Zand raakt op maar niemand die er wakker van ligt

Overal ter wereld worden kusten afgeschraapt omdat er een hele industrie actief is die teert op zand. Jaarlijks gaan gigantische hoeveelheden zand afkomstig van kusten, oceaan- en rivierbodems naar de productie van beton, microchips of zelfs tandpasta.

Natuurbeschermers waarschuwen echter dat de zandmijnen mee verantwoordelijk zijn voor de verwoesting van het ecosysteem. De waterlijn aan het strand wijzigt als het zeezand verdwijnt en kustgemeenschappen worden extra blootgesteld aan de risico’s van overstromingen.

Tweede meest gebruikte grondstof

‘Zand is momenteel de tweede meest gebruikte grondstof, na water”, zegt Claire Le Guern Lytle van de Santa Aguila Foundation, een organisatie die opkomt voor het behoud van kusten. “Zand is een eindig product dat uitgeput geraakt. Maar niemand die daar wakker van ligt.’

In landen zoals Indonesië, Thailand, Cambodja en Laos is zand schaars geworden.

‘Niemand kon zich voorstellen dat we ooit zonder zand zouden vallen’, zegt Gary Griggs, directeur van het Instituut voor Mariene Wetenschappen aan de Universiteit van Californië. ‘Als wij een dagje naar zee gaan, zien we nog altijd die enorme hoeveelheden zeezand.’

Maar toch is er een probleem. In landen zoals Indonesië, Thailand, Cambodja en Laos is zand schaars geworden. ‘Men zuigt het zand er gewoon op’, zegt Griggs. ‘Volledige kusten en eilanden zijn er verdwenen.’

Beton en glas

Het meeste zeezand wordt gebruikt in de bouw voor de productie van beton en glas. ‘De hoeveelheid zand die hier wordt gebruikt is onthutsend’, zegt Le Guern Lytle. ‘Voor de bouw van een gemiddeld huis is er 200 ton zand nodig. Voor een ziekenhuis is dat 3000 ton en in elke kilometer autostrade zit 30.000 ton zand.’

Volgens een rapport van het Milieuprogramma van de VN gebruikte de bouwsector in 2012 tussen de 25,9 en 29,6 miljard ton zand.

Volgens een rapport van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties gebruikte de bouwsector in 2012 tussen de 25,9 en 29,6 miljard ton zand. Deze cijfers zijn niet gebaseerd op gegevens over winning want die bestaan eenvoudigweg niet. De cijfers zijn een schatting op basis van de massa beton die er dat jaar gegoten werd.

De VN spreekt in het rapport van een “niet-duurzame situatie” omdat de hoeveelheid gebruikt zand de mogelijkheid van de planeet om zich op een natuurlijke manier te herstellen, ver overschrijdt.

Betonstop ver zoek

Het ziet er ook niet naar uit dat een betonstop op komst is. Met de toenemende wereldbevolking zijn er immers meer huizen, meer ziekenhuizen en meer wegen nodig.

Ter illustratie: China gebruikte tussen 2011 en 2013 meer beton dan de Verenigde Staten (VS) gedurende de volledige twintigste eeuw.

Een recent rapport van PricewaterhouseCoopers voorspelt dat de bouwsector 85 procent zal groeien tussen nu en 2030. China, de VS en India zullen goed zijn voor 57 procent van die groei. Volgens het VN-rapport World Urbanization Prospects zullen de steden 2,5 miljard meer inwoners tellen in 2050. Dit vereist de bouw van heel veel nieuwe gebouwen.

Marien ecosysteem ontwricht

Maar niet enkel de bouw is verantwoordelijk voor het snel opgeraken van zand. ‘Zand wordt voor veel zaken gebruikt’, zegt Le Guern Lytle. ‘Van microchips tot banden. Ook de gasindustrie heeft zand nodig voor schaliegaswinning.’

‘Door het zand van de zeebodem te schrapen wordt het mariene ecosysteem ontwricht.’

Veel zand komt rechtstreeks van kusten maar het meeste wordt gebaggerd op de zeebodem. Volgens Le Guern Lytle vernielt dat de broedplaatsen van vissen en andere zeedieren. ‘Door het zand van de zeebodem te schrapen wordt het mariene ecosysteem ontwricht.’

De meeste zandmijnen werken legaal maar omdat het een lucratieve bezigheid is, loert de illegale sector om de hoek. Vooral in India zou een meedogenloze “zandmaffia” actief zijn, maar ook in Namibië, Marokko, Maleisië en Israël zijn illegale zandmijnen ontdekt.

Niettegenstaande de winning van zand een probleem is dat weinig aandacht krijgt, betekende het VN-rapport uit 2014 een belangrijke stap voorwaarts, zegt Le Guern Lytle. ‘Nu is het belangrijk om stap voor stap meer bewustzijn te creëren rond dit onderwerp.’