‘Rusland gebruikt wetgeving om ngo’s te vernederen’

Sergej Nikitin (Amnesty International Moskou)

Sergej Nikitin, directeur van Amnesty International Moskou, trekt aan de alarmbel. ‘Ngo’s in Rusland hebben het steeds moeilijker,’ zegt Nikitin, ‘en het grote publiek blijft verstoken van informatie over de mensenrechtensituatie.’ MO* sprak met Nikitin over intimiderende wetgeving, de situatie van holebi’s, de Olympische Winterspelen, Pussy Riot en zijn ontmoeting met NSA-klokkenluider Edward Snowden.

  • MO*/Kristof Clerix Sergej Nikitin: 'Mijn ontmoeting met Edward Snowden was zeker en vast opgezet met de hulp van Russische geheime diensten.' MO*/Kristof Clerix

Nikitin is dit weekend op bezoek in België om Amnesty International-vrijwilligers toe te spreken. Hij gaat ook langs op het kabinet van Buitenlandse Zaken om België op te roepen aandacht te hebben voor de mensenrechtensituatie in Rusland. Nikitin: ‘Ik begrijp dat in politiek andere belangen meespelen en dat de regeringen niet te veel druk willen zetten op Rusland om het land niet te irriteren. Het is echter mijn job om regeringsleiders eraan te herinneren dat Russische mensenrechtenactivisten gevaar lopen.’

Nikitin studeerde fysica van halfgeleiders aan het polytechnisch instituut van Leningrad en werkte aanvankelijk als bouwvakker en boswachter. Eind jaren negentig vervoegde Nikitin het Friends House Moscow, een quaker-organisatie die voornamelijk actie voert voor gewetensgevangenen en vluchtelingen. Tien jaar geleden ging hij aan de slag op het bureau van Amnesty in de Russische hoofdstad.

Hoe groot is Amnesty International Moskou?

Sergej Nikitin: Ons campagnebureau telt amper vijf medewerkers en een twintigtal vrijwilligers. Op Facebook hebben we ongeveer 8000 vrienden. We zijn dus relatief klein. Bovendien wordt onze werking meer en meer belemmerd.

Ik merk grote verschillen met tien jaar geleden, toen ik voor Amnesty aan de slag ging. Een voorbeeld. Destijds konden we probleemloos naar universiteiten gaan, met studenten praten en hun handtekeningen vragen voor petities. Vandaag worden we op universiteiten minder warm verwelkomd. Ze laten ons misschien wel spreken over een specifiek onderwerp inzake internationaal recht, maar we kunnen geen handtekeningen meer inzamelen.

Hoe belangrijk is jullie invloed in Rusland?

Sergej Nikitin: De meeste Russen kennen Amnesty niet eens. Dat geldt trouwens ook voor andere ngo’s die opkomen voor mensenrechten. Dat komt omdat we maar beperkt toegang krijgen tot de media –en dat is dan nog zacht uitgedrukt.

De meeste Russen informeren zich via de televisie, maar daar wordt net het meeste gecensureerd. Dus, als je geen toegang krijgt tot televisie, kan je het publiek maar moeilijk informeren –dat geldt zeker voor de bevolking op het platteland. Bovendien maakt de recente Russische wet die ngo’s ertoe verplicht zich als ‘buitenlandse agenten’ te registreren wanneer ze buitenlandse fondsen ontvangen, de situatie er niet gemakkelijker op.

Die wet – die van kracht ging in november 2012 – verplicht ngo’s om hun financiering publiek te maken. Is dat dan zo erg?

Sergej Nikitin: Russische ngo’s die financiering van buitenaf krijgen, moeten zich inschrijven als ‘buitenlands agent’. Maar het is niet omdat de ngo’s financiering krijgen van een bepaalde instantie, dat ze dan ook voor die instantie werken.

Bovendien klinkt de term ‘buitenlands agent’ voor een Russisch oor als ‘spion’. De Russische overheid zegt: ‘Die wet is niets bijzonders. De Amerikanen hebben ook zo’n wet, de Foreign Agents Regulation act.’ Maar het enige dat ze van die Amerikaanse wet hebben overgenomen, is de term ‘buitenlands agent’. De Russische wetgeving dient eigenlijk om ngo’s te vernederen en een atmosfeer van nultolerantie te creëren.

Staan jullie, Amnesty International Moskou, ook geregistreerd als ‘buitenlands agent’?

Sergej Nikitin: Neen, we zijn namelijk geen Russische ngo. Wij staan geregistreerd als vertegenwoordiger van een buitenlandse ngo.

Wat vindt de Russische bevolking van Amnesty International?

Sergej Nikitin: Uit de opmerkingen die we krijgen op onze website en onze Facebookgroep blijkt dat veel mensen een vertekend beeld van ons hebben. Daar lees je zaken als ‘Oh, ze krijgen geld van de CIA’ –wat natuurlijk niet klopt. Het is net een basisprincipe van Amnesty dat we geen fondsen aanvaarden van regeringen. Zo kunnen we onze onafhankelijkheid bewaren. Kijk naar onze rapporten: we bekritiseren iederéén. We werken bijvoorbeeld ook rond kwesties als de doodstraf in landen als Wit-Rusland en de VS.

Vijanden tegen bondgenoten 

Wat heeft die nieuwe ngo-wet precies teweeggebracht in Rusland?

Sergej Nikitin: Eerst niets. Maar een paar maanden nadat de wet van kracht werd, sprak Poetin de geheime dienst –de opvolger van de KGB– toe. Poetin toonde zijn teleurstelling over het uitblijvende effect van de wet. Poetins boodschap is toen aangekomen bij het Russische parket. In februari 2013 begon het parket met inspecties op de bureaus van ngo’s over het hele land.

Zijn de inspecteurs ook bij jullie langsgekomen?

Sergej Nikitin: Ja, in maart 2013. Het was me niet duidelijk waarom, want we vallen als vertegenwoordiger van een buitenlandse ngo niet eens onder die nieuwe wet. De inspecteurs bleven vijf uur en kopieerden allerhande strategische documenten, terwijl we die al eerder naar het ministerie van Justitie gestuurd hadden.

Tijdens de inspectie gaf ik interviews aan verschillende media, zelfs de Wall Street Journal belde me op. Ik deed dat opzettelijk, zodat het parket wist dat het publiek van de inspectie op de hoogte was. Ik gaf ze alles wat ze wilden. Een maand later werd ik uitgenodigd om bij hen langs te gaan. De antwoorden op de vragen die ze toen stelden, konden ze gewoon lezen in de documenten die ik hen al bezorgd had. Het was me duidelijk wat de eigenlijke bedoeling was van al dit gedoe: pure intimidatie.

Het lijkt erop dat Vladimir Poetin geen grote fan is van ngo’s. Waarom?

Sergej Nikitin: Poetin werkte vroeger voor de KGB. Volgens mij denkt hij dat alle mensenrechtenorganisaties en critici van het regime eigenlijk geheim agenten zijn van het Westen. Wanneer je luistert naar zijn toespraken of wanneer je leest wat hij schrijft, merk je dat zijn wereldvisie erg zwart-wit is. Vijanden tegen bondgenoten.

Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken beschouwt mensenrechten als een instrument. Ik heb af en toe contact met de ombudsman van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze zijn erg geïnteresseerd in de Amnesty-rapporten, zeker de rapporten die kritiek leveren op de EU en de VS.

Amerikanen jennen 

Midden juli heeft u in de luchthaven van Moskou NSA-klokkenluider Edward Snowden ontmoet. Hoe was dat?

Sergej Nikitin: Dat is nog zo’n voorbeeld van een thema waar Amnesty op dezelfde lijn zit als de Russische regering (net als de doodstraf, nvdr). Beide wilden we asiel voor Snowden. De volgende stap is dat Snowden ook in Rusland van vrijemeningsuiting moet kunnen genieten. De beperkingen die Poetin aan Snowden opgelegd heeft, zijn onaanvaardbaar. Ik heb Snowden trouwens mijn kaartje gegeven, maar hij heeft sindsdien geen contact meer opgenomen.

Hoe kijk je terug op die ontmoeting in de luchthaven?

Sergej Nikitin: Ze was zeker en vast opgezet met de hulp van de Russische geheime diensten.

Als een propaganda-operatie?

Sergej Nikitin: Het was een fantastische gelegenheid voor Poetin om de Amerikaanse overheid te jennen. Niet enkel Amnesty was daar, we waren deel van een hele delegatie. In totaal negen mensen, en voornamelijk volk uit pro-Kremlin ngo’s.

Poetin denkt misschien dat hij Amnesty International gebruikt, maar ik ben van mening dat wij de Russische regering gebruiken. Mijn job is erop toezien dat we zeker niet ingaan tegen onze eigen principes en normen.

En hoe doe je dat dan?

Sergej Nikitin: Als de Russische overheid ons uitnodigt om in het parlement toelichting te geven bij mensenrechtenschendingen in de VS, dan heb ik daar niets op tegen. Maar aan het einde van zo’n toespraak zal ik zeggen: het verschil is dat de Amerikaanse regering bereid is een constructieve dialoog met de ngo’s aan te gaan, terwijl in Rusland enkel Amnesty International dat privilege geniet –en dan nog slechts in beperkte mate.

Heeft Amnesty het Russische beleid ten aanzien van Syrië kunnen beïnvloeden?

Sergej Nikitin: Over de situatie in Syrië heb ik inderdaad verschillende ontmoetingen gehad met het ministerie van Buitenlandse Zaken. We hebben drie dingen op tafel gelegd: het bevriezen van Bashar al-Assad’s tegoeden, een einde aan de wapenexport naar Syrië en de tussenkomst van het Internationaal strafhof. Ik heb het ministerie al het materiaal bezorgd dat we over Syrië hadden. Ze waren duidelijk zeer geïnteresseerd.

Holebi’s en Pussy Riot 

In februari vinden in het Russische Sochi de Olympische Winterspelen plaats…

Sergej Nikitin: … dat is een mooie kans voor Amnesty om de mensenrechtensituatie in Rusland onder de aandacht te brengen. Hoe meer mensen erover praten, hoe beter. Dat zorgt voor druk op de Russische regering. Zo zien ze dat de situatie in Rusland afgekeurd wordt.

Had Jacques Rogge als voorzitter van het Internationaal Olympisch Comité méér kunnen doen?

Sergej Nikitin Ja, we zijn teleurgesteld in zijn standpunt. Het Internationaal Olympisch Comité had niet bepaald veel kritiek op de mensenrechtensituatie in Rusland –om het mild uit te drukken. Ze hadden altijd een excuus klaar – ‘We zijn niet politiek, het gaat enkel om sport bij ons.’ Je kunt sport echter niet scheiden van al de rest. Denk maar aan de Olympische Spelen in Duitsland in de jaren dertig, toen anders-gekleurden gediscrimineerd werden.

Wat had Poetin eigenlijk te winnen bij het controversiële verbod op holebi-propaganda, dat in de aanloop naar de Winterspelen internationaal onder vuur kwam te liggen?

Sergej Nikitin: Het is niet duidelijk of Poetin wel de drijvende kracht was achter die wet. Het thema stond al jaren op de agenda van de Doema (het Russische parlement, nvdr). Ik denk dat het gebrek aan onderwijs over mensenrechten het onderliggende probleem is. Mensen hebben schrik van de dingen die ze niet kennen. Homoseksuele relaties zijn daar een voorbeeld van.

Kan een holebikoppel vandaag in Moskou hand in hand over straat lopen?

Sergej Nikitin: Dat is toch wat Poetin beweert. LGBT-activisten (Lesbian Gay Bi Transgender, nvdr) zeggen dat de homopropaganda-wet haast nog niet is toegepast. Slechts één keer, geloof ik, in Sint-Petersburg. Maar de politie heeft wel andere wettelijke middelen voorhanden om op te treden tegen LGBT-activisten. ‘Hey, je bent de straat foutief overgestoken’ bijvoorbeeld.

De Russische autoriteiten zeggen dat holebi’s alle vrijheid en rechten hebben die ze zich maar kunnen wensen. In een recent krantenartikel las ik over de vrijheid van LGBT-clubgangers in Moskou. Dat is echter slechts één kant van het verhaal. LGBT-organisaties lijden wél onder de wetgeving want ze creëert een atmosfeer van intolerantie. Ze stuurt het signaal naar de samenleving dat het oké is om holebi’s af te tuigen, dat er verder toch niets zal gebeuren.

Hoe belangrijk is de case van Pussy Riot?

Sergej Nikitin: Zoals je vast weet, zitten Nadezhda Tolokonnikova en Maria Aljochina nog achter de tralies. Jekatarina Samoetsevitsj is intussen vrijgelaten. Zij komt regelmatig langs bij ons op kantoor. Goed dat er internationaal zoveel aandacht is voor hun zaak. Het biedt ons de kans om ook over andere dingen te praten. Tolokonnikova en Aljochina zijn een soort indicatie, een voorbeeld, voor het feit dat er ook anderen zijn die lijden.

Bedankt voor het gesprek.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2789   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2789  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.