Hiphopcultuur en islam: politiek activisme in de onderbuik van de samenleving

Sinds 9/11 en de oorlog tegen terrorisme is de identiteit van elke westerse moslim automatisch politiek. Of ze het zelf nu willen of niet, moslims zijn door hun religieuze identiteit voortdurend het onderwerp van politieke discussie en polarisering. De maatschappij weegt voortdurend af of iemand volgens de heersende norm een goede moslim is.

De goede moslim houdt zich ver van politiek. De slechte moslim daarentegen is de politiek bewuste moslim die zijn mond opentrekt over onrecht.

Een goede moslim is een brave moslim: ondanks een politieke context die sterkt gefocust is op moslims en islam, houdt de goede moslim zich ver van politiek. De slechte moslim daarentegen is de politiek bewuste moslim die zijn mond opentrekt over onrecht: islamofobie, racisme, de Israëlische politiek tegenover de Palestijnen, het westers buitenlands beleid in het het Midden-Oosten en de onrechtvaardige behandeling van moslims op sociaal, economisch en politiek vlak.

De generatie moslims die rond de eeuwwisseling werd geboren, groeide op met het discours over de islam als de gewelddadige, achterlijke en vrouwonderdrukkende religie die de grootste bedreiging vormt voor het Westen. De islam haat het Westen namelijk, niet om wat het Westen doet (buitenlandse oorlogen voeren onder het mom van de democratie, minderheden als tweederangsburgers behandelen, …), maar om wat het Westen is: vredevol, verlicht en vrouwvriendelijk.

Vechten met duizenden woorden

Die maatschappelijke en politieke context geeft moslims weinig ruimte om zich te uiten. Net als in veel onderdrukkende contexten biedt underground hiphop een belangrijk creatief platform om het gedrag van machthebbers en globale onderdrukkingsmechanismen aan te kaarten en te bekritiseren. Vaak is dit underground hiphopactivisme ook omstreden en verboden. Underground hiphop is als het verboden dakterras van Fatima Mernissi, waar Marokkaanse vrouwen het maatschappelijke onrecht dat hen werd aangedaan, aankaartten via muziek en poëzie.

Hoewel men vaak denkt dat moslims volledig op zichzelf en hun eigen gemeenschap teruggeplooid zijn, liggen zij evenzeer wakker van wereldwijde ontwikkelingen. Ook moslims zijn wereldburgers die zich dagelijks in uiteenlopende sociale, politieke, religieuze en artistieke netwerken begeven. Complexe migratietrajecten, (sociale) media en andere nieuwe informatietechnologie brengen verschillende netwerken, plekken, ideeën en ervaringen samen.

Voor veel jonge moslims is hiphop de ruimte waarin globale engagementen en ervaringen van onderdrukking een plek krijgen.

Die betrokkenheid bij wat er in de wereld gebeurt, vindt vaak een uitlaatklep in hiphop. Voor veel jonge moslims is hiphop de ruimte waarin globale engagementen en ervaringen van onderdrukking een plek krijgen. Rap geeft minderheden wereldwijd een politieke en activistische stem over hun ongenoegen.

Veel Belgische moslimjongeren voelen zich aangesproken door rappers als de Amerikaans-Peruviaanse Immortal Technique, de Nederlands-Marokkaanse Appa, de Frans-Algerijnse Medine en de Frans-Haïtiaanse Kerry James. De meeste van die jongeren kennen de rapteksten van deze artiesten veel beter dan Koranverzen of het leven van de profeet Mohamed.

Open your eyes/ Kijk door mijn ogen

De teksten van bovengenoemde rappers dragen bij aan het politiek bewustzijn en de activering van jongeren, in België en daarbuiten, omtrent een verscheidenheid aan thema’s: westers buitenlands beleid, armoede, religie, imperialisme en institutioneel racisme.

Zo stelt Immortal Technique bijvoorbeeld het Amerikaanse buitenlands beleid in Latijns-Amerika aan de kaak terwijl Appa het sociaal-economische onrecht in Nederland aankaart. Beide nummers nodigen uit die thema’s eens door een andere bril te bekijken en hebben dan ook het woord ‘ogen’ centraal staan in de titel.

België heeft voorlopig nog geen islamitische underground hiphopscène. Daarentegen heeft België wel een geschiedenis van het criminaliseren van moslimactivisme. Denk bijvoorbeeld maar aan de Arabisch Europese Liga in de vroege jaren 2000, zoals sociologe Nadia Fadil in de publicatie ‘Radicalisering in de Lage Landen’ (verschijnt later dit jaar bij i.b Tauris) beargumenteert. Het radicaliseringsdiscours speelt een grote rol in het criminaliseren van de politieke, sociale en religieuze verzuchtingen van moslimactivisten.

In Nederland, Frankrijk en de Verenigde Staten, waar wel een moslimhiphopscène bestaat, gebruikt men gelijkaardige criminaliseringsmechanismen om politieke hiphop illegitiem te maken. Zoals Hisham Aidi aantoont in zijn boek Rebel Music: Race, Empire, and the New Muslim Youth Culture proberen overheden hiphopactivisme te bestrijden door activisten en artiesten te marginaliseren en criminaliseren en commerciële apolitieke hiphop bewust te financieren.

Artiesten als Medine, Appa, Immortal Technique en Kerry James worden bijvoorbeeld vaak afgeschilderd als radicaal of weggezet als anti-semiet omwille van hun kritiek op Israël. In zijn rapsong Self defense, kaart de Frans-Algerijnse rapper Medine dit criminaliseringsdiscours aan:

‘Vous savez que certains nous accusent de prêcher la haine

Je ne prêche pas la haine, je prêche l’amour

Je ne vous parlerais pas si je ne vous aimais pas

Je ne prendrais pas de risques pour vous si je ne vous aimais pas”

“La panthère a été choisie comme emblème

Parce que c’est un animal noir et magnifique

Qui n’attaque pas mais se défend férocement”

De AEL mag bij ons dan wel monddood gemaakt zijn, hiphopactivisme lijkt moeilijker verslaan te zijn. Ondanks de ontmoedigende overheidsstrategie blijft hiphop, met zijn lange traditie in politiek activisme, een krachtig platform voor oppositie en verzet. Burgers, politici en iedereen die echt geïnteresseerd is in de onderbuik van de samenleving, in degenen die socioloog Loïc Wacquant ‘de paria’s van de stad’ noemt, raad ik aan om Appa, Medine, Kerry James en Immortal Technique te ontdekken.

Iman Lechkar is VUB-professor Gender & Islam en houder van de VUB Fatima Mernissi Leerstoel