‘Wij bestaan!’ Het Syrische middenveld vormt een derde weg tussen dictatuur en extremisme

De Syrische civiele maatschappij is een verzameling van ngo’s, burgeractivisten en sociale bewegingen die zeer actief is op het terrein. Ze zijn niet gebonden zijn aan politieke partijen en handelen niet vanuit een religieuze overtuiging. Het zijn organisaties voor én door Syrische burgers.

Het Syrische middenveld is actief op verschillende terreinen. Plaatselijke ngo’s organiseren het protest tegen de regering en monitoren oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen. Er zijn ook organisaties die vrije media oprichten en basisdiensten leveren: humanitaire hulp, gezondheidszorg en onderwijs.

De tactiek van het Westen bestond tot nu toe, naast humanitaire hulp, vooral uit bommencampagnes en het steunen van ‘gematigde’ gewapende groepen. Dat heeft het conflict nog meer gevoed en nog complexer gemaakt. Het Syrische middenveld is een stabiele en vreedzame actor die diepgeworteld is in de lokale gemeenschap. Daardoor kan het een belangrijke rol spelen in het bereiken van vrede, verzoening en heropbouw.

Denken aan morgen

Op een randevenement van de grote Syrië-conferentie in Brussel legden vier vertegenwoordigers van lokale middenveldorganisaties uit hoe zij die rol juist kunnen vervullen en hoe Europa hen daarbij kan helpen. Mazen Darwish is advocaat, activist en directeur van het Syrische Centrum voor Media en Vrijheid van Meningsuiting (SCM). Het centrum doet aan onafhankelijke verslaggeving over het conflict. Daarbij houden ze met hun kritische pen zowel het Assad-regime als de gewapende Syrische oppositie een spiegel voor de ogen.

Het Syrische middenveld kan een belangrijke rol spelen in het bereiken van vrede, verzoening en heropbouw.

Maar het SCM werkt vooral aan transitionele justitie.  Het verzamelt bewijzen van oorlogsmisdaden en mensenrechtenschendingen van alle partijen. Dit om rechtszaken voor te bereiden met het oog op verzoening van de maatschappij na het conflict. ‘Het gaat om heropbouw, niet van de gebouwen, maar van de maatschappij,’ legt Darwish uit. ‘Oorlogsmisdadigers moeten verantwoording afleggen of er kan nooit duurzame vrede komen. Het is een manier om onze maatschappij te beschermen tegen wraak.’

Volgens de Syrische activist heeft Europa ook belang bij gerechtigheid na het conflict. Dat heeft te maken met de vele oorlogsvluchtelingen in de EU. ‘Zonder transitionele justitie en zonder garanties dat ze niet opnieuw gemarteld en opgesloten zullen worden, zal niemand terugkeren naar Syrië.’

Ook Massa Mufti denkt met haar organisatie aan de toekomst. ‘We moeten ervoor zorgen dat we geen volledige generatie aan potentieel verliezen door de oorlog!’ Mufti is ceo van Sonbola, een Syrische ngo die kwalitatief en duurzaam onderwijs verzorgt voor Syrische vluchtelingenkinderen in de kampen van Libanon. ‘Het reguliere onderwijs in die kampen is zeer beperkt en houdt bijlange geen rekening met langetermijndoelstellingen en ontwikkeling van het potentieel van de jongeren.’ Haar organisatie focust net wel op dat duurzame langetermijnaspect en zorgt er ook voor zeer gedifferentieerd onderwijs, aangepast aan de noden van elke leerling.

‘Sommige kinderen zijn 3-4 jaar niet naar school geweest en hebben vreselijke dingen meegemaakt’, vertelt Mufti. ‘Ze zijn er soms oprecht van overtuigd dat ze geen recht op onderwijs hebben omdat ze denken dat ze geen toekomst hebben.’ Sonbola probeert een verloren generatie te voorkomen. ‘Academisch en intellectueel kapitaal zal ongelooflijk belangrijk zijn in het Syrië van morgen. Daar moeten we nu al aan werken.’

Positieve signalen

In haar persconferentie om de resultaten van de conferentie te presenteren prees EU-buitenlandvertegenwoordiger Federica Mogherini de rol van de civiele maatschappij in Syrië. ‘Zij zijn de sleutel tot een duurzame oplossing.’

Ook Belgisch minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo benadrukte het belang van het Syrisch middenveld in zijn speech op de conferentie. ‘De Syrische civiele maatschappij speelt een sleutelrol in zowel het helpen overleven van het Syrië van vandaag als in het voorbereiden van de heropbouw van het Syrië van morgen.’

‘De Syrische civiele maatschappij speelt een sleutelrol in zowel het helpen overleven van het Syrië van vandaag als in het voorbereiden van de heropbouw van het Syrië van morgen.’

Dat zijn allemaal positieve signalen en de vertegenwoordigers van het Syrische middenveld waren dan ook tevreden over de resultaten van de conferentie. Maar ze nuanceren ook. ‘Wij zijn activisten, dus wij ondernemen actie’, zegt Massa Mufti vastberaden. ‘Nu verwachten wij hetzelfde van de beleidsmakers.’

Maandag heeft de Europese Raad een nieuwe Syrië-strategie aangenomen, die de Europese Regionale Strategie voor Syrië en Irak uit 2015 vervangt. Ook over deze beleidsverklaring waren de Syrische burgerorganisaties positief. Het document bevestigt uitdrukkelijk dat er geen duurzame vrede kan zijn als het Assad-regime aanblijft. Het promoten van democratie, mensenrechten en transitionele justitie zijn de krachtlijnen van de strategie. Ook word het belang van de Syrische civiele maatschappij hierbij wordt erkend in de tekst.

‘Dit document mag voor ons een VN-resolutie worden’, zegt Mufti. ‘Het is een goed gefundeerde, duurzame strategie. Nu hopen we dat de EU met ons samenzit om na te denken hoe we dit vertalen in werkbare actieplannen.’

Er zijn dus veel signalen dat het belang van de Syrische civiele maatschappij erkend wordt door de internationale gemeenschap. Op vorige internationale Syrië-conferenties waren de burgerorganisaties zelfs niet uitgenodigd. Er is dus vooruitgang maar het is zaak dat de beloftes niet louter lippendienst blijven.

Hoe kan de EU de Syrische civiele maatschappij versterken?

Beleidsmakers moeten het Syrisch middenveld als een volwaardige partner behandelen. Op de conferentie van deze week mochten ze niet mee aanschuiven aan de eigenlijke debatten. Ze mochten wel vooraf hun input en achteraf hun feedback geven. Ook aan de vredesgesprekken in Genève wordt hun invloed groter, hoewel ze nog niet als onderhandelaar mee aan tafel zitten.

Ook is er een grote nood aan core funding. Geen projecten op korte termijn financieren, maar structurele hulp. Die hulp gaat het best rechtstreeks naar de organisaties zelf, en niet via grote VN-instellingen. Dat was de voorbije wel vaak het geval in het geval van Belgische financiële hulp. Een rapport van 11.11.11 stelt dat België tussen 2014 en 2016 een recordbedrag van 175,9 miljoen vrijmaakte voor de Syrische bevolking. Volgens datzelfde rapport ging slechts 0,9 procent van de internationale humanitaire middelen naar Syrische hulporganisaties, terwijl zij in feite goed zijn voor 75 procent van de humanitaire respons.

Deze burgeractivisten zijn geen wonderoplossing voor een enorm complex conflict. Wel zijn zij een baken van stabiliteit in de chaos, en kunnen ze door hun apolitieke lokale werking duurzame vrede en verzoening in Syrië bevorderen. Zij moeten na het conflict geen drastische koerswijzigingen doen en ze hebben geen oorlogsmisdaden begaan waarvoor ze zich moeten verantwoorden. De internationale gemeenschap heeft er alle belang bij hen als volwaardige partner bij het vredesproces te betrekken en hen de steun te geven die ze nodig hebben.