Geen weg terug voor het Internationaal Strafhof

Het speelt zich wat in de medialuwte af, maar het zijn bewogen tijden voor het Internationaal Strafhof in Den Haag. Vandaag loopt de 15e vergadering af van staten die partij zijn bij het Statuut van Rome, het verdrag dat het Strafhof schraagt.

Het waren woelige zittingen want de slagkracht van het Strafhof staat onder druk. De voorbije weken kondigden achtereenvolgens Burundi, Zuid-Afrika en Gambia aan uit het Strafhof te stappen. Recent liet ook Poetin er met een decreet geen twijfel over bestaan dat Rusland het Strafhof niet zal erkennen.

Het Strafhof liet deze maand opnieuw een glimp zien van zijn potentieel om wereldwijd gerechtigheid te brengen

Tegelijk liet het Strafhof deze maand ook opnieuw een glimp zien van zijn potentieel om wereldwijd gerechtigheid te brengen voor slachtoffers van genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

De aanklager van het Strafhof publiceerde in haar jaarrapport de stand van zaken over de vooronderzoeken die lopen. Daaruit blijkt dat – na 15 jaar – het Strafhof stilaan de straffeloosheid breder aanpakt en meer slachtoffers gerechtigheid wil bieden. Er lopen bijvoorbeeld vooronderzoeken over zaken in Colombia, Oekraïne en Palestina.

Bij de presentatie bevestigde de aanklager van het Strafhof ook dat er “een redelijke basis bestaat” om aan te nemen dat Amerikaanse soldaten oorlogsmisdaden pleegden in Afghanistan, waaronder foltering. Of het tot een echte rechtszaak komt is nog afwachten, maar het geeft aan dat het Strafhof ook Westerse misdaden niet ongestraft wil laten.

De lopende vooronderzoeken weerleggen ten dele de veelgehoorde kritiek dat het Strafhof zich enkel op Afrika zou richten. Het is juist dat het overgrote deel van de onderzoeken die tot nu toe door het Strafhof zijn geopend over Afrika gaan. Het zijn overigens vaak Afrikaanse landen zélf die de hulp van het Strafhof hebben ingeroepen.

De oververtegenwoordiging van Afrikaanse cases is geen argument tegen het Strafhof. Laat ons niet vergeten dat het Strafhof er is voor de slachtoffers en niet voor de daders. Je zou dus kunnen zeggen dat het vooral Afrikaanse slachtoffers zijn die verdedigd worden. Het Strafhof moet zich niet minder bezig houden met Afrika, maar meer met de slachtoffers van gruweldaden in de rest van de wereld.

De internationale gemeenschap is het verplicht aan de vele verwaarloosde slachtoffers van grove mensenrechtenschendingen dat het Strafhof meer en beter doet. Waar blijft bijvoorbeeld de gerechtigheid voor het epidemische geweld in de ‘war on drugs’ in Mexico? Waarom kwamen de Filippijnen er met een waarschuwing van af, terwijl in Burundi meteen een vooronderzoek is gestart? Of waarom duurde het meer dan een decennium voor de situatie in Afghanistan tegen het licht werd gehouden?

Werken binnen de contouren van het Statuut van Rome

Om vooruitgang te boeken moeten een aantal punten hoog op de internationale agenda. Ten eerste moeten alle lidstaten het belang van het Strafhof bevestigen en het engagement opnemen om problemen binnen de contouren van het Statuut van Rome op te lossen in plaats van er de brui aan te geven.

Gelukkig hebben vele Afrikaanse landen tijdens de afgelopen vergadering van verdragsstaten hun steun aan het Strafhof expliciet gemaakt. Het Statuut van Rome laat toe de tekortkomingen van het Strafhof weg te werken. Staten die dat ontkennen en beweren er daarom uit te stappen, trekken een rookgordijn op om cynisch politiek eigenbelang te verdoezelen.

Al te vaak zien we dat geopolitieke belangen primeren op gerechtigheid. Het vetorecht is daarbij een favoriet instrument.

Ten tweede is het van het grootste belang dat men geen politieke spelletjes rond het Strafhof speelt. De VN-Veiligheidsraad kan zaken naar het Strafhof doorverwijzen, maar dat is nog maar twee keer gebeurd: voor Libië en Soedan.

Al te vaak zien we dat geopolitieke belangen primeren op gerechtigheid. Het vetorecht is daarbij een favoriet instrument. Zo dreigt bijvoorbeeld straffeloosheid voor de misdaden in Syrië door Russische blokkage. De leden van de Veiligheidsraad zouden zichzelf moeten opleggen om in zaken die te maken hebben met de ergste mensenrechtenschendingen geen veto’s te gebruiken.

Ten derde is het op langere termijn cruciaal dat grote en invloedrijke staten leiderschap tonen en het Strafhof (blijven) erkennen. Er zijn dan wel al 124 landen die zich aansloten bij het Strafhof, grote spelers als de VS, China of Rusland doen nog niet mee. Zuid-Afrika zou moeten inzien dat het aan zijn eigen geschiedenis verplicht is het vertrouwen in het Strafhof te herstellen.

De koude wind die de deur naar gerechtigheid wil dichtslaan lijkt aan kracht te winnen.

Het broodnodige leiderschap van grote staten zal niet voor morgen zijn. Putin maakte de onwil van Rusland expliciet, China blijft onbewogen en met de verkiezing van Donald Trump lijkt een erkenning van het Strafhof door de VS voorlopig uitgesloten.

De koude wind die de deur naar gerechtigheid wil dichtslaan lijkt aan kracht te winnen. Dat mag België en de rest van de wereld er niet van weerhouden een stevige voet tussen die deur te blijven steken door het Strafhof te versterken. Enkel zo staan we aan de zijde van zij die de ergste misdaden ondergingen of dreigen te ondergaan.

Hoe breder het actieterrein van het Strafhof en hoe meer zaken zorgen voor gerechtigheid, hoe meer het gevoel van straffeloosheid bij machthebbers zal verdwijnen. Er is geen weg terug: ondanks de moeizame vooruitgang, moeten we de brug van het internationaal recht blijven bouwen terwijl we er op lopen.

Wies De Graeve is directeur van Amnesty International Vlaanderen