Armoedebestrijding? Regeringen kijken andere kant op

Waar bedrijven en vermogenden veel aandacht krijgen in beleid, gaan kwetsbare gezinnen donkere jaren tegemoet.

Vandaag leeft 1 op 10 Vlamingen met een inkomen onder de Europese armoedegrens. In België is dat zelfs 1 op 7 (ca. 15 %). Hallucinante cijfers voor een land dat nog altijd tot de rijkste behoort in Europa en in de wereld. De beleidsplannen die we nu vanuit de Vlaamse en federale regeringen op ons zien afkomen, zullen die statistieken verder de hoogte in drijven.

Waar media een stuk genuanceerder over armoede berichten dan vroeger, zien we bij politici de aloude clichébeelden, vooroordelen en simplificaties op de voorgrond treden. Mensen in armoede, werkzoekenden, uitkeringstrekkers, … werden de voorbije weken en maanden met de regelmaat van de klok weggezet als profiteurs of kostenposten, de ene keer al wat explicieter dan de andere. Helaas blijft het niet bij clichébeelden, die worden ook omgezet in beleid. Waar bedrijven en vermogenden veel aandacht krijgen in beleid, gaan kwetsbare gezinnen donkere jaren tegemoet. Een dag van protest is dus meer dan op zijn plaats.

Voor de Vlaamse Regering is het evident genoeg om bijvoorbeeld 3-6-9-contracten te introduceren in de sociale huur. Zo kunnen de hogere inkomens uitstromen of  in ieder geval niet meer instromen in de sociale huisvesting. Helaas bestaat de instroom in de sociale huisvesting vandaag zo goed als uitsluitend uit (zeer) lage inkomens, die nog een stuk onder de hoogste inkomensgrenzen duiken. 3-6-9-contracten zullen hier niet veel aan verhelpen. Bovendien zijn sociale huisvestingsmaatschappijen absoluut geen vragende partij, want zij hebben de hogere inkomens hard nodig om hun inkomsten op peil te houden.

Nochtans staat de minister van huisvesting voor een gigantische uitdaging. 100.000 Vlaamse gezinnen wachten vandaag op een sociale woning. 100.000 gezinnen die noodgedwongen op de private huurmarkt op zoek gaan en vaak in slechte woningen terecht komen met huurprijzen die onbetaalbaar zijn voor iemand met een laag inkomen. Die private huurwoningen zijn heel vaak ook slecht geïsoleerd, waardoor de energiefactuur gezinnen nog dieper in het financiële moeras drijft.

Uitbreiding maximumfactuur

Recent raakte ook de stijging van de maximumfactuur in het basisonderwijs bekend. Deze moet de Vlaamse besparingen opvangen. Met andere woorden: de gewone gezinnen die het al moeilijk hebben betalen de rekening. Dit terwijl de problematiek van schoolkosten al schrijnend was.  Globale cijfers zijn er niet, maar binnen het Gemeenschapsonderwijs zelf bedroegen de achterstallige facturen begin 2014 9,5 miljoen euro. Vermoedelijk worden de andere netten met gelijkaardige cijfers geconfronteerd.

In plaats van een verhoging van de maximumfactuur pleit het Netwerk tegen Armoede voor een uitbreiding ervan naar het secundair onderwijs.

Met de verhoging van de maximumfactuur zal dat bedrag alleen maar stijgen en komen ook steeds meer bedenkelijke praktijken bovendrijven: inschakelen van incassobureau’s en gerechtsdeurwaarders, geen rapporten uitreiken aan kinderen met onbetaalde facturen of warme schoolmaaltijden weigeren. Zelfs wie kinderen zijn eigen boterhammen laat eten op school, krijgt de rekening gepresenteerd, want de boterhammentaks haalt ook daar geld weg uit het gezinsbudget. Voor een heel schooljaar kan die boterhammentaks al gauw oplopen tot enkele honderden euro.

In plaats van een verhoging van de maximumfactuur pleit het Netwerk tegen Armoede voor een uitbreiding ervan naar het secundair onderwijs. Het Gemeenschapsonderwijs steunt die eis trouwens. De problematiek moet dus dringend onder ogen gezien worden.

Mensen in armoede worden niet alleen vanuit Vlaanderen getroffen door een kille besparingslogica: op vlak van mobiliteit, zorgverzekering, kinderopvang, water, energie, … is dit immers ook het geval. Ook op federaal niveau zijn ze blijkbaar een geliefkoosd doelwit. Het federaal regeerakkoord spuit veel mist rond het sociaal beleid van de regeringsploeg, maar wie even de mistlamp aanzet treft een weinig fraai toekomstbeeld aan.

Inkomens verhogen

Het Netwerk tegen Armoede voerde een jaar lang, sinds 17 oktober vorig jaar, campagne om alle inkomens en uitkeringen te verhogen tot de Europese armoedegrens. Dat was overigens ook onze centrale eis op de nationale manifestatie van vorige zondag, samen met andere armoedeorganisaties en vakbonden. 

Vandaag moet een pak Belgen het doen met een uitkering die ver onder de Europese armoedegrens duikt (die ligt op € 2.100 / maand voor een gezin en op € 1.000 / maand voor een alleenstaande). Mensen met een leefloon zitten daar mijlenver onder (€ 817 / maand voor een alleenstaande en € 1.089 / maand voor een gezin). Maar ook langdurig werkzoekenden, mensen met een invaliditeitsuitkering of met een laag pensioen hebben onvoldoende inkomen om waardig van te leven.

In de praktijk zullen maar heel weinig mensen hun inkomen zien verhogen. Net terwijl voldoende inkomen en een  goede begeleiding de beste weg naar werk is.

Nagenoeg alle politieke partijen erkenden in aanloop naar de verkiezingen dat die situatie onaanvaardbaar is en beloofden, in meer of mindere mate en de een al wat concreter dan de andere, om daar iets aan te doen. Wat lezen we nu in het regeerakkoord? Deze federale regering zegt effectief de laagste uitkeringen te willen optrekken tot de Europese armoedegrens. Alleen gaat men er eerst een aantal sociale voordelen bij tellen en pas als mensen dan nog onder de grens zitten, kunnen ze hun uitkering zien verhogen. Dat is mensen een rad voor de ogen draaien. Dat is geen correct gebruik van de Europese armoedegrens. Het basisinkomen van mensen moet minstens gelijk zijn aan die drempel, los van eventuele sociale voordelen waar mensen recht op hebben. In de praktijk zullen dus maar heel weinig mensen hun inkomen zien verhogen. Net terwijl voldoende inkomen en een  goede begeleiding de beste weg naar werk is.

Bovendien zal de koopkracht voor lage inkomens nog dalen door de aangekondigde btw- en accijnsverhogingen en besparingen in de gezondheidszorg. Deze week raakte bovendien bekend dat ook de NMBS in de klappen deelt, met een besparing van 2 miljard euro in 5 jaar. Bovenop de besparingen bij De Lijn betekent dat de problematiek van vervoersarmoede zal toenemen. Net de lage inkomens kunnen zich vaak geen wagen veroorloven en zijn dus volledig aangewezen op openbaar vervoer. Daarin besparen is besparen op kansen voor werk en sociaal leven voor kwetsbare mensen.

De mantra van de lastenverlaging

Maar geen nood, de federale regeringsploeg wil maximaal inzetten op jobcreatie, want dat is immers de snelste weg uit de armoede. Deze regering toont echter een blind geloof in de mantra van de lastenverlaging voor bedrijven als middel om jobs te creëren. Er is in het regeerakkoord echter geen garantie op de creatie van jobs terug te vinden in dit kader. Bedrijven kunnen dus ook gewoon meer winst maken in plaats van jobcreatie voor laaggeschoolden en andere doelgroepen.

Niettemin worden mensen die het moeilijk hebben tegelijk in een (nog) strenge(re) activeringsaanpak gedwongen, inclusief verplichte gemeenschapsdienst. 2 halve dagen per week zullen langdurig werkzoekenden ‘vrijwilligerswerk’ moeten uitvoeren, in ruil voor een uitkering die vooralsnog ver onder de armoedegrens blijft. Wij zijn er absoluut voor gewonnen dat mensen begeleid worden naar werk, maar dan wel volwaardige, werkbare jobs tegen een redelijke verloning.

De regering beseft dus maar al te goed dat haar beleid armoede zal creëren, maar schuift die last doodleuk door naar het lokale niveau.

Ook hier dreigen heel wat mensen uit de statistieken te verdwijnen, zonder dat ze aan het werk geraken. Voorbeelden in het buitenland beloven weinig goeds over de gemeenschapsdienst. In Nederland is het een regelrechte mislukking en is de doorstroming naar de arbeidsmarkt zeer minimaal. Even pijnlijk als hilarisch is het voorbeeld van de straatveger die na 20 jaar dienst ontslagen werd en 2 jaar later in het kader van zijn activeringstraject … de straat moest vegen! In plaats van zijn loon kreeg hij nu een uitkering die veel lager lag.

De meest cynische passage in de federale beleidsverklaring gaat ongetwijfeld over de lokale besturen. Die ‘zijn het best geplaatst om een gericht armoedebeleid te voeren’. Er wordt hen zelfs bijkomende middelen beloofd als ze door het regeringsbeleid een grotere instroom van hulpvragen krijgen. De regering beseft dus maar al te goed dat haar beleid armoede zal creëren, maar schuift die last doodleuk door naar het lokale niveau. De OCMW’s moeten het maar oplossen.

De regeringen die nu aan zet zijn, lijken niet van plan om van armoedebestrijding een topprioriteit te maken. Meer mensen zullen nog verder in de armoede geduwd worden. Impliciet erkennen de beleidsmakers dat zelfs. Een trieste vaststelling op de Werelddag van Verzet tegen Armoede. Daarom zullen verenigingen waar armen het woord nemen binnen het Netwerk tegen Armoede meer dan ooit het beleid onderwerpen aan hun eigen armoedetoets. In overleg zolang het kan, met actie als het moet.

Frederic Vanhauwaert is Algemeen coördinator van het Netwerk tegen Armoede