Het aardappelproces

Waarvan worden de elf actievoerders precies beschuldigd?

Mieke Van den Broeck: Er zijn verschillende beschuldigingen die best wel zwaar wegen. Ten eerste worden ze beschuldigd van criminele bendevorming. Dat betekent dat ze gezien worden als een groep die zich organiseert met het oog op het plegen van misdrijven, in dit geval het uitrukken van die aardappelen bij de veldproef. Op zich is dat uitrukken van die aardappelen geen vreselijk zwaar misdrijf, maar in de aanklacht wordt de actie voorgesteld als een daad van een “misdadigersvereniging”. Daardoor komt de strafmaat veel hoger te liggen en staan er ook mensen die geen aardappel hebben aangeraakt terecht.

Waarom “misdadigersvereniging” terwijl het een publieke protestactie was ?

Mieke Van den Broeck: Die omschrijving van “criminele bendevorming” is in het leven geroepen om georganiseerde criminaliteit aan te pakken, bij voorbeeld maffiagroepen of drugsbendes. In het geval van de maffia blijft de baas meestal buiten schot terwijl de kleinere vissen de klus moeten klaren en dus ook worden vervolgd. Zij worden dan aangeklaagd via het strafrecht maar het kopstuk blijft buiten schot. Om ook het kopstuk te kunnen treffen, is dit soort bepaling van “criminele bendevorming” in het leven geroepen.

Maar vandaag ziet men dat de omschrijving evengoed gebruikt wordt tegen sociale bewegingen. Terwijl vroeger wel eens een individuele actievoerder zich moest verantwoorden voor de rechtbank, kan men nu heel de beweging viseren als een criminele bende. Dit maakt van het organiseren of zelfs deelnemen aan politieke acties een gewaagde activiteit.

U sprak van verschillende beschuldigingen

Mieke Van den Broeck: De andere aanklachten zijn het uittrekken van de aardappelen op zich, het vernielen van dranghekkens en van een aantal camera’s rond het veld (hoewel niemand van de actievoerders weet wie dit kan gedaan hebben). En dan is er een politieagent die verwond geraakte aan zijn pink. Daar wordt ook een persoon van beschuldigd.

Wie is de aanklager? De instanties die de veldproef opzetten?

Mieke Van den Broeck: Het is het parket, het Openbaar Ministerie zelf die heeft gedagvaard, wat best opmerkelijk is in zulke zaak. Na de actie heeft minister-president Kris Peeters onmiddellijk gezegd: “we zullen dit vervolgen”. Kort nadien is er een directe dagvaarding gekomen voor die elf personen vanuit het parket. Het consortium dat het aardappelveld uitbaat, heeft de klacht niet ingediend maar stelt zich wel burgerlijke partij. Op het proces zullen wij met drie advocaten pleiten en de tegenpartij ook met drie: twee advocaten die pleiten voor het consortium dat de veldproef opzette ( ILVO, VIB, UGent en Hogeschool Gent) en een voor de politieagent die zijn pink heeft gekwetst.

Waarom is deze actie van het Openbaar Ministerie opmerkelijk?

Mieke Van den Broeck: Normaal gezien, in een strafvervolging, wordt een dossier opgesteld via een proces verbaal van de politie die het misdrijf vaststelt. Dat P.V. wordt naar het parket gestuurd en als het parket het belangrijk genoeg oordeelt, wordt er een onderzoeksrechter aangesteld die bepaalt welke onderzoeksdaden er mogen gesteld worden. In dit dossier is dat allemaal niet gebeurd en heeft het parket onmiddellijk gedagvaard. Normaal moet een onderzoeksrechter onderzoeken of die personen de misdrijven gepleegd hebben of niet, op basis van onderzoeksdaden. Hier heeft men voor de korte procedure gekozen om rechtstreeks te dagvaarden. Dat gebeurt nog wel eens in eenvoudige dossiers, maar zo eenvoudig is dit dossier niet.

Het is merkwaardig dat er in zo’n zaak geen onderzoeksrechter is aangesteld. Wellicht heeft men dit niet gedaan om zo te voorkomen dat de 11 verdachten bepaalde onderzoeksdaden zouden vragen.

Waarom deze elf?

Mieke Van den Broeck: Op de veldactie waren er geen elf maar een vijfhonderdtal mensen die aan de actie hebben deelgenomen. Die elf werden op een vrij willekeurige manier uitgekozen. Ze waren zeker betrokken maar elk op een andere manier: de ene is op het aardappelveld geweest, de andere stond er naast of heeft de pers te woord gestaan. Het zijn ook zeker niet de elf organisatoren van de actie want zo was die actie niet georganiseerd. De actievoerders waren wel heel erg verbolgen over het feit dat die elf eruit gepikt werden en dat men dan zo’n zware beschuldiging op hun schouders legt.

Er zijn dinsdag ook de Vrijwillige Verschijners. Wat is daar de betekenis van?

Mieke Van den Broeck: Precies omdat er een heleboel mensen aanwezig waren die evengoed betrokken waren. Zij willen duidelijk maken “ik was daar ook, ik heb ook meegedaan. Dus wil ik ook voor de rechtbank verschijnen.” Zij willen de criminalisering van de actie aanklagen en de willekeur waarmee die elf eruit geselecteerd zijn. Maar ze willen ook laten zien dat als deze mensen zo beschuldigd kunnen worden, wel iedereen die deelneemt aan een politieke manifestatie, beschuldigd kan worden.

Bovendien willen die Vrijwillige Verschijners ook tonen dat de beweging die zich verzet tegen ggo’s bestaat uit een grote groep kritische burgers. Er is in de media het beeld gecreëerd van een kleine groep die met veel geweld te keer is gegaan en zich kant tegen wetenschap. Dat is ook de beeldvorming die door tv ondersteund werd maar die helemaal niet strookt met de realiteit. Al die mensen die vrijwillig willen berecht worden, willen precies dat beeld ontkrachten. Het gaat om professoren, wetenschappers, politici, mensen uit de ngo- en landbouwwereld en vooral veel kritische burgers. Het is nog niet duidelijk welke rol de Vrijwillige Verschijners zullen spelen in de rechtszaal maar symbolisch heeft het wel een belangrijke betekenis, op de eerste plaats voor de 11 maar ook ten aanzien van de publieke opinie.

Is het de eerste keer dat we hier te maken hebben met criminaliseren van sociaal protest?

Mieke Van den Broeck: Neen. Bij voorbeeld Greenpeace heeft zich ook al eens moeten verantwoorden voor bendevorming. Electrabel heeft enkele keren een klacht ingediend bij de onderzoeksrechter met de vraag om Greenpeace te vervolgen maar tot nog toe is het nooit zo ver gekomen dat de groep echt veroordeeld werd. En een jaar of tien geleden is er een gelijkaardig proces geweest tegen andersglobalisten in Luik die ook beschuldigd werden van “bendevorming” voor het organiseren van een andersglobalistenbetoging. Men heeft hun telefoons getapt en mails gelezen, maar de actievoerders zijn wel vrijgesproken.
Er wordt ook meer preventief opgetreden, door gasboetes uit te delen aan wie op straat komt. Voor bijvoorbeeld studenten gaat het om hoge bedragen, en controle op dit mechanisme, bijvoorbeeld door de rechtbank, is bijna niet mogelijk. Zo brengt men het recht op sociaal protest effectief in het gedrang.

Zelfs bij stakingen ziet men naar juridische wapens grijpen en stappen werkgevers steeds meer met een eenzijdig verzoekschrift naar de rechtbank om de staking te laten verbieden. Vroeger was het stakingsrecht onaantastbaar.

Hoe verklaart u die evolutie?

Mieke Van den Broeck: Het criminaliseren is juridisch makkelijker geworden sinds er na 11 september 2001 een heel apparaat aan terrorismewetgeving in het leven is geroepen. Dat geeft aan politie en veiligheidsdiensten meer macht om mensen af te luisteren en om groepen te criminaliseren. Sinds het in voege treden van die antiterrorismewetten hebben mensenrechtenorganisaties gewaarschuwd voor de mogelijke misbruiken ervan. Voorheen was er veel meer weerstand van de publieke opinie tegen deze gevaarlijke wetgeving omdat eigenlijk iedereen daar onder kan vallen vanaf het moment dat je een kritische stem laat horen. Maar sinds 11/9 is er een klimaat gecreëerd dat maakt dat deze evolutie veel makkelijker passeert en men minder alert is voor mensenrechtenschendingen.

We zullen ons baseren op de noodtoestand, de noodzaak om de actie te voeren. Nadat met verschillende andere manieren men er niet in geslaagd was om een kritische stem over ggo’s te laten meespelen in dit debat, werd de actie van Wetteren voorbereid.

Het valt te voorspellen dat er meer en meer protest gaat komen als gevolg van de verscherpte tegenstellingen door de crisis. Een klimaat van criminalisering van sociaal protest is uiteraard zeer handig om sociale bewegingen de kop in te drukken.

Dat is toch een aantijging van de democratie. 

Mieke Van den Broeck: Het recht op sociaal protest is een zeer belangrijke pijler van de democratie. De verdediging zal opgebouwd worden via het recht op vrije meningsuiting, dat hier zwaar onder druk komt te staan. Veel middenveldorganisaties en NGO’s voelen zich door dit proces bedreigd en steunen de actievoerders. Het is een gevaarlijk precedent. We zien steeds meer dat, wanneer er een zakelijk belang in het geding is, criminalisering om de hoek loert en dat is een gevaarlijke evolutie.

De grond van de zaak dan. De actievoerders worden beschuldigd van het vernietigen van de veldproef, een vernieling waar zwaar aan getild wordt. Hoe zal u hen verdedigen?

Mieke Van den Broeck: We zullen ons baseren op de noodtoestand, de noodzaak om de actie te voeren. Nadat met verschillende andere manieren men er niet in geslaagd was om een kritische stem over ggo’s te laten meespelen in dit debat, werd de actie van Wetteren voorbereid.

Ten eerste omdat dit proefveld er onwettig was. Er is een zaak gevoerd door Greenpeace tegen de toelating van dat veld, waarbij de rechter beslist heeft dat de veldproef niet correct vergund was.
De actievoerders vinden ook dat de volksgezondheid in gevaar was. Ze baseren zich op een aantal wetenschappelijke studies die aantonen dat er aan ggo’s zeer waarschijnlijk toch een aantal gezondheidsrisico’s verbonden zijn. Daar moet verder onderzoek naar gebeuren, maar wanneer we dat niet doen en pas uitzoeken wanneer de risico’s zich al hebben voltrokken, kan er al veel schade aangebracht zijn. In principe zou het voorzorgsprincipe moeten toegepast worden. De impact van de ggo’s is onvoldoende getest. Er is bijvoorbeeld geen test gebeurd van die aardappelen op hun toxiciteit. ILVO en VIB vinden dat dit niet nodig is, maar zo spelen we met de gezondheid van de consument.

Er is het probleem van coëxistentie: als een boer ggo’s op zijn veld heeft, kan dit een naburige bioboer besmetten. Die verkeert niet alleen in de onmogelijkheid om nog bio te telen, maar kan bovendien beschuldigd worden van het illegaal gebruiken van het intellectuele eigendomsrecht. De leefbaarheid van kleinschalige landbouw en biolandbouw komt door het bestaan van ggo-gewassen sterk onder druk te staan.
De actie heeft in elk geval zijn nut gehad: de discussie over ggo’s, waarin de kritische stem ontbrak, is na de actie in alle hevigheid losgebarsten.

Waarom was dit proefveld er niet wettelijk?

Mieke Van den Broeck: Er waren heel wat (zo’n 1500) bezwaren van burgers, die bezwaar hebben ingediend tegen de veldproef, waar geen rekening mee gehouden is. Er werd advies verleend door de Bioveiligheidsraad, waarvan de meerderheid groen licht heeft gegeven, maar waarin een minderheid van de leden met grondige argumenten tegen stemde. Er is in de beslissing niet gemotiveerd waarom geen rekening is gehouden met de argumenten van de tegenstemmers.

U zei dat er steeds meer criminalisering is wanneer er zakelijke belangen in het spel zijn.

Mieke Van den Broeck: Het aardappelproces heeft al heel wat discussie losgemaakt rond de vraag of de onderzoekscentra niet te ver gegaan zijn in het laten sponsoren van onderzoek. Men vraagt zich af of er nog ruimte is voor wetenschap die oog heeft voor de sociale en ecologische impact, of is de financiering van het onderzoek de belangrijkste drijfveer? We zien dat de Vlaamse regering vooral de technologische ontwikkeling steunt die samenhangt met grote bedrijven, in dit geval met BASF maar ook met andere bedrijven. Ik weet niet of dit allemaal op de rechtbank ter sprake zal komen maar dit proces heeft dit debat wel op gang gebracht.

Het was ook een politieke actie.

Mieke Van den Broeck: Behalve het recht op vrijheid van meningsuiting zullen wij stellen dat de beklaagden deelnamen aan een politieke actie, niet aan een misdrijf. En de schade die daarbij is aangericht kan eventueel via een burgerlijke procedure geregeld worden. Indien er al sprake zou zijn van overtreding van de wet, is dit zeker gerechtvaardigd.

Hoe bedoelt u, gerechtvaardigd?

Mieke Van den Broeck: Wanneer je inbreekt in een huis dat in brand staat om een kind te redden, is er geen sprake van inbraak omdat die daad gerechtvaardigd is. In dit geval denken wij ook dat de actie gerechtvaardigd is omdat er een hoger doel is dat nagestreefd werd. Dat hoger doel bestaat uit verschillende elementen: de volksgezondheid, de schade aan het milieu, de sociaal-economische gevolgen. Als we die hogere doelen afwegen tegenover een aantal aardappelen die uitgetrokken zijn en hekken die kromgetrokken zijn, denk ik dat de verhouding niet klopt en dat we de actie wel degelijk kunnen rechtvaardigen.

Voor de initiatiefnemers van de veldproef zal die zeker ook aan hogere doelen beantwoorden: de aardappel van de toekomst, minder sproeien door het ggo-gebruik, de wereldbevolking voeden.

Mieke Van den Broeck: Daar ben ik niet zeker van. De laatste keer dat we de aardappelziekte in verband kunnen brengen met hongersnood, dateert van de 19de eeuw. Ondertussen is er eerder een voedseloverschot in plaats van schaarste. Het hongerprobleem is een armoedeprobleem. Het zou me verbazen mochten Monsanto, BASF en hun vrienden bij het consortium dat probleem willen aanpakken.
Wie meer wil weten over de sociaal economische gevolgen van ggo-landbouw, kan ik de documentaire Food, Inc. aanraden. En de MO*-paper die over dit onderwerp is verschenen.

De veldproef was ook een communicatieproef. Wat wordt daar precies mee bedoeld?

Mieke Van den Broeck: Het proefveld is tegelijk een PR-stunt. Op de website van het consortium kan je intekenen om een bezoek te brengen aan het veld. De bedoeling is om de landbouwers te overtuigen van deze ggo-aardappel, om de publieke opinie te overtuigen dat het een goed idee is om ggo-aardappelen te telen en te commercialiseren en om verder geld te investeren in wetenschappelijk onderzoek hiernaar. Dat is zeker een van de redenen voor deze veldproef en dat is ook precies wat de actievoerders aanklagen namelijk dat dit een zeer eenzijdig verhaal is omdat er nauwelijks middelen worden vrijgemaakt voor onderzoek naar de impact en de risico’s en financiële middelen voor alternatief onderzoek.

Welke straf hangt de actievoerders boven het hoofd?

Mieke Van den Broeck: In principe kan er op bendevorming gevangenisstraf staan, al weet ik niet of die effectief gevraagd zal worden. Ik denk dat het eerder een principezaak is. Maar ze riskeren wel een schadevergoeding van ongeveer 200.000 euro te moeten betalen, en een strafblad.

Dinsdag weten we meer?

Mieke Van den Broeck: Dinsdag 15 januari wordt de zaak gepleit en dan wordt die in beraad genomen. Normaal gezien duurt het ongeveer een maand vooraleer er een vonnis komt. Het zou kunnen, als de pleidooien niet gedaan zijn, dat men nog een zittingsdatum neemt. Als we dan niet akkoord gaan met de uitspraak, kan er in beroep gegaan worden.