'Politiek protest in een autoritair land loont niet, integendeel'

“Vergis je niet, anno 2012 zijn er nog steeds heel veel protesten”, verduidelijkt Catherine Vuylsteke, sinologe en buitenlandjournaliste bij De Morgen. “Maar de aard van de protesten is anders. Terwijl de studenten eind jaren ’80 ijverden voor een andere bestuursvorm, betogen mensen nu tegen een specifieke kwestie, zoals de doortocht van een hogesnelheidstrein in een middenklasse wijk in Shanghai.” 

Deal met middenklasse 

Hoe reageert de Chinese overheid op de protesten van tegenwoordig?

“We zien dat de reactie van de overheid heel sterk afhangt van de identiteit van de betogers: gaat het om stedelingen of plattelandsbewoners? In het geval van die hogesnelheidstrein in Shanghai bijvoorbeeld, waren de betogers burgers uit de middenklasse. Zij werden nooit gearresteerd of op een hardhandige manier aangepakt. Maar tegenover de rurale bevolking wordt nog steeds niet geaarzeld om hardhandig op te treden.”

Komt dat omdat plattelandsbewoners een minder luide stem hebben om mistoestanden aan te klagen?

“Er bestaat discussie over de reden waarom de overheid die twee groepen zo verschillend behandelt. De Communistische Partij begrijpt in elk geval zeer goed dat grootschalige onrust in de stad bedreigender is voor haar macht, dan weerstand her en der op het platteland. Het protest op het platteland kan wel hevig zijn, maar door de geografische spreiding is het een stuk minder slagkrachtig. Dat ligt in het geval van de stad dus anders. En dat verklaart voor een deel het verschil in behandeling.”

“Daarnaast heeft de partij na Tiananmen beseft dat je niet iedereen tevreden moet houden om je macht te bestendigen. Het komt er eigenlijk vooral op neer om de stedelijke opgeleide middenklasse in de watten te leggen. En dat heeft de partij ook gedaan.”

De partij besloot de middenklasse materiële welvaart te bieden?

“Ja, de Communistische Partij heeft een deal gesloten met de middenklasse. Ze gaf hen betere levensomstandigheden, dus hogere lonen, een grotere materiële welstand, promotiekansen, al dat soort zaken. In ruil eiste ze dat de middenklasse niet zou optreden als facilitator van eventuele toekomstige protesten.”

En daar gingen de gegoede stedelingen op in?

“Inderdaad. Maar vooral uit desillusie. Met het bloedbad van Tiananmen hadden ze voor de zoveelste keer gemerkt dat aan politiek doen in een autoritair land als China niet loont. Wie betoogd had, verloor achteraf zijn werk of in het ergste geval zelfs zijn leven.”

Emigrerende Chinezen 

De ‘deal’ dateert van decennia geleden. Is de bevolking nog niet beginnen verlangen naar meer democratische principes?

Er wordt nog steeds niet geaarzeld om de rurale bevolking hardhandig aan te pakken

“Niet per se. Het speelt natuurlijk een rol dat de permissiviteit in de Chinese samenleving zeer groot is. Zolang ze zich maar weghouden van het politieke debat kennen de Chinezen veel individuele vrijheid. Homoseksualiteit bijvoorbeeld is volledig legaal. Samengenomen met de materiële welvaart, vindt de modale stedeling dan ook dat hij een goed leven heeft. Dus waarom zou hij dan gaan betogen tegen het politieke systeem?”

“Bovendien vreest de middenklasse dat democratie in hun nadeel zou kunnen spelen. Democratie komt immers neer op ‘the power of numbers’, wat natuurlijk voordelig is voor de omvangrijke rurale bevolking. En die bevolking heeft andere eisen en verlangens.”

De middenklasse verkiest dus materialisme boven democratie?

“Grotendeels wel, ja. Maar je merkt ook dat geld niet alles kan oplossen. Het geeft geen antwoord op het morele vacuüm dat na het failliet van het Maoïsme is ontstaan. Steeds meer Chinezen richten zich daarom tot het Christendom, op zoek naar een betekenis voor hun bestaan. Vanuit een christelijke overtuiging beginnen sommigen zich toch te engageren voor hun stemloze medemens.”

“Daarbij groeit bij sommige rijken het besef dat ook zij kunnen gebaat zijn met meer democratische principes. Ze bevinden zich in een gegoede positie, maar hebben geen rechtstaat om die positie af te dwingen. De rechterlijke macht is immers volledig afhankelijk van de communistische partij. Dat betekent eigenlijk dat het kapitaal dat ze vandaag vergaard hebben, morgen weer weg kan zijn. Want er is geen rechtstaat die hen kan garanderen waar ze recht op hebben.”

Uiten die rijken hun roep om een rechtstaat in de vorm van debat of protest?

“Niet bepaald. Hun angst en frustratie over het gebrek aan een rechtsstaat uit zich momenteel vooral in emigratie. Veel rijke Chinezen verhuizen naar het buitenland.”

Geloof je dat internet iets kan veranderen aan het huidige democratische deficit?

“Internet is in elk geval een zeer belangrijk kanaal waarlangs men democratische boodschappen de wereld in kan sturen. Maar de Chinese overheid heeft enorm geïnvesteerd in ‘the great Chinese firewall’, die het mogelijk maakt om allerhande berichten te censureren of zelfs te falsifiëren. Dus wat de uiteindelijke rol zou zijn van het internet bij democratiseringsprocessen, valt moeilijk te voorspellen.”

“Het belang van een vrije pers staat natuurlijk buiten kijf. China toont nog maar eens aan dat dat de enige manier is waarop we het systeem in vraag kunnen stellen.”