De Armeense erfenis in Turkije

Al langer besteedt Turkije veel aandacht aan archeologie, maar nu Turkije eindelijk ook de fondsen ervoor heeft, viert archeologie hoogtij in het Anatolische land. Denken we maar aan de ontdekkingen van de KUL-archeologen in Sagallasos.

In het zuidoosten van Turkije bevindt zich de provincie Çukurova, ofwel het oude Cilicië, met als hoofdstad Adana. Tijdens de middeleeuwen vormde deze regio het middelpunt van een Armeens koninkrijk, omringd door kruisvaarders, Byzantijnen, en Turken.

Doodzwijgen

Vandaag een eeuw geleden begon in diezelfde regio de Armeense genocide. Tussen de 800.000 en de 1,2 miljoen Armeniërs kwamen om tijdens massaslachtingen en deportaties. Turkije refereert naar de gebeurtenissen van 1915 als ‘de Armeense kwestie’. Ankara vindt dat er geen plan voor systematische uitroeiing was en weigert dus van een genocide te spreken.

Tijdens mijn doctoraatsonderzoek heb ik aan den lijve ondervonden hoe gevoelig dit verleden nog steeds ligt in Turkije. Men wil kost wat kost de historische en culturele banden tussen de Armeniërs en het land doodzwijgen.

Indoctrinatie

‘Vondsten worden vaak achteloos weggegooid.’

Er bevinden zich twee soorten Armeense historische sites in Cilicië.

Enerzijds heb je de kastelen die zich aan de kust tussen Silifke en Mersin bevinden en anderzijds vind je honderden sites landinwaarts, langs diepe valleien en op de toppen van het Taurus gebergte.

Voor de eerste categorie gebruikte ‘Turkey Unlimited’, een marketingcampagne van het Turks Ministerie voor Cultuur en Toerisme, het Armeense zeekasteel van Korykos (Turks: Kız Kalesi) voor hun affiches om toeristen naar de regio te lokken.

Op de historische site rept men echter met geen woord over de Armeense bouwheren, terwijl er aan de burchttoren een Armeense inscriptie te vinden is. Ook geschiedenisboeken spreken er simpelweg niet over, de jongere generatie is geïndoctrineerd en het collectieve geheugen is gewist. Na mijn laatste bezoek in de regio merk ik dat het zelfs nog verder gaat.

Turkse ingenieurs beginnen ondertussen te morrelen aan het erfgoed door schabouwelijke restauratiewerken uit te voeren. Vondsten worden vaak achteloos weggegooid of in het gunstigste geval bewaard als curiosum.

Armeense kastelen

‘Hoe moet je de schaduwen van zwaluwvleugels op de stenen platen van een kasteel beschrijven waar nu gewone paardenbloemen bloeien?’

Verder landinwaarts in het Taurus gebergte bevinden zich meer dan vijfenzeventig kastelen, ongeveer allen gebouwd of hersteld door de Armeniërs.

Wat nog rest van deze monumenten zijn verwoeste en verlaten sites. Allen omhuld in stilte.

De Russische schrijver Konstantin Paustovski was een romanticus uit het begin van de twintigste eeuw en beschreef de Armeense monumenten treffend.

‘Het is een schrale troost. Hoe kan ik het voltooid verleden verwoorden, een plek die de stilte vasthoudt?’

Paustovski probeerde het en hij schreef: ‘Hoe moet je de schaduwen van zwaluwvleugels op de stenen platen van een kasteel beschrijven waar nu gewone paardenbloemen bloeien? In deze uitgestorvenheid, in deze wind, in dit zwijgen leven slechts de grassen, de fresco van de Armeense kerk, en de hemel die op de fresco’s lijkt.’

Morele plicht

‘Een eerste daad die Turkije kan stellen om in het reine te komen met het verleden is de Armeense erfenis omarmen.’

De schabouwelijke restauraties en het ontbreken van de juiste duiding bij de sites aan de kuststreek zijn één zaak. Het onvoldoende beschermen van het cultureel patrimonium is een ander.

Momenteel ontbreekt de morele plicht om de Armeense erfenis in het binnenland van Cilicië te beschermen tegen de vele lokale ‘schattenjagers’.

De vernietiging van deze erfenis is niet alleen iets dat de Turkse of Armeense bevolking aangaat, maar de gehele internationale gemeenschap.

Dit omdat Turkije ook onderhevig is aan de vele bindende internationale conventies die landen afsluiten met betrekking tot het veiligstellen van internationaal cultureel erfgoed.

Verschillende sites, zoals Tarsus, Adana, en Misis, hebben vaak allen een Byzantijns, Arabisch, Armeens of Ottomaans verleden en spreken tot de verbeelding van menig archeoloog. De naïeve historische interpretatie dat de Armeniërs niets met dit erfgoed te maken hebben kan steevast makkelijk weerlegd worden.

De legitimiteit van een staat hoeft niet met klinkende historische feiten bewezen te worden, dat geldt ook voor Turkije. Staten legitimeren zich niet via hun roemrijke verleden maar door hun daden. Vandaag is de term genocide enorm gepolitiseerd en is het nauwelijks een symbool dat verdergaat dan de feiten. Een eerste daad die Turkije kan stellen om in het reine te komen met het verleden is de Armeense erfenis in het land te omarmen.

Dweezil Vandekerckhove is morgen (25 april) te gast bij Interne Keuken op Radio 1 en geeft op 22 mei een lezing over de Armeense erfenis in Cilicië in het Open Vld-huis op de Grote Markt in Mechelen.