De Januskop van Paul Kagame

Het is confronterend om van Congo naar Rwanda te gaan: het contrast is soms groot. Na het geploeter op de Congolese wegen doet het gladde asfalt van Rwanda haast vreemd aan. De cleane overheidsgebouwen in Rwanda steken schril af tegen de Congolese bouwvallen. Het verschil zit natuurlijk dieper. Congo is een land zonder echte staat. Er is geen krachtig beleid omdat slecht betaalde ambtenaren en soldaten vooral met hun eigen belangen bezig zijn.
Er heerst onveiligheid en willekeur. Rwanda is een land met een sterke staat, met alle voor- en nadelen vandien: veilig, regels die afgedwongen worden… Soms wordt de greep van de staat zo groot dat het wat griezelig wordt. Zoals wanneer president Paul Kagame decreteert dat vanaf 2009 Engels de officiële taal is. Sinds kort zorgt dat voor een nieuw verschil met Congo: het straatbeeld in Rwandese steden is Engelstalig geworden. In de luchthaven hoor je veel Amerikaans en Brits Engels. Rwanda werd eind 2009 lid van het Britse Gemenebest.
Er is dus een enorm contrast. Mijn stelling is dat Kagame verantwoordelijkheid draagt voor beide kanten. Zeker, hij kan iets voorleggen in Rwanda. Iedereen een gezondheidsverzekering, dat is niet niks in Afrika. Dit regime heeft een visie en lijkt ook bij machte die toe te passen. Veel westerse leiders vallen daarvoor. Bij momenten is de visie zo voluntaristisch dat je je wel afvraagt of het volk nog volgt. De mentale afstand tussen de Engelse diaspora die het land leidt en de boertjes in het binnenland is groot. Dat houdt risico’s in, temeer omdat de ruimte om kritiek te geven kleiner wordt. Maar goed, Kagame krijgt ons inziens terecht goede punten voor bestuur.
Maar er is dus een andere kant. Kagame is ook mee verantwoordelijk voor de chaos in Congo. Zijn drang om er een voet tussen de deur te hebben bemoeilijkt al jaren de stabilisering van Congo. Zijn weigering om met de FDLR –de militie die groeide uit de twee miljoen mensen die na de Rwandese genocide in 1994 naar Congo vluchtten en door Kigali steevast als “genocidairs” of volkenmoordenaars wordt bestempeld– een of andere regeling te zoeken, bestendigt de problemen in Congo. En het lijden van de Rwandese vluchtelingen en miljoenen Congolezen. Het Congolese leger is immers niet in staat en –zo hebben we vastgesteld– soms ook niet bereid om de FDLR te elimineren.

Het is hoog tijd dat Kagame én de internationale gemeenschap de belangen van de Congolese burgers en Rwandese vluchtelingen zwaarder laten wegen.

Als Kagame een staatsman wil zijn, moet hij die andere kant van zijn verantwoordelijkheid ook opnemen. Niemand wil de genocide onder de mat vegen –hoe zou zoiets kunnen?– maar elke andere oplossing blijven weigeren omdat de FDLR de volkenmoordenaars zijn, is zestien jaar na de feiten fout. Tijdens ons bezoek aan FDLR-gebied stelden we vast dat de overgrote meerderheid van de FDLR en de vluchtelingen die ze zeggen te beschermen gewoon te jong is om verantwoordelijk te kunnen zijn voor de genocide.
‘Kigali is het verwende kind van Washington’, vinden ze bij de FDLR. Wel, er is iets van. Met de genocidekaart in de hand heeft Kagame jarenlang van vooral de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk het fiat gekregen om Congo te destabiliseren, inclusief het bombarderen van vluchtelingenkampen. In ruil daarvoor voert Rwanda een zeer Angelsaksische koers.
Naast het schuldgevoel over de genocide spelen daarom wellicht ook belangen: hoe meer invloed Rwanda in Congo heeft, hoe groter de Angelsaksische invloed in Congo. Dat alles doet denken aan Israël –ook een post-genocidestaat waarvoor het Westen zich schuldig voelde en die ook de hand boven het hoofd gehouden wordt door vooral Washington in zijn soms erg gespierde optreden.
Of je daarmee Rwanda (of Israël) op termijn een dienst bewijst, is nog maar de vraag. Zeker is dat Congo er niet beter van wordt. Het is hoog tijd dat Kagame én de internationale gemeenschap de belangen van de Congolese burgers en Rwandese vluchtelingen zwaarder laten wegen.