‘Terrorisme is een bedreiging. Vluchtelingen zijn dat niet’

Op dinsdag 17 november, na een vergadering van het kernkabinet, kondigde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken aan dat de veiligheidsscreenings van asielzoekers die ons land binnenkomen, fors worden opgekrikt. Onder zijn vleugels zal een “taskforce radicalisering” worden opgericht. Francken kondigde verder nog aan streng te zullen optreden tegen asielfraude, en het Commissariaat-Generaal voor de Vluchtelingen en Staatlozen last een beslissingsstop in betreffende sommige nationaliteiten.

Ook eerdere voorstellen om de asiel- en migratiewetgeving aan te passen — lees: te verstrengen — liggen opnieuw op de tafel: het tijdelijk maken van de vluchtelingenstatus en een strengere aanpak betreffende gezinshereniging.

Een paar dagen na de aanslagen in Parijs brengt Amnesty International het rapport Fear and fences: Europe’s approach to keeping refugees at bay. In dat rapport onderzoekt AI jaarlijks het Europese grens- en migratiebeleid. De persvoorstelling van het rapport werd afgelast maar de organisatie besliste het rapport toch te lanceren. ‘We willen de juiste klemtonen en de nuance benadrukken, dat is nodig nu de klemtoon van het beleid uitsluitend op veiligheid lijkt te liggen’, zegt Han Verleyen, waarnemend directeur van Amnesty International Vlaanderen.

Twee uitdagingen

Heel snel na de Parijse aanslagen, werd linken gelegd met de Europese zogeheten vluchtelingencrisis. Minstens een van de betrokken daders kwam ongemerkt Europa binnen via een vluchtelingenprocedure. Dat leidde tot stoere taal van opiniemakers en Europese politici die onder meer het open grenzenbeleid van Angela Merkel hekelden.

Amnesty International roept op tot nuance. ‘We zien vandaag vooral twee grote uitdagingen: de bestaande vluchtelingenstroom die niet zal stoppen, en het terrorisme of de toenemende terreurdreiging dat nu extreem acuut is geworden’, zegt Verleyen.

‘Slechts een van die twee uitdagingen vormt effectief een bedreiging: terrorisme. Dat moet, evident, resoluut aangepakt worden. Maar ook veiligheidsbeleid moet absoluut samengaan met respect voor mensenrechten.’

Het onderscheid tussen mensen in nood en veiligheid moet zeer duidelijk zijn.

‘We benadrukken ook dat het onderscheid tussen mensen in nood en veiligheid zeer duidelijk moet zijn’, gaat Verleyen verder. ‘De vluchtelingenstroom vormt geen bedreiging, maar moet worden aangepakt. Het is de opdracht van de politieke leiders om dat kordaat aan te pakken en de publieke opinie duidelijk te maken dat vluchtelingen niets te maken hebben met terreur. Ze moeten benadrukken dat mensen die naar hier komen juist op zoek zijn naar bescherming. We herhalen dat deze mensen geweld, angst en conflict van groepen als IS juist ontvlucht zijn.’

235

Dat is het aantal kilometer of de lengte van bestaande hekken die de laatste jaren rond Europa werden gebouwd. Die bevinden zich in de Spaanse enclaves bij Marokko (18,7 km), aan de landgrenzen van Griekenland (10,5 km) en Hongarije (30 km) met Turkije, en aan de Hongaars-Servische grens (175 km).

De kostprijs van dit alles is maar liefst 110 miljoen euro sinds 2012. Een cijfer aan de andere kant van deze kostelijke medaille: het aantal mensen die de Europese grens overstaken, steeg van 70.000 in 2012 naar 800.000 dit jaar.

Kostelijke hekken houden mensen niet tegen.

‘We stellen vast dat het afsluiten van Fort Europa, de hekken en alle andere inspanningen om vluchtelingen buiten te houden, gepaard gaat met mensenrechtenschendingen’, aldus Verleyen.

‘Ten eerste leidt dit tot pushbacks. Migranten worden teruggestuurd vooraleer ze de kans krijgen om asiel aan te vragen. Ten tweede leiden die hekken ter plekke wel tot een daling van de instroom, maar niet tot een globale daling van de instroom. Want het perverse – bekende – effect is dat de migratiestromen zich verschuiven naar de gevaarlijke routes waar asielzoekers veel kwetsbaarder zijn.’

Ongestrafte illegale pushbacks

Amnesty International onderzocht het grens- en migratiebeleid in de vier grenslanden waar zwaar in grensafscherming werd geïnvesteerd: Griekenland, Spanje, Hongarije en Bulgarije. ‘In Griekenland worden mensen via de landgrens teruggestuurd naar Turkije, maar ook zelfs op de Egeïsche zee. Hetzelfde gebeurt via de landsgrens van Bulgarije. Ook daar worden mensen naar Turkije teruggestuurd. Hongarije stuurt asielzoekers naar Servië, een land dat het nu op de lijst van veilige landen heeft gezet.’

‘In het geval van Spanje gebeuren pushbacks overzee, op de Spaanse enclaves bij Marokko: Ceuta en Melilla. Daar zie je hoe mensen die over hekken proberen te klimmen, worden teruggestuurd naar Marokko, en geen kans krijgen om asiel aan te vragen.’

Spanje legaliseert pushbacks.

Spanje lanceerde dit jaar ook aanpassingen in zijn immigratiewetgeving om deze pushbacks of “grensafwijzingen” te legaliseren. ‘Maar’, zegt Verleyen, ‘vermits deze pushbacks meestal bij groepen migranten of vluchtelingen gebeuren, gaat dit duidelijk over collectieve uitwijzing. En dat is verboden in het Internationaal Recht.’

De Europese Commissie adopteerde in september veertig inbreukprocedures tegen lidstaten van wie het asielbeleid in tegenspraak is met het Europese asielbeleid. Maar geen enkele lidstaat werd — vreemd genoeg — teruggefloten omwille van pushbacks, aldus Amnesty International.

Externe grenscontrole holt bescherming vluchtelingen uit

De Europese Unie werkt samen met derde landen, zoals Turkije en Marokko, in het kader van externe grenscontrole. ‘Ook als je samenwerkt met derde landen rond grenscontrole, is de garantie op mensenrechtenbescherming een voorwaarde. We zien dat dat respect op de mensenrechten niet gegarandeerd wordt in landen als Marokko en Turkije.’

‘We weten dat Turkije heel veel doet door twee miljoen Syrische vluchtelingen op te vangen, en we willen het land zeker niet uitroepen tot boeman. Maar we stellen wel vast dat mensen in Turkije geen toegang kunnen krijgen tot asielprocedures, dat sommigen gedetineerd worden, dat sommigen toch met dwang worden teruggestuurd naar Syrië en Irak. En Marokko stuurt mensen de woestijn in en organiseert gewelddadige klopjachten in vluchtelingenkampen.’

1 miljoen 153.300

Dat is volgens de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR het geschatte totaal van vluchtelingen wereldwijd die hervestiging nodig hebben in 2016. ’Wij denken, gebaseerd op de veronderstelling dat volgend jaar het aantal vluchtelingen met meer dan een kwart zal stijgen, dat 1,45 miljoen vluchtelingen hervestiging nodig hebben’, zegt Verleyen.

‘We weten dat 86 procent van de vluchtelingen wereldwijd zich in ontwikkelingslanden bevinden, waarvan 25 procent in de armste landen. Dan is het billijk te noemen dat ten minste driehonderdduizend mensen in de volgende twee jaar door Europa zouden moeten worden opgevangen via hervestiging en humanitaire procedures.’

Pas de foute wetgeving aan, niet de juiste

De Europese vluchtelingencrisis zet een aantal bestaande Europese verworvenheden onder druk. Het Vluchtelingenverdrag uit 1951, de Schengenzone en beschermende asielstatuten (zoals het tijdelijk maken van het vluchtelingenstatuut) worden op de korrel genomen in de politieke Europese debatten.

De Dublinprocedure zet de buitengenzen van Europa enorm onder druk.

‘Europa zal de mensen niet kunnen tegenhouden’, reageert Verleyen. ‘Zolang de pushfactoren als conflicten en armoede zo sterk zijn, moeten we daar als Europese samenleving mee omgaan. Er bestaan internationale beschermende maatregelen, zoals het Mensenrechtenverdrag en de Conventie van Genève van 1951.’

‘Net op dit moment moeten we toezien dat we niet tornen aan de essentie van het Vluchtelingenverdrag. Net om crisissituaties en schendingen tegenover mensenrechten van vluchtelingen te vermijden is de Conventie van Genève in het leven geroepen.’

Verleyen beveelt aan om eerder de wetgeving aan te passen, die juist niet functioneert. ‘Het Dublinsysteem moet fundamenteel worden herzien om het onevenwicht recht te trekken tussen de lidstaten. Nu zorgt de Dublinprocedure dat de buitengrenzen van Europa enorm onder druk staan en dat ze de toegang tot hun asielprocedures enorm bemoeilijken. Laat ons daar op focussen, en niet op die essentiële verdragen die internationale fundamenten die mensen in nood beschermen.’