"Rwanda is het enige land ter wereld waar de hemel en de hel mekaar raken"

Generaal Kayumba gaat nog een stap verder: ‘We vochten jarenlang om de dictator Habyarmimana te verjagen en moeten nu vaststellen dat we hem alleen maar hebben vervangen door een andere tiran. We kunnen niet blijven vechten. Ikzelf ben een voorstander van een vreedzame oplossing.’

‘Je kan zo’n regime alleen maar bestrijden als je de waarheid aan je kant hebt. Ik word in Spanje beschuldigd van misdaden tegen de menselijkheid en zal me daarom gaan aanmelden aan het Spaanse gerecht. Ik ben onschuldig. Pas daarna zal ik me volledig kunnen toespitsen op de oppositie tegen Kagame.’

Velen beweren dat Rwanda momenteel één van de meest welvarende en veilige landen is van Afrika? Het wegennet werd vernieuwd, je kan er zonder risico naar de gorilla’s gaan kijken en het is er veilig op straat. En het Kigali van vandaag kan niet vergeleken worden met het Kigali van twintig jaar geleden?

Patrick Karegeya: Juist, ja! Ons antwoord daarop is dat deze ontwikkelingen erg artificieel zijn. De hele bouwsector en een groot gedeelte van de toeristische sector zijn in handen van zakenlui die nauwe betrekkingen hebben met Kagame. De man heeft rechtstreeks of onrechtstreeks aandelen in alle nieuwe hotels die er gebouwd worden. Als je met zakenmannen praat die dit spelletje niet willen meespelen, merk je al vlug dat er veel onvrede heerst in zakelijke middens: Rwanda is een klein landje waarin de zakenlui het moeilijk hebben om te overleven.

Zij die weigeren torenhoge belastingen betalen en hun ongenoegen kenbaar maken, worden al vlug buiten spel gezet. De grootste winsten worden altijd gemaakt door Kagame-getrouwen die dan een deel van de opbrengsten moeten doorstorten op zijn rekeningen. Iedereen weet dat! Maar geen haan die er naar durft te kraaien. Als een zakenman een leuk en interessant initiatief durft te nemen en geld begint te verdienen, stellen ze hem voor de keuze: dokken of oprotten!

De hele landbouwsector wordt ook totaal ontwricht door de regering: men verplicht de kleine boeren op de heuvels om maar één soort gewas te kweken dat dan moet dienen voor de export. Dit terwijl deze mensen vooral gewassen kweekten waar ze hun eigen families mee konden voeden. De onzekerheid onder de landbouwers, vooral Hutu’s die sowieso al geen hoge pet op hadden van Kagame, groeit van dag tot dag.

Het leven in Kigali is erg duur aan het worden; mensen hebben het moeilijk om het hoofd boven water te houden. De veehouders zijn ontevreden omdat de regering hen verplicht om een nieuw koeienras te kweken. Kleine veehouders die het zich niet kunnen veroorloven om dure Nederlandse of Zwitserse koeien te kopen om die te kruisen met de traditionele langhoorns vallen uit de boot. Zo komt de hele veestapel in handen van enkele grote boeren. Je weet héél goed dat in de traditionele Tutsi-cultuur koeien vooral gebruikt werden om te sparen. Dat kunnen de mindervermogende Tutsi’s nu ook al niet meer.

Neen, als je het mij vraagt neemt de wrevel tegen Kagame’s brave new world-taktieken alleen maar toe. De mensen hebben opnieuw angst: vele buitenstaanders zijn ervan overtuigd dat Rwanda zich beter ontwikkelt dan de omringende landen. Maar achter die schone schijn schuilt veel ellende: Rwanda is één van de weinige landen op onze aardbol waar de hemel en de hel mekaar raken.

Kayumba Nyamwasa: Khadaffi en Ben Ali zorgden ook voor een goede infrastructuur voor hun burgers. Maar die begonnen te morren omdat ze onderdrukt werden en in een politiestaat leefden. Niemand wil opgesloten worden in een gouden kooitje waarin je niet mag fluiten. Wie in Rwanda zijn mening uit, vliegt onherroepelijk de gevangenis in.

De hele overheidsadministratie draait vierkant omdat de werknemers niet langer zeker zijn van hun jobs en vaak moeten overleven door over hun collega’s te rapporteren. Jaloerse zakenlui beschuldigen hun concurrenten van malafide praktijken en in het leger is iedereen bang om te spreken. Iedereen weet ook dat Kagame zich nooit had kunnen laten verkiezen met 95 procent van de stemmen.

Patrick Karegeya: De militairen hebben nog meer schrik dan de burgers. En hun frustratie is groot. Ze weten beter dan wie ook wat er kan gebeuren als ze hun mond open trekken of een bevel weigeren. Want ze maken zelf deel uit van het repressieapparaat. Tijdens de voorbije jaren zagen ze collega’s verdwijnen en anderen werden verplicht om kameraden uit de weg te ruimen.

Via Skype staan we dagelijks in contact met vroegere collega’s en die vertellen ons dat. Je maakt me niet wijs dat de familieleden van vermoorde of verdwenen militairen het regime nog goed genegen zijn. En je maakt me ook niet wijs dat de militairen niet weten wat er in de rest van het land gebeurt. Het leger maakt deel uit van de samenleving. Vergeet ook niet dat het gros van de Rwandese soldaten Hutu’s zijn. Ze worden bevolen door Tutsi-officieren. Het Rwandese leger heeft zich tot nu toe altijd erg gedisciplineerd gedragen maar soldaten zijn ook maar mensen zoals jij en ik.

Onze soldaten zijn erg hard en ze kunnen tegen een stootje. Kagame regeert momenteel bovenop een pruttelende vulkaan die elk moment kan ontploffen. Als de bom barst zal hij zich enkel maar kunnen beroepen op een paar van zijn naaste medewerkers die hem altijd trouw gebleven zijn en die evenveel bloed aan hun handen hebben. En die zullen met hem verdwijnen.

Dat klinkt erg radicaal. Denkt U nu echt dat er een nieuwe burgeroorlog zal uitbreken in Rwanda? Niemand gelooft in dat doemscenario en U kan dat makkelijk beweren om de huidige Rwandese regering te discrediteren.

Patrick Karegeya: Een buitenlandse diplomaat stelde me een tijdje geleden dezelfde vraag. Men kan niet langer de ogen sluiten voor wat er in Rwanda gebeurt. De situatie is buitengewoon ernstig: een gestrafte militair kan zonder verpinken in een vlaag van wanhoop naar zijn pistool grijpen en Kagame een kogel door het hoofd schieten. Wat er dan gaat gebeuren mag Joost weten.

Ik hoor sommige buitenstaanders beweren dat het concept van de democratie niet toepasbaar is in Afrika en dat je hier alleen maar met de harde hand kan regeren. Dat is flauwe kul. Waarom zou een concept dat in Europa of Amerika goed werkt hier niet kunnen functioneren?

Bijna iedereen heeft een machete in huis liggen en er zijn veel wapens in omloop. De geschiedenis heeft al aangetoond dat een gefrustreerde Rwandese bevolking tot veel in staat is. En de meesten van onze mwami’s (koningen) stierven een gewelddadige dood. Figuren zoals Jack Nziza zullen zich dan opwerpen als vervangers van Kagame. Maar geen enkele soldaat zal Jack’s orders opvolgen. Het leger riskeert dan uit elkaar te vallen en de bevolking op het platteland riskeert in opstand te komen. Zo’n scenario wenst niemand. Ik durf er niet aan te denken.

Maar de buitenlandse gemeenschap zal in dit geval ook niet kunnen beweren dat ze niet wisten wat er kon gebeuren. Toen de Akazu, het kliekje dat Habyarimana omringde, de genocide aan het voorbereiden was, waren de buitenlandse diplomaten ook op de hoogte van de mogelijke gevolgen. Maar niemand had kunnen inschatten dat deze genocide zo’n omvang zou aannemen. Nu zijn ze ook op de hoogte! Laat ze dus achteraf niet opnieuw beweren dat ze opnieuw verrast werden.

Kayumba Nyamwasa: Ik maak me ook erg ongerust. Maar als er morgen een aanslag gepleegd wordt op Kagame zal de hele bevolking applaudisseren. Iedereen is de man beu. Het soort rampscenario’s dat Patrick voorstelt kan beter vermeden worden. Wij geloven in een vreedzamere oplossing.

Staan jullie in contact met andere Rwandese oppositiebewegingen? Volgen jullie de lotgevallen van Victoria Ingabire?

Patrick Karegeya: Natuurlijk doen we dat! Victoria Ingabire is een erg moedige vrouw die jarenlang in Nederland leefde en dacht dat ze door terug te keren het dictatoriale tij van Kagame kon keren. Haar partij, de United Democratic Forces (UDF), neemt het vooral op voor gematigde Hutu’s.

Kagame zag in haar een concurrente voor de verkiezingen. Indien de doorsnee Rwandees de kans zou gekregen hebben zou ze met glans verkozen zijn tot president. Maar dat mocht niet zijn: Kagame beschuldigde haar van een genocidair discours omdat ze het aandurfde om in het openbaar te verklaren dat oorlogsmisdadigers van de regerende partij ook voor de rechter zouden moeten verschijnen. Wij zijn die mening ook toegedaan. Net als Pasteur Bizimungu zit ze nu in de gevangenis in Kigali. Kagame durft haar niet te vermoorden omdat hij zich daarmee waarschijnlijk de wrevel van de Amerikanen, de Nederlanders en de Belgen op de hals zal halen.

Natuurlijk praten we met mensen van haar organisatie. Dat doen we trouwens ook met mensen van andere oppositiebewegingen. We willen eerst buiten Rwanda een breed oppositieforum lanceren en dan onze werking in Rwanda op gang brengen. En dat loopt erg goed: Kagame kan zich niet meer in het buitenland wagen zonder dat er op de stoep van zijn hotel tegen hem geprotesteerd wordt. Iedere dinsdag staan er manifestanten voor de Rwandese ambassade in Brussel. De Rwandezen in de diaspora hebben nu al geen schrik meer om te reageren. De Rwandezen in Rwanda zullen volgen.

Ik hoor sommige buitenstaanders beweren dat het concept van de democratie niet toepasbaar is in Afrika en dat je hier alleen maar met de harde hand kan regeren. Dat is flauwe kul. Waarom zou een concept dat in Europa of Amerika goed werkt hier niet kunnen functioneren? Je mag en kan de Afrikanen dit niet ontzeggen. Iedereen wil het beste voor zijn of haar land. Victoire Ingabire wil dat ook en daarom willen we met haar samenwerken.

Kayumba Nyamwasa: Van de Libiërs had ook nooit iemand kunnen denken dat ze zich tegen Khadaffi zouden keren. De man hield zijn bevolking ook onder de knoet. En kijk maar wat er nu aan het gebeuren is in Syrië. Natuurlijk geven die dictators zich niet zonder slag of stoot over. Vergeleken met Khadaffi of Assad heeft Kagame slechts een uiterst kleine machtsbasis. Ik hoop dus dat we via overleg en diplomatie erger kunnen voorkomen.

Toch denken velen dat jullie samenwerken met de Hutu-extremisten in Congo en aanslagen plegen in Rwanda. Praten jullie met de Interahamwe in Congo?

Patrick Karegeya: Met dat soort onzin vullen ze momenteel alle kranten in Kigali. Want kranten die dit niet willen afdrukken krijgen een publicatieverbod. Geen enkele Rwandees die ons ook maar een beetje kent gelooft dat. Voor Kagame is de FDLR (de organisatie van de Hutu-extremisten) een ideaal spook om zijn aanwezigheid in Congo te rechtvaardigen. Ik kan je garanderen dat we momenteel niet samenwerken met die lui.

Kayumba Nyamwasa: Denk je nu echt dat ik de opdracht zou geven om granaten op een markt in Kigali te gooien en daarmee onschuldige Rwandezen zou willen vermoorden? Kom nou! Ik denk dat je de ware schuldigen moet gaan zoeken in het Rwandese ministerie van defensie. Of in de ‘presidence’…

Patrick Karegeya: Kagame kon alleen maar overleven dankzij die Interahamwe (Rwandese benaming voor Hutu-extremisten). We hebben er jaren tegen gevochten. Onze stelling is dat dit een Rwandees probleem is. En zij die aan de macht zijn in Kigali moeten een oplossing vinden voor deze mensen. Je kan er toch niet tegen blijven vechten. Indien Kagame echt zou gewild hebben was het probleem al lang van de baan. Nu kan ie een groot leger blijven rechtvaardigen en de buitenwereld ervan blijven overtuigen dat ie het land met de harde hand moet regeren.

In Mozambique werd er met Renamo gepraat, in Angola praatte de regering met Unita en hier in Zuid-Afrika praatte het ANC met hardliners van het apartheidsregime. Ik geef toe dat dit niet altijd probleemloos verliep maar het moest wel gebeuren. Waarom zouden we dan niet met de Interahamwe kunnen praten?

Zijn jullie bereid om terug naar de wapens te grijpen?

Kayumba Nyamwasa: Neen, we kunnen niet blijven vechten. Een goeie generaal probeert zijn oorlogen altijd te winnen zonder te vechten. Daarom ben ik een grote voorstander van dialoog en vreedzame oppositie.

De Arabische Lente werkt voor ons erg inspirerend. Maar in tegenstelling tot de nieuwe regeringen in landen zoals Libië en Egypte willen wij er wel staan met een degelijk programma en een degelijke politieke basis. Er is al genoeg bloed vergoten in Rwanda. Je kan zo’n regime ook alleen maar bestrijden als je de waarheid aan je kant hebt. Daarom ga ik eind maart naar Spanje om de beschuldigingen die tegen mij lopen aan te vechten voor de rechtbank.

Patrick Karegeya: We zullen alleen maar vechten als alle andere middelen zijn uitgeput. De tijd brengt raad! We hopen ook dat de internationale gemeenschap ons de kans zal geven om onze oppositie op een normale manier te organiseren. Hier in Afrika is dat moeilijk want Kagame zet alle presidenten die ons zouden kunnen helpen onder druk om ons te muilkorven.

De auteur publiceert dit artikel onder pseudoniem om familie en vrienden in Rwanda niet in problemen te brengen.