500.000 mijnwerkers slepen 30 mijnbedrijven voor de rechter

Na jaren procederen kregen zieke mijnwerkers in Zuid-Afrika eindelijk groen licht om een “class action” in te leiden tegen goudmijnbedrijven. De klacht vertrekt van stoflong, maar raakt ook aan asbestvervuiling, zuur water en uraniumstofwolken.

  • Bron: Vimeo Via de class action wensen de getroffen mijnwerkers in essentie vergoed te worden, al heeft de loutere erkenning van hun lijden ook een symbolisch belang. Bron: Vimeo

Gedurende meer dan honderd jaar heeft de Zuid-Afrikaanse mijnindustrie de werkomstandigheden van (hoofdzakelijk zwarte) mijnwerkers verwaarloosd. Daardoor liepen honderdduizenden arbeiders een ernstige, ongeneeslijke longziekte op. Op 13 mei 2016 opende het opperste gerecht in Johannesburg met de certificering van een “class action” de deur voor mogelijks 500.000 mijnwerkers om een vergoeding te vorderen van hun voormalige werkgevers. De industrie davert op haar grondvesten.

In een class action of groepsvordering worden ook de rechten bepaald van schadelijders die zelf geen partij zijn in het geding, mits zij toestemmen (“opt-in”) of geen bezwaar uiten (“opt-out”). De classdefinitie bepaalt of iemand onder het geding valt en moet goedgekeurd worden in een certificeringsprocedure voorafgaand aan de procedure ten gronde. Toeval of niet, in de silicosis zaak werd de certificeringsbeslissing gewezen op vrijdag 13 mei 2016. Het bleek een geluksdag voor de mijnwerkers, die op alle fronten een overtuigende zege binnen haalden.

Het belang van dit proces beperkt zich niet tot Zuid-Afrika. Zo zijn verschillende van de dertig aangeklaagde bedrijven genoteerd op de beurs van New York (Harmony Gold, AngloGold Ashanti, Gold Fields en DRD Gold). Bovendien is de rechtszaak onlosmakelijk verbonden met het debat over maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) en dus belangrijk voor elke onderneming.

Ontginning versus gezond leefmilieu

De silicosis class action is slechts een topje van de ijsberg. In Zuid-Afrika is milieuverontreiniging door mijnbouw een tikkende tijdbom voor de volksgezondheid. Onder meer asbestvervuiling, zuur water, uraniumstofwolken en uiteraard silicosis of ‘stoflong’ creëren een kritieke toestand.

In Zuid-Afrika is milieuverontreiniging door mijnbouw een tikkende tijdbom voor de volksgezondheid.

Het inademen van silicastof – vrijgekomen tijdens het ontginningsproces – maakt littekens in het longweefsel. Silicosis is onomkeerbaar, maar de symptomen (pijn op de borst, een aanhoudende hoest en kortademigheid) manifesteren zich pas na gemiddeld vijftien jaar. Bovendien dragen patiënten een aanzienlijk hoger risico op chronische obstructieve longziekte, tuberculose en longkanker.

Het aantal mijnwerkers met silicosis is hoog in Zuid-Afrika. Oorspronkelijk was de wet te laks omdat het land de mijnindustrie wou stimuleren. Een verhoging van de wettelijk toegelaten stofconcentratie had echter weinig impact wegens beperkt overheidstoezicht, gemanipuleerde metingen en geen of ondermaatse individuele beschermingsuitrusting. De meeste mijnwerkers waren ook afkomstig uit desolate gebieden zonder of met een bijzonder gebrekkige gezondheidszorg.

Recht op vergoeding

In principe hebben Zuid-Afrikaanse werknemers recht op een wettelijke vergoeding voor een beroepsziekte of -ongeval. De uitbetaling gebeurt zonder tussenkomst van de werkgever, die het systeem wel pre-financiert via vaste bijdragen. Wegens de verregaande bureaucratisering, minieme vergoedingen en grote betalingsachterstand is het vergoedingsfonds voor mijnwerkers echter een fiasco. Zieke mijnwerkers verloren dus hun job, kregen geen vergoeding, moesten zelf alle kosten dragen en werden een last voor hun verpauperde gemeenschap. Lokale activisten (zoals dokters), volksverenigingen en juristen sloegen de handen in elkaar om een einde te stellen aan dit onrecht.

Enkel het vehikel van een groepsvordering bood de drie betrokken advocatenkantoren een kans om hun doel te bereiken.

Ze werden echter geconfronteerd met het probleem dat weinig slachtoffers bereid zijn naar een grootstad te trekken, een advocaat onder de arm te nemen en gedurende vele jaren betrokken te zijn in een rechtszaak tegen een machtige tegenstander. Enkel het vehikel van een groepsvordering bood de drie betrokken advocatenkantoren een kans om hun doel te bereiken: een vergoeding voor alle zieke mijnwerkers. Bijgevolg wordt de mijnindustrie voor het eerst geconfronteerd met een te duchten tegenstander, zijnde een front van potentieel 500.000 mijnwerkers.

De eis voor gerechtigheid wordt uiteraard weinig geapprecieerd door overheid en industrie. Mijnbouw vertegenwoordigt 7,6% van het BBP en is een belangrijke werkgever. Tegelijkertijd lijdt de industrie onder de dalende prijzen voor grondstoffen, waardoor hoge schadevergoedingen wel eens de financiële doodsteek zouden kunnen betekenen. Ook de vakbonden reageren eerder voorzichtig en afwachtend, aangezien hun (betalende) leden vooral hun job niet willen verliezen.

De certificeringsbeslissing

Het arrest van hooggerechtshof bevat een aantal vernieuwende en progressieve passages, waaronder de ruime classdefinitie en de morele veroordeling van de mijnindustrie.

De class action betreft alle zieke mijnwerkers die minstens twee jaar in de goudmijnen hebben gewerkt sinds 12 maart 1965. De dertig mijnbedrijven menen dat hun respectievelijke aansprakelijkheid niet in een proces kan worden vastgesteld. De betrokken werknemers hebben immers elk in verschillende en meerdere mijnen gewerkt, waar andere werkomstandigheden golden en waarvan de controle meermaals is gewijzigd. De rechters verworpen dit bezwaar.

Ten eerste is een class action beschikbaar zodra er voldoende gelijkenissen in feite en in rechte zijn, die gelijkaardige bewijzen en juridische argumenten vergen. Ten tweede bevestigden de rechters dat de mijnwerkers niet bij machte zijn om individuele processen aan te spannen. Zonder class action zou hun grondwettelijk recht op toegang tot de rechtbank dus een illusie zijn.

De mijnbedrijven kregen ook een stevige veeg uit de pan.

De mijnbedrijven kregen ook een stevige veeg uit de pan. Zo geven de rechters aan ontstemd te zijn over het agressieve en obstructieve gedrag van de mijnbedrijven tijdens de juridische procedure. Ook de grond van de zaak wekte hun afschuw. Het arrest begint bijvoorbeeld met de opmerking dat mijnbouw wel een grote bijdrage aan het BBP levert, maar vooral haar investeerders royaal heeft beloond terwijl mijnwerkers ziek en arm achter bleven. Ook volgende (vrij vertaalde) passage spreekt boekdelen:

‘… de mijnbouwbedrijven ontnamen [de mijnwerkers] hun waardigheid en
compromitteerden tegelijkertijd hun gezondheid en veiligheid, met een zodanige
intensiteit en wreedheid dat zij daadwerkelijk werden ontmenselijkt.’

Eindelijk gerechtigheid?

Via de class action wensen de getroffen mijnwerkers in essentie vergoed te worden, al heeft de loutere erkenning van hun lijden ook een symbolisch belang. Daarnaast hopen de advocaten via de druk van hoge schadevergoedingen ook structurele hervormingen te bekomen, in het bijzonder een hervorming van het publiek vergoedingsmechanisme en een verbetering van de huidige arbeidsomstandigheden. Deze hoop is allesbehalve ongegrond. De inzet blijkt dermate hoog dat de mijnindustrie voor het eerst zelf een structurele hervormingen nastreeft. Dit blijkt onder meer uit twee initiatieven.

Zo richtten de zes grootste mijnbedrijven in november 2014 een industriewerkgroep op om preventieve maatregelen tegen silicosis voor te stellen. Dit initiatief dient vooral om arbeiders te informeren en silicosis te voorkomen. Tegelijkertijd biedt het een forum om de onderhandelingsmarge af te tasten voor een schikking van de silicosis class action.

Ten tweede heeft de Zuid-Afrikaanse overheid in 2015 een proces in gang gezet om de wetgeving te hervormen en een degelijke vergoeding en efficiënte uitbetalingsprocedure te garanderen. Volgens geruchten ageert de overheid onder druk van de industrie, die nauw betrokken is bij de besprekingen.

Volgens de eisers hebben de mijnbedrijven het recht van hun werknemers op lichamelijke en mentale integriteit en op een gezond leefmilieu geschonden.

Mensenrechten spelen ook een prominente rol in het proces. Een belangrijk argument van de eisers is dat de mijnbedrijven het recht van hun werknemers op lichamelijke en mentale integriteit en op een gezond leefmilieu hebben geschonden. Die fout in hoofde van de bedrijven creëert een recht op vergoeding bij de slachtoffers.

In principe vorderen de advocaten een dergelijke vergoeding onder het gewoonterecht, met name onrechtmatige daad. De rechtbank moet de relevante normen echter zodanig interpreteren, toepassen en, indien nodig, ontwikkelen dat zij de mensenrechten garanderen. Indien de common law geen of een te lage vergoeding voorziet, vorderen de advocaten “een grondwettelijke schadevergoeding” wegens mensenrechtenschendingen, niettegenstaande het traditionele paradigma dat mensenrechten burgers beschermen tegen een almachtige overheid.

Belang voor MVO

De silicosis class action naar waarde schatten, vergt kennis van het bredere plaatje. De mate waarin bedrijven verantwoordelijk zijn voor mensenrechten leidt al vele jaren tot een verwoed debat op het internationale toneel. Die strijd is (althans voorlopig) als volgt beslecht: er is geen internationaal mechanisme om bedrijven rechtstreeks aansprakelijk te stellen, maar nationale overheden moeten eventuele inbreuken beteugelen. De doeltreffendheid van deze benadering is betwistbaar.

Gelukkig biedt de silicosis class action een sprankeltje hoop. Groepsvorderingen zijn de remedie bij uitstek om bedrijven verantwoordelijk te stellen voor misbruik. Hun slachtoffers zijn immers meestal kwetsbare groepen, zoals werknemers, omwonenden en consumenten. De aanblik van een tegenstander die onuitputtelijke middelen heeft om te procederen, ontmoedigt hen om hun rechten af te dwingen. Indien zij zich echter kunnen aansluiten bij een groepsvordering, slaat men twee vliegen in één klap: de proceslast voor individuele slachtoffers is miniem, terwijl de inzet voor het bedrijf verveelvoudigt.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.