Veiligheid is geen kwestie van militairen

Volgens het regeerakkoord blijft de hoofdtaak van het leger ‘de deelname aan buitenlandse missies met als doel het bevorderen van vrede en veiligheid in de wereld’. Waar maakte de Belgische defensie de afgelopen jaren het verschil?

Balkan

Vier Belgische F-16’s werden vanaf 1996 ingezet voor operatie Joint Falcon boven Bosnië-Herzegovina. Voor Allied Strike, de interventie in Kosovo, stelde België in 1999 twaalf gevechtstoestellen ter beschikking. Minister van Buitenlandse Zaken Reynders liet zich in 2012 op het Koninklijk Hoger Instituut voor Defensie bijzonder kritisch uit over ons ingrijpen in de Balkanlanden:

‘Het voorbeeld van de Balkan illustreert de beperkingen van een beleid dat niet in staat is om op duurzame manier de wortels van conflicten aan te pakken. Het beleid van Europa ten aanzien van het conflict in Joegoslavië was eenvoudigweg rampzalig. Ze is er nog steeds niet in geslaagd de voorwaarden voor duurzame vrede te creëren.’

Afghanistan

Vanaf 2006 vocht België mee in de NAVO-operatie: we stuurden gevechtsvliegtuigen en grondtroepen. Afghanistan is er op vele vlakken slechter aan toe dan voor 2001. Charles-Henri Delcour, voormalig stafchef van het Belgische leger, zei naar aanleiding van tien jaar oorlog in Afghanistan in een radio-interview:

‘Ik denk dat het zo’n beetje overal is foutgelopen. Men kan het niet echt hebben over een overwinning. Alle ingrediënten voor een burgeroorlog zijn aanwezig.’ Met andere woorden: de oorlog in Afghanistan is een mislukking.

Libië

In 2011 golft de Arabische Lente over Libië. Kolonel Khadafi reageert met ijzeren vuist. België stuurt zes F-16’s om deel te nemen aan de bombardamenten op Libische doelwitten in 2011. 

Vandaag is Libië een gefaalde staat. De chaos in het land bedreigt de betrekkelijke stabiliteit van heel Noord-Afrika en de Sahel. De Amerikaanse ambassadeur in Libië omschrijft het land als ‘een kruispunt voor terroristen’. In het oosten van Libië worden strijders van Islamitische Staat getraind -precies de vijand die we bestrijden in Irak.

Mali

De Belgische luchtmacht ondersteunde in 2013 de Franse operatie Serval met C-130’s en medische helikopters. De escalatie van het conflict in het noorden van Mali werd in de hand gewerkt door de chaos in Libië, na de NAVO-interventie daar. België ging blindelings mee in de Franse Afrika-politiek.

Het geweld in het noorden van Mali flakkerde halfweg 2014 weer op. De Malinese regering heeft geen greep op het noorden. De perspectieven voor een duurzaam vredesakkoord tussen de regering en de Toeareg-rebellen lijken steeds somberder. Jihadistische groepen zijn nog steeds actief in het noorden. De VN-missie in Mali is steeds vaker zelf het doelwit, met gemiddeld elke vier dagen een dode of gewonde.

Irak

Vandaag bombarderen Belgische F-16’s, als onderdeel van een coalition of the willing, doelwitten in Irak. Je kan de situatie in Irak onmogelijk los zien van de militaire interventies en bezetting die er onmiddellijk aan voorafgingen. De VS ontmantelden de staat en zetten een regering in het zadel die met haar sectarische politiek de soennieten van zich vervreemde en daarmee de ruimte schiep voor extremistisch geweld.

Militair gezien maken de Belgische F-16’s het verschil niet. Ze vormen hooguit een politieke steunbetuiging aan de Amerikaanse Midden-Oostenstrategie. Een steunbetuiging met een prijskaartje van vele miljoenen euro’s. 

Militaire recepten werken niet

Ons land laat zich van oorlog tot oorlog meeslepen, zonder enig grondig politiek debat. Geen van de militaire interventies van de afgelopen jaren werd ernstig geëvalueerd. Afghanistan, Libië, Irak… tonen het failliet aan van de huidige militaire recepten. Onze deelname aan de militaire interventies draagt niet bij aan veiligheid en stabiliteit in die regio’s, laat staan dat ze voor veiligheid zorgt hier. 

Collectieve verdediging

Ons leger bewaakt niet alleen ons eigen grondgebied. Vandaag is de verdediging van het grondgebied een collectieve verantwoordelijkheid. Het conflict in Oekraïne, aan de oostelijke grenzen van de NAVO en de EU, zette collectieve verdediging opnieuw in het middelpunt van het debat over de kerntaken van Europese legers. 

Sinds de oorlog in Oekraïne staat het “open deurbeleid” van de NAVO steeds meer ter discussie.

Maar de oorlog in Oekraïne maakt precies de beperkingen van militaire macht duidelijk. De NAVO-landen hebben bij het einde van de Koude Oorlog beloofd of minstens de indruk gegeven dat de NAVO niet verder oostelijk zou groeien. Rusland voelt zich bedreigd door de NAVO-uitbreiding tot aan haar grenzen en verzet zich tegen verdere uitbreiding.

Het creëren van een intern conflict – met de bezetting van de Krim en de steun aan pro-Russische separatisten – is de volgende stap om NAVO-uitbreiding te voorkomen. Niet zonder succes: sinds de oorlog in Oekraïne staat het “open deurbeleid” van de NAVO steeds meer ter discussie. De NAVO kan en wil de verwachtingen die ze met het vooruitzicht op NAVO-lidmaatschap in het leven roept immers niet beantwoorden. 

De Europese landen zijn niet van plan om militair tussen te komen in Oekraïne. De politieke doelstellingen zijn de kost en de risico’s van een militair conflict niet waard. De militaire middelen dienen hier hoogstens om met de spierballen te rollen, maar dragen niet bij aan veiligheid of aan de oplossing van het conflict. Een terugkeer naar een onderhandelde oplossing is de enige uitweg. 

In plaats van de interne verdeeldheid in Oekraïne verder aan te wakkeren en uit te buiten, zou Europa beter kiezen voor een politieke strategie gericht op een stabiele situatie waar ook Rusland zich in kan vinden. We hebben heeft nood aan een buitenlands beleid dat niet gericht is op kortetermijnwinst in machtspelletjes of op onmiddellijk economisch gewin, maar dat stabiliteit op lange termijn nastreeft. In zo’n buitenlandse politiek hebben militaire middelen weinig relevantie.

“Een eigen stem in een multinationale omgeving”

Vandaag dient de Belgische defensie in de eerste plaats om onze positie in de NAVO en de EU te handhaven. Door onze deelname aan missies in NAVO-verband, zoals in Libië of Afghanistan, of als onderdeeltje van ad hoc coalities, zoals in Irak, wil de regering verzekeren dat we met de grote jongens kunnen blijven meepraten. In die zin heeft het leger een hoofdzakelijk politieke rol, eerder dan een militaire. Een politieke rol die ons jaarlijks zo’n 2,7 miljard euro kost. Is dat geen heel erg dure prijs om ‘internationaal relevant te blijven’?

Onze ministers liepen telkens braaf mee in wat door de grote spelers beslist werd.

De huidige positie van ons land in de NAVO spreekt boekdelen. België leverde de afgelopen jaren telkens zonder veel kritische vragen gevechtscapaciteiten aan NAVO-interventies en trad mee op in coalitions of the willing van NAVO-bondgenoten. Vertaalde zich dat in extra gewicht in de NAVO-besluitvorming? Gebruikte ons land dat om met eigen stem te spreken in Evere? Neen, onze ministers liepen telkens braaf mee in wat door de grote spelers beslist werd. België zat er bij en keek er naar. 

Ons NAVO-lidmaatschap creëert veeleer een keurslijf dan dat het een eigen buitenlands beleid mogelijk maakt. Via de NAVO zijn we betrokken bij desastreuze militaire interventies en een illegaal kernwapenbeleid. Zijn er geen betere manieren om ‘een stem te hebben in een multilaterale omgeving’?

Veiligheid, geen kwestie van militairen

De keuzes waar de Belgische defensie voor staat vereisen een breed maatschappelijk debat. De beslissing over de vervanging van de F-16 gaat over miljarden euro’s aan belastinggeld. Volgens een peiling van de Universiteit Antwerpen is slechts één op de vier Belgen voorstander van de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen. Bijna de helft is tegen de aankoop. De kosten voor de totale levensduur van gevechtsvliegtuigen (aankoop, onderhoud en exploitatie) lopen in de vele miljarden. Het Nederlandse ministerie van Defensie raamt ze op 12,19 miljard voor 37 toestellen. 

Volgens een peiling van de Universiteit Antwerpen is slechts één op de vier Belgen voorstander van de aankoop van nieuwe gevechtsvliegtuigen.

Als de resultaten van de militaire interventies van de afgelopen jaren zo teleurstellend waren, willen we dan blijven investeren in een leger dat in staat is om overal ter wereld in te grijpen? Een echt veiligheidsbeleid moet de meest efficiënte instrumenten uitbouwen om veiligheidsuitdagingen aan te pakken. De middelen zijn er: 2,7 miljard euro. De vraag is: hoe zetten we ze in?

We hebben nu de kans om ons defensiebeleid grondig bij te sturen. Laat de kernvraag ‘hoe zorgen we voor veiligheid?’ het uitgangspunt zijn. Antwoorden op die vraag zijn niet noodzakelijk te vinden in militaire interventie. Veiligheid heeft vele dimensies. Die laten zich niet vatten in het perspectief van de militaire aanpak.

Laten we kijken naar hoe we via diverse beleidsdomeinen – justitie, economie, buitenlandse zaken – aan veiligheid bij kunnen dragen. Stop de wapenhandel. Responsabiliseer ondernemingen voor de impact van hun activiteiten op mensenrechtenschendingen elders. Schrijf mensenrechtenclausules standaard in in economische samenwerkingsakkoorden. Voer een energiepolitiek gericht op energie-onafhankelijkheid en duurzame energieproductie in Europa.

Vandaag is ons enige instrument het leger en wordt elk probleem bekeken door een militaire bril. 

‘If your only tool is a hammer, every problem starts looking like a nail.’

Het is tijd dat we ons meer gereedschap aanschaffen.

Roel Stynen is actief bij Vredesactie.