegaal aan het werk zijn, de doodsoorzaak niet altijd correct aangegeven wordt en cijfers van de Russische overheid en de overheden van de thuislanden van elkaar verschillen. Volgens de Tadzjiekse overheid stierven in de eerste helft van 2015 alleen al 433 Tadzjiekse arbeidsmigranten in Rusland. Dat zijn er elf meer dan in dezelfde periode in 2014. 

‘Ik weet niet of de problemen in Sochi erger waren dan op andere bouwsites in Rusland. Overal ter wereld sterven elk jaar arbeidsmigranten. Als je Rusland daarop bekritiseert, moet je de andere landen ook bekritiseren’, zegt Ben Slay.

‘Ook wat betreft xenofobie is Rusland niet anders dan andere landen. Kijk maar naar Europa met de vluchtelingencrisis. Rusland is tegelijk ook heel multi-etnisch, alleen al doordat het zo enorm groot is. In dat opzicht is Rusland niet zo verschillend van de Verenigde Staten. Aan de ene kant heb je wel xenofobie, maar aan de andere kant is er ook een verhaal van multiculturaliteit en tolerantie.’

Legaal werken is duur en moeilijk

‘Het grootste probleem is het informele karakter van de tewerkstelling. Arbeidsmigranten kunnen zonder visum naar Rusland of Kazakhstan, maar om er legaal te kunnen werken, moeten ze een arbeidsvergunning kopen. Die zijn makkelijk te verkrijgen, want Russische steden trekken graag arbeidsmigranten aan omdat de vergunningen een grote bron van inkomsten zijn.’

‘Stadsbesturen bepalen de prijs en niet iedereen kan zich een vergunning permitteren. Bovendien houdt het daar niet bij op. Je moet een ziekteverzekering nemen, een medische test ondergaan en een examen afleggen in het Russisch over Russische cultuur, taal en geschiedenis. Die voorwaarden maken een officiële tewerkstelling omslachtig en duur. En zelfs als je alles in orde gebracht hebt, kan je er nog niet op rekenen dat je een officieel arbeidscontract zal krijgen.’

‘De gemiddelde Moscoviet die zijn zomerverblijf wil oplappen, gaat niet door al die rompslomp.’

‘De gemiddelde Moscoviet die zijn zomerverblijf wil oplappen, gaat niet door al die rompslomp. Zo werkt dat in België ook. Daarnaast huisvesten huisbazen mensen vaak illegaal omdat het een gedoe is om het officieel te regelen. Er zijn heel veel manieren om in de illegaliteit te belanden en dan sta je aan de andere kant van de wet en ben je erg kwetsbaar.’

‘Tadzjikistan en Kirgizstan hebben wel informatiecentra opgezet in eigen land om mensen te informeren over hun rechten. In Rusland hebben ze sinds 2014 centra verbonden aan hun ambassades, die tussenbeide komen als mensen niet betaald worden. Honderden arbeiders zijn al met hun klachten naar daar gegaan en werden uitbetaald na interventie van het centrum.’

Het gezinsleven in een geglobaliseerde wereld

Terwijl veel arbeidsmigranten in een moeilijke situatie leven en werken, heeft de migratie ook een ontwrichtend effect op hun gezinsleven in het thuisland.

‘Ja,’ zegt Ben Slay, ‘maar we leven in een geglobaliseerde wereld en een moderne maatschappij is mobiel. Verplaatsingen zijn veel sneller en makkelijker en contact met de familie is veel evidenter dan vroeger, via Skype bijvoorbeeld.’

Een derde van de getrouwde Tadzjiekse mannen keert niet meer terug naar het thuisland.

Desondanks is het toch niet allemaal rozengeur en maneschijn: een derde van de getrouwde Tadzjiekse mannen bijvoorbeeld keert niet meer terug naar het thuisland.

‘Gewoonlijk stopt de geldstroom naar de vrouw of het gezin dan ook na verloop van tijd’, zegt Ben Slay. ‘Arbeidsmigratie zorgt voor sociale druk in het zendende en het ontvangende land. Bovendien zijn ziektes als HIV en tuberculose door arbeidsmigratie aan een opmars bezig in Centraal-Azië.’

Terwijl de meeste landen het aantal HIV-besmettingen in dalende lijn zien gaan, blijft het in Rusland sterk stijgen. Omdat HIV veel meer voorkomt in Rusland dan in Centraal-Azië en sommige mensen die ver van hun gezin leven wel eens beroep doen op betaalde seks, lopen arbeidsmigranten een hogere kans op besmetting. Tuberculose raakt dan weer makkelijk verspreid onder arbeidsmigranten doordat ze zo dicht op elkaar wonen in lamentabele omstandigheden.

Lage olieprijzen en sancties

Na de wereldwijde economische crisis van 2009 ondervinden Rusland en Kazakhstan nu de gevolgen van lage olieprijzen. In Rusland laten ook de sancties naar aanleiding van het conflict in Oekraïne zich voelen. Daarnaast implementeert Rusland de regels nu strenger, waardoor veel Centraal-Aziatische arbeidsmigranten terug thuis zitten zonder werk.

‘Mensen komen op een zwarte lijst te staan en mogen Rusland een jaar of twee niet meer binnen’

‘Vroeger maakte niemand er een probleem van als arbeidsmigranten langer in Rusland bleven dan de termijn van negentig dagen op hun visum,’ zegt Ben Slay, ‘maar nu hanteert Rusland deze regel veel strenger. Mensen komen op een zwarte lijst te staan en mogen Rusland een jaar of twee niet meer binnen.’

‘Doordat een groeiende groep mensen in het thuisland nu zonder werk zit, is er meer armoede en ontevredenheid. Er is geen voedselzekerheid en mensen kunnen de gezondheidszorg voor hun gezin niet meer betalen.’

De lokroep van terreur

De uitzichtloze omstandigheden van arbeidsmigranten in Rusland en in eigen land maakt hen ook vatbaarder voor extremisme. Volgens een artikel in the Guardian werd het merendeel van de Tadzjieken die bij IS strijden, gerekruteerd in Moskou. Het goede loon dat extremistische groeperingen bieden en de beloftes die ze maken, lijken soms de enige uitweg uit een positie aan de rand van de samenleving.

‘Als het dondert in Kunduz dan hoor je het rommelen in het zuiden van Tadzjikistan en Oezbekistan.’

‘Arbeidsmigranten zijn door hun kwetsbare positie makkelijke slachtoffers voor rekrutering door IS. Iedereen maakt zich zorgen over wat die jongens gaan doen als ze terugkeren, maar ik maak me er zorgen over dat ze niet terugkeren’, zegt Ben Slay. ‘Het zijn jongemannen zonder militaire training. Als ze het moeten opnemen tegen getrainde legers en groeperingen is hun overlevingskans miniem.’

‘Het platteland in Centraal-Azië, waar de meeste arbeidsmigranten vandaan komen, is van nature conservatiever en heeft minder invloeden van buitenaf. Er is een geschiedenis van etnische Tadzjieken en Oezbeken die zich mengen in de burgeroorlog in Afghanistan. Het is zoals donder in de verte tijdens de zomer. Je weet dat er een storm op komst is. Als het dondert in Kunduz dan hoor je het rommelen in het zuiden van Tadzjikistan en Oezbekistan.’

Eens remittances, altijd remittances?

Volgens het rapport van UNDP zal het aantal werkloze arbeiders in Tadzjikistan, Oezbekistan en Kirgizstan nog met 17 tot 23 procent stijgen tussen 2014 en 2030. Veel hangt ook af van hoe de economie in Rusland en Kazakhstan verder zal evolueren.

‘Sommige waarnemers gaan ervan uit dat de lage olieprijzen het nieuwe normaal zijn, want dat de globale energiemarkt sterk aan het veranderen is door de opkomst van hernieuwbare energie. Andere waarnemers voorspellen dat de economie in Rusland en Kazakhstan opnieuw een boost zal krijgen omdat de olieprijzen weer zullen stijgen en China en Japan de sancties tegen Rusland niet verder zullen doorzetten om geen economische opportuniteiten te mislopen’, zegt Ben Slay.

In dit laatste scenario blijven migratie en remittances een grote rol spelen in de ontwikkeling van Centraal-Azië, maar op termijn zal  de situatie er moeten verbeteren zodat mensen een toekomst kunnen uitbouwen in hun thuisland.

‘Vaak zie je decennia van remittances naar bepaalde landen’, zegt Ben Slay. ‘Sommige landen kunnen het aandeel van remittances op korte tijd doen afnemen, omdat hun economie zich snel ontwikkelt. Oost-Europa had bijvoorbeeld een groot aandeel remittances uit West-Europese landen, maar ondertussen zijn er ter plaatse veel meer opportuniteiten.’

‘Hun niveau van ontwikkeling was bij de start natuurlijk wel al veel groter dan in de Centraal-Aziatische landen. De ontwikkeling van de Centraal-Aziatische economieën hangt ook sterk af van de ontwikkelingen in Rusland en China. China is de belangrijkste handelspartner.’

Remittances duurzaam investeren

‘De impact van remittances op de individuele gezinnen is enorm’, zegt Ben Slay. ‘Er is duidelijk bewijs dat remittances mensen uit de armoede tillen. Jaarlijks wordt de nationale armoede verminderd met vijf tot zeven procentpunt. Dat cijfer klinkt misschien wat abstract, maar dat gaat dus voor Kirgizstan bijvoorbeeld over 350.000 tot 450.000 mensen per jaar. En het gaat verder dan alleen inkomensarmoede. Het zorgt ook voor betere toegang tot gezondheidszorg en onderwijs.’

Tweeduizend Tadzjiekse gezinnen stonden bijna een volledig maandloon af om hun infrastructuur te verbeteren.

‘Het geld dat arbeidsmigranten verdienen in het buitenland kan hun eigen familie wel uit de armoede helpen, maar het zorgt er niet voor dat ze bijvoorbeeld een goede toegang tot water hebben. Daarom zorgt UNDP dat een deel van het geld naar lokale ontwikkeling gaat. We overtuigen arbeidsmigranten en hun families om een deel van hun inkomen via remittances af te staan voor projecten in de regio.’

 ‘Mensen zijn bereid om hun geld te investeren in goede infrastructuur. In Tadzjikistan hebben we in vier dorpen een project opgezet om de waterinfrastructuur te verbeteren. Zo kunnen mensen makkelijker aan landbouw doen of zelf groenten kweken. Dat zorgt voor een grotere voedselzekerheid en meer werk- en handelsopportuniteiten in de eigen streek.’

Tweeduizend Tadzjiekse gezinnen stonden bijna een volledig maandloon af om dit project waarbij remittances duurzaam geïnvesteerd worden in het thuisland, te realiseren.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Freelance journaliste

    Na omzwervingen doorheen verschillende jobs in de cultuur- en sociale sector besliste Ebe dat het hoog tijd was om na te denken over wat ze écht wilde doen.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.