Toont Mosoel de toekomst van Kandahar?

1.    Irak-Afghanistan: gedeelde ervaring

Er zijn zeker parallellen tussen Irak en Afghanistan, al zijn ze schaarser dan men vanuit Londen, Washington of Evere zou denken.

Irak en Afghanistan waren allebei het voorwerp geweest van een militaire interventie onder het gezamenlijke leiderschap van George W. Bush en Tony Blair, in 2003 en 2001 respectievelijk. Het waren de hoogdagen van de War on Terror en van de neoconservatieve poging om de wereld te herschapen naar het beeld en de gelijkenis van het zelfbeeld dat het Westen van zichzelf propageerde: vrije samenlevingen die gebaseerd zijn op democratie, vrije markt en gelijkwaardigheid voor alle burgers, ongeacht geslacht, seksuele voorkeur, etnische afkomst of religie.

de geldende machtsevenwichten of –verhoudingen werden grondig verstoord door de militaire tussenkomst

Uit die oorspronkelijke, militaire parallel volgt een tweede gelijkenis voor Irak en Afghanistan: de complexe samenstelling van de bevolking en de geldende machtsevenwichten of –verhoudingen werden grondig verstoord door de militaire tussenkomst. In Irak gold in de jaren voorafgaand aan 2003 een opgelegd en gewelddadig afgedwongen evenwicht, waarbij het nationaal-etnische conflict met de Koerden beslecht werd ten nadele van die laatsten, maar waarbij de resterende maatschappelijke conflicten vooral politiek waren, niet religieus of etno-religieus.

In Afghanistan arriveerden de westerse troepen nadat het land al volkomen vernietigd werd in een geweldspiraal die een kwarteeuw aan de gang was en waarbij diverse gewapende groepen, onder andere door interventies van de buurlanden, al grotendeels etnisch geworden waren.

De keuze van de VS en Groot-Brittannië om de Noordelijke Alliantie (met Tadzjieken, Oezbeken en Hazara’s) te bewapenen en te ondersteunen om de taliban (Pasjtoenen) van de macht te verdrijven, versterkte en verankerde die tegenstellingen voor de jaren die zouden komen.

2.    Al Qaeda maakt het verschil

Een groot verschil in de recente geschiedenissen van Irak en Afghanistan betreft de aanwezigheid van Al Qaeda of een vergelijkbare, internationalistische islamistische beweging.

In Afghanistan had Al Qaeda voor de invasie een duidelijke basis, al waren de banden met de taliban er minder hartelijk dan in onze collectieve verbeelding. De aanslagen in de VS van 11 september 2001 waren bijvoorbeeld een duidelijke schendig van het wankele akkoord tussen Bin Laden en Mullah Omar. Na de interventie verdween Al Qaeda bijna volledig uit Afghanistan en sloeg het zijn tenten op in Pakistan -met de gevolgen die tastbaar worden tot op de luchthaven van Karachi.

Na de interventie verdween Al Qaeda bijna volledig uit Afghanistan en sloeg het zijn tenten op in Pakistan

Bij herhaling hebben topmensen uit het Amerikaanse leger of regering cijfers genoemd over het aantal Al Qaeda militanten die actief waren in de Afghaanse opstand. Het ging steeds over minder dan honderd mannen. De taliban en andere opstandelingengroepen vechten sindsdien voor het herstel van hun eigen islamitische staat, maar hebben tot nu erg weinig enthousiasme betoond voor de transnationale ambities van Al Qaeda.

In Irak bestond Al Qaeda niet onder Saddam Hoessein, wat de bewust verwarrende propaganda in de aanloop naar de invasie in 2003 ook wou doen geloven. De aanval op wat jarenlang de machtigste Arabische staat geweest was –met dank aan alternerende westerse of Sovjetsteun- kon echter heel snel herschreven worden tot een aanval van het onverbeterlijk kruisvarende Westen tegen het hartland van de islam.

Arabische militanten die niet in de buurt zouden durven of willen komen van Saddam, konden zich opwerpen als de verdedigers van de (transnationale) Arabische natie en van de islamitische gemeenschap (zonder koloniale grenzen).

Dat werd enorm versterkt door de plotse kanteling van machtsverhoudingen tussen soennieten en sjiieten in Irak en in de regio. Voor de harde kern van salafisten zijn die sjiieten overigens geen dissidenten moslims, maar afvalligen en ongelovigen.

3.    Bepalende factoren

Twee factoren leidden tot de ineenstorting van het staatsgezag in Centraal-Irak: de volgehouden uitsluiting van de soennitische bevolking onder de regering Maliki en de explosie van onrust, instabiliteit en geweld in Syrië. Dat geeft meteen een goede indicatie van factoren die in de gaten gehouden moeten worden als je wilt weten wat Afghanistan na 2014 te wachten staat.

De nieuwe regering onder de nieuwe president –Abdullah Abdullah of Ashraf Ghani– zal moeten aantonen dat ze niet alleen de belangen van de vroegere Noordelijke Alliantie en haar etnische gemeenschappen vertegenwoordigt, maar dat ze ook antwoorden biedt op de verwachtingen en noden van de Pasjtoenen. Het wantrouwen tegenover “Kaboel” is behoorlijk groot onder de Pasjtoense clans, maar niet onoverkomelijk. De terugtrekking van westerse troepen zou het geschonden vertrouwen eerder kunnen herstellen dan verder schaden.

Het wantrouwen tegenover “Kaboel” is behoorlijk groot onder de Pasjtoense clans, maar niet onoverkomelijk

Dé cruciale vraag voor Afghanistan is echter welke toekomst Pakistan tegemoet gaat. Indien de diverse gewapende groepen erin slagen het staatsgezag in Pakistan finaal te ondermijnen, dan ontstaat er een regionale context die alleen maar slecht nieuws biedt voor Afghanistan. De militaire actie die –eindelijk, zeggen velen– ondernomen wordt tegen de opstandelingen en hun bases in Noord-Waziristan kan betekenen dat het leger nu ook zijn eigen, voormalige pionnen voor invloed in Afghanistan laat vallen en wil uitschakelen voordat de Pakistaanse taliban, de anti-sjiitische milities, de extremisten uit Punjab, de jihadi’s voor Indiaas Kasjmir en andere gewapende groepen de Pakistaanse staat uitschakelen.

4.    En wij?

Volgens Tony Blair moet het Westen dringend militair tussenbeide komen in Syrië en wellicht ook opnieuw in Irak. Zo een obsessieve drang tot interventie, daarvoor is stilaan psychiatrische hulp nodig, vindt de Londense burgemeester Boris Johnson. Dan is de reactie van Obama rationeler: hulp bij de bestrijding van het oprukkende ISIS, ja, maar geen nieuwe interventie. Misschien helpt het zelfs om Iran en de VS een voetje dichter naar elkaar toe te schuiven. Dat zou om heel veel redenen mooi zijn, al is het twijfelachtig of het de geradicaliseerde soennieten gerust gaat stellen.

Het Westen is een macho die stoer met de wapens zwaait, maar niet thuis geeft als de handen uit de mouwen gestoken moeten worden

Om Afghanistan te helpen een implosie-scenario over enkele jaren te vermijden, moet het Westen doen wat het tot nu nagelaten heeft: investeren in reële en duurzame plattelandsontwikkeling. Naar schatting 70 procent van de Afghaanse bevolking woont in landelijk gebied en is afhankelijk van zeer kwetsbare landbouw of veeteelt en de daaraan verbonden handel.

Deze grote meerderheid heeft nauwelijks iets gemerkt van de miljarden ontwikkelingsgeld die in de hoofdstad gepompt zijn en van de honderden miljarden die naar de Navo-troepen gingen, werden ze ook niet veilig, laat staan gelukkig. Nochtans is een welvarend ruraal Afghanistan de sleutel naar een stabiel land.

De kans dat de Belgische regering haar hulp aan Aghanistan op hetzelfde peil houdt als tijdens onze militaire aanwezigheid is echter klein. En de kans dat die hulp beter terecht komt bij de Afghanen die haar echt nodig hebben, is niet groter. We zijn, met andere woorden, deel van een macho Westen dat stoer met de wapens zwaait, maar niet thuis geeft als de handen uit de mouwen gestoken moeten worden.