Spionnenoorlog achter de schermen van de Brusselse diplomatie

Op 9 april maakte de New York Times bekend dat alle NAVO-partnerlanden negen maanden de tijd krijgen om hun diplomatieke staf in Brussel te reduceren tot maximum dertig personen.

Officieel is die richtlijn bedoeld om de relaties met het groeiend aantal partnerlanden – intussen 41 landen – beter te beheren.

Volgens de New York Times, die zich beroept op ‘westerse functionarissen’, volgde de beslissing echter nadat het Civilian Intelligence Committee van de NAVO tot de conclusie kwam dat er inlichtingenofficieren aan de slag zouden zijn op de Russische delegatie bij de NAVO. Het aantal Russische diplomaten bij de NAVO aanzienlijk verminderen, zou het spionagerisico niet uitsluiten maar het ‘probleem’ wel ‘beter beheersbaar’ kunnen maken, klinkt het in de krant.

‘Deze beslissing is erg opmerkelijk en doet denken aan de Koude Oorlog’

‘Deze beslissing is erg opmerkelijk en doet denken aan de Koude Oorlog’, reageerde het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken op de NAVO-beslissing. Ambassadeur Alexander Grushko, permanent vertegenwoordiger van Rusland bij de NAVO, stelde dat er ‘in de normale diplomatieke praktijk geen normen zijn inzake de omvang van diplomatieke missies’ en vroeg bijkomende uitleg. De ‘speculaties’ van de New York Times-journalist liet Grushko ‘voor zijn rekening’.

‘Een op de drie is inlichtingenofficier’

De website van de Russische missie bij de NAVO vermeldt vandaag van 37 leden, maar dat aantal lag recent fors hoger. ‘Tot de crisis rond de Krim in maart 2014 telde de Russische missie zo’n zeventig stafleden. Het was de grootste missie bij de NAVO’, aldus een goedgeïnformeerde bron. Westerse inlichtingendiensten gaan ervan uit dat grosso modo de helft van de Russische diplomaten geaccrediteerd bij de NAVO spion zou zijn.

‘Het klopt wel dat de Oekraïnecrisis ertoe heeft geleid dat de GRU meer gehoor kreeg in het Kremlin.’

In 2009 al zei Alain Winants, toenmalig administrateur-generaal van de Staatsveiligheid, in MO* dat ‘het niveau van de aanwezigheid en de aard van de activiteiten van de Russische geheime diensten hetzelfde zijn als tijdens de Koude Oorlog’. Winants stelde dat in België zo’n 150 Russische diplomaten werken en naar schatting een op de drie een inlichtingenofficier zou zijn.

In haar Jaarverslag 2010 somt de Staatsveiligheid de voornaamste informatiebehoeften van de Russische inlichtingendiensten in België op: het Atlantisch defensiebeleid, Europees politiek en economisch beleid, en de Russischtalige gemeenschap in België.

Zowel de Russische buitenlandse inlichtingendienst SVR als de militaire inlichtingendienst GRU is in Brussel actief. Een bron in Europese veiligheidskringen: ‘We weten dat de GRU gedurende de Oekraïense crisis volledig carte blanche heeft gekregen met betrekking tot het runnen van inlichtingenoperaties in Brussel. De SVR speelt op het achtergrondplan. We zitten immers in een “oorlogssituatie”, en in een militaire crisissituatie is het de militaire inlichtingendienst die voorrang heeft.’

Een andere bron nuanceert: ‘Jarenlang kwam de GRU in vergelijking met de FSB [de binnenlandse inlichtingendienst, nvdr] of de SVR op de laatste plaats. Het klopt wel dat de Oekraïnecrisis ertoe heeft geleid dat de GRU meer gehoor kreeg in het Kremlin.’

Verdachte contacten

Niet enkel Russische diplomaten geacrrediteerd bij de NAVO worden in de gaten gehouden door de westerse contraspionage. Ook een aantal Russen geaccrediteerd bij de Europese Unie wekt belangstelling op. ‘Ook binnen de Europese instellingen werden operationele activiteiten van de Russische militaire inlichtingendienst GRU waargenomen’, klinkt het in westerse intelligence-kringen. ‘Het is duidelijk dat binnen de Europese entiteiten niet enkel de economisch gerelateerde informatie wordt gecollecteerd door de Russische inlichtingenagenten.’

De kans was groot dat Moskou opnieuw een GRU-officier naar Brussel had gestuurd.

Al vanaf het moment dat hij enkele jaren geleden als diplomaat op de permanente vertegenwoordiging van Rusland bij de EU aan de slag ging, werd X in de gaten gehouden door de Belgische contraspionage. Zijn voorganger op die positie, Y, stond in westerse intelligence-kringen immers bekend als een inlichtingenofficier van de Russische militaire inlichtingendienst GRU. De kans was groot dat Moskou opnieuw een GRU-officier naar Brussel had gestuurd.

Westerse inlichtingendiensten hadden vastgesteld dat Y tijdens zijn diplomatieke missie in België diverse contacten had onderhouden met Europese ambtenaren van gevoelige departementen zoals crisis management, de militaire pijler, het Europese Defensieagentschap en de militaire staf. Dat vernam MO* uit verschillende goedgeïnformeerde bronnen.

Y had in Brussel onder andere contact gezocht met een zeer hooggeplaatste militair afkomstig uit een Zuid-Europese EU-lidstaat, een Oost-Europese officier van het Europees Defensie-agentschap (EDA), een officier met een hoge rang uit een buurland van België, én een Zuid-Europese ambtenaar die in crisismanagement werkte.

Die verdachte contacten werden onderzocht en opgevolgd door de veiligheidsdiensten van de Europese instellingen, in samenwerking met de geheime diensten van de betrokken EU-landen.

De Oost-Europese EDA-officier bijvoorbeeld werd naar zijn land teruggeroepen.  Ook een andere contactpersoon van Y, opnieuw een officier, werd uit voorzorg naar zijn thuisland teruggeroepen. Nooit iets over gehoord? Dit soort affaires wordt achter de schermen van de diplomatieke wereld in uiterste discretie afgehandeld.

Beschermingsmaatregelen

Tot nu toe werden tegen X geen officiële stappen ondernomen. 

Tegen Y, die aan het einde van zijn diensttermijn België op eigen initiatief verliet, werd geen actie ondernomen.

Ook zijn opvolger X had, zo stelde de contraspionage vast, allerhande contacten met diverse personen binnen de Europese instellingen, gaande van de Dienst voor Extern Optreden (EEAS) tot het Europees Parlement. Van de handvol contacten die de contraspionage kon identificeren, werd eentje alvast teruggeroepen naar zijn thuisland. Volgens westerse inlichtingendiensten gaat het om operationele contacten aangezien X tijdens de ontmoetingen beschermingsmaatregelen neemt en ook al eens een geschenkje geeft – een gekende stap in de klassieke rekruteringsmethode voor informantenwerving.

Tot nu toe werden tegen X geen officiële stappen ondernomen. Wel hebben westerse diplomaten in het voorbije jaar op een receptie aan de Russische ambassadeur bij de EU, Vladimir Chizhov, laten verstaan dat X het ‘rustiger aan moest doen’.

X is nog steeds op post in Brussel, als een van de 64 diplomaten op de permanente vertegenwoordiging van Rusland bij de EU.

Provocatie

Voor de diplomatieke relaties ligt het uitwijzen van spionnen via een zogenaamde persona non grata-verklaring bijzonder gevoelig. Werden tijdens de Koude Oorlog in België nog regelmatig spionnen buitengesmeten, daalde dat aantal opmerkelijk na de Val van de Muur. Slechts weinige voorbeelden haalden de Belgische pers.

Een spion persona non grata verklaren, ligt diplomatiek bijzonder gevoelig. 

In de nasleep van de zaak-Belliraj liet de Staatsveiligheid in 2008 drie Marokkaanse inlichtingenofficieren uit België terugroepen. En als vergelding voor de spionageaffaire rond de Estse topambtenaar Herman Simm trok het NAVO-hoofdkwartier in 2009 de accreditatie in van twee Russische diplomaten beschuldigd van spionage: Viktor Kochukov, hoofd van het politieke departement op de permanente vertegenwoordiging van Rusland bij de NAVO, en Vasily Chizhov, zoon van Ruslands ambassadeur bij de EU.

Ten gevolge een overeenkomst tussen de NAVO en België moesten de twee Russen het land verlaten. Dmitri Rogozin, de toenmalige ambassadeur van Rusland bij de NAVO, noemde de maatregel een provocatie en zei dat de twee diplomaten in kwestie niets te maken hadden met spionage. Hij noemde de beschuldigingen ‘uitgevonden’ en ‘onverantwoord’.

Polen en Duitsland wijzen Russen uit

De voorbije maanden zijn in verschillende EU-lidstaten Russische diplomaten uitgewezen. In Duitsland werd een persoon die ervan verdacht wordt GRU-spion te zijn, en die als diplomaat bij het Russische consulaat in Bonn geaccrediteerd was, naar verluidt betrapt toen hij een informant probeerde werven. De man moest Duitsland verlaten.

In Polen werden een Poolse kolonel en een Russich-Poolse advocaat opgepakt op verdenking van spionage voor de GRU. Een Russische journalist van Rusland Vandaag mocht niet langer in Polen werken. Daarop wees het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken vier diplomaten uit van de Poolse ambassade in Moskou vanwege ‘activiteiten die niet stroken met hun status’.

MO* contacteerde de Russische vertegenwoordiging bij de EU en liet het artikel inkijken voor publicatie maar kreeg geen reactie.