VN-topman Ben Emmerson: Repressie is gratis reclame voor extremisten

Begin juli nam Ben Emmerson in Brussel deel aan een tweedaagse conferentie over ‘eerlijke rechtspraak in de context van contraterrorisme’, een organisatie van het VN-Mensenrechtenbureau. De speciaal rapporteur hield voor Europese regeringsvertegenwoordigers en mensenrechtenexperts een toespraak over de rol die overheden kunnen spelen om de kloof te overbruggen tussen mensenrechten en terrorismebestrijding. Een brandend actueel thema, niet in het minst in België.

De laatste maanden is Sharia4Belgium niet weg te slaan van de voorpagina’s. Sommige politici willen de organisatie verbieden en voorman Fouad Belkacem zijn Belgische nationaliteit afnemen. Is dat de beste manier om met radicalisering om te gaan?

Ben Emmerson: Als een overheid onderdrukking rechtvaardigt onder het voorwendsel dat het haar plicht is om burgers te beschermen, is dat eigenlijk een overwinning voor de onderdrukte groep. Je geeft hen op die manier gratis propaganda om terreur tegen burgers te legitimeren in naam van politieke, religieuze of ideologische motieven.

Een overheid mag het recht op vrije meningsuiting inperken, maar alleen om terrorisme in te dijken of te voorkomen, niet om afwijkende opinies of geloofsovertuigingen te verzwakken. De scheidingslijn is flinterdun. Als België Sharia4Belgium wil verbieden, moet het kunnen aantonen dat hun uitspraken bedoeld zijn om terrorisme uit te lokken. Is dat niet het geval, dan maakt België zich schuldig aan misbruik van de wet om onpopulaire groepen monddood te maken.

Het is intussen een jaar geleden sinds Anders Breiviks moordaanslag op het Noorse eiland Utoya. Heeft Europa de dreiging van extreemrechts terrorisme onderschat?

Ben Emmerson: Zeker sinds 9/11 lappen overheden het internationaal recht te vaak aan hun laars vanuit een panische angst voor een ‘onmiddellijke bedreiging’. Noorwegen liet zich nooit verleiden tot paniek die –als een bulldozer– alle wetten aan diggelen slaat. Laat de Noorse reactie als een voorbeeld gelden voor hoe je met terrorisme moet omgaan: meer democratie, menselijkheid en transparantie.

Alleen in een eerlijk proces krijgen betrokken de kans op rechtvaardiging. Als je terroristen voorstelt als de verpersoonlijking van het kwaad, geef je hen een valse heroïsche status die sympathisanten betovert om hetzelfde te doen. Een democratie die uit zelfbescherming vervreemdt van haar wet, verwondt ze zich vroeg of laat aan het zwaard dat voor de vijand getrokken was.

Leidt de aanzwellende verontwaardiging over de Europese aanpak van de economische crisis tot een verhoogd risico op extreemlinks terrorisme?

Ben Emmerson: Er zijn op dit moment geen aanwijzingen dat we bang moeten zijn voor een terroristische dreiging. Mensen hebben voorlopig genoeg kanalen om stoom af te blazen, via de indignado-beweging bijvoorbeeld. Laten we onze tijd niet verliezen aan fantomen.

Is de opkomst van salafisme in Europese steden ook een fantoom, of moeten we ons daarover zorgen maken?

Ben Emmerson: Het antwoord ligt opnieuw in de grens tussen terrorisme en vrije meningsuiting. Je hebt salafisten die gewoon diepgelovig zijn, maar daarnaast zijn er ook die terroristische acties vergoelijken. Die twee veralgemenen zou een fatale mislukking betekenen voor democratie. Dat geeft overheden een excuus om de jacht te openen op onpopulaire religieuze en etnische minderheden. Racisme, etnische zuivering en religieuze vervolging zijn dan niet ver weg.

Heeft tien jaar oorlog in Afghanistan de wereld uiteindelijk veiliger gemaakt?

Ben Emmerson: De strijd tegen terrorisme eindigt niet in Afghanistan. Het ergste is dat we stilaan zo gewend zijn geraakt aan terreur, dat we vergeten waar het echt om draait. Terrorisme wordt herleid tot een oorlog die zich ver van ons bed afspeelt, maar eigenlijk komt het gevaar dichterbij dan we denken. Het is in de eerste plaats een schending van onze meest fundamentele rechten als mens.

‘Als Romney de verkiezingen wint, gaat hij de geschiedenis in als ‘s werelds eerste wereldleider die een democratisch mandaat kan claimen voor foltering. Amerikanen die voor hem kiezen, geven het signaal dat de grootste democratie ter wereld niet terugdeinst voor schending van mensenrechten.’

Alleen al in de laatste week van juni vielen 134 doden en 345 ernstig gewonden als gevolg van 14 verschillende terroristische aanslagen in 7 verschillenden landen. Nergens in de pers heb ik die informatie teruggevonden. Dat toont aan hoe normaal we het fenomeen vinden.

Nogmaals terugblikkend op het post-9/11-tijdperk: was de War on Terror wel de juiste aanpak?

Ben Emmerson: Je kan terrorisme niet verslaan met spierballenvertoon alleen. De laatste jaren begint de internationale gemeenschap gelukkig in te zien dat mensenrechten en terrorismebestrijding hand in hand gaan. Toch praten sommige landen foltering goed als een middel om volgende generaties te beschermen, maar dergelijke houding stookt terrorisme juist meer aan.

Toen de foto’s van wanpraktijken in Guantanamo de wereld rondgingen, was dat voor terroristen het perfecte excuus om weerwraak te nemen. Het helpt de slachtoffers zelf ook geen barst. Ze zijn mensen –geen toevallige martelaars, handig om officiële wandaden te rechtvaardigen. Zij weten dat wraak alleen maar meer slachtoffers maakt, iets wat Washington lijkt te negeren.

U doelt op het ontvoeren en folteren van terreurverdachten door de CIA? Amerika maakt zich intussen op voor de presidentsverkiezingen. Wat als een conservatieve stem als Mitt Romney wint?

Ben Emmerson: De hele Amerikaanse kwestie baart me zorgen. Neem nu Romneys publiekelijke steun aan de mensonwaardige ondervragingen die tot op vandaag in Guantanamo gebruikt worden. Als hij wint, gaat hij de geschiedenis in als ’s werelds eerste wereldleider die een democratisch mandaat kan claimen voor foltering. Amerikanen die voor zo iemand kiezen, geven het signaal dat de grootste democratie ter wereld niet terugdeinst voor foltering.

Nochtans hebben de architecten van het War on Terror-regime onder George W. Bush dat altijd bedoeld als een noodzakelijke manier om zonder democratisch mandaat in te grijpen in een noodtoestand als die na 9/11. Ik geloof dat de wereld beter af is als Obama in Washington blijft. Al is het maar omdat hij de indruk wekt zich te distantiëren van dit achterhaalde oorlogsparadigma.

U zegt het: de indruk wekken. Obama heeft de gevangenis in Guantanamo niet gesloten.

Ben Emmerson: Klopt. Het aantal vrijlatingen uit die plek is onder zijn administratie zelfs afgenomen. Hij is ook de president die aanvallen met onbemande drones heeft goedgekeurd. Er zijn misschien omstandigheden waarin je het gebruik van drones kan rechtvaardigen, maar Obama’s grootste fout is dat hij geen onafhankelijk onderzoek toelaat naar de risico’s voor de omwonenden. Hoeveel onschuldige slachtoffers zijn er al gevallen als gevolg van drone aanvallen? Niemand die dat kan zeggen omdat er simpelweg geen onderzoek naar gebeurt. Waar gaat de wereld naartoe als zelfs de machtigste democratie ter wereld de wet haar rug toekeert? Maar nogmaals: met Romney zijn we nog slechter af.

Onderzoek bracht aan het licht dat sommige Europese landen medeplichtig zijn aan mensenrechtenschending door de VS. Is het probleem van de zogenaamde CIA-vluchten in het Europese luchtruim en van geheime gevangenissen in Oost-Europa intussen al uitgeklaard?

Ben Emmerson: Recent onderzoek terzake maakt melding van 59 betrokken landen, waaronder negen Europese lidstaten. Slechts drie van die landen willen met de VN meewerken om de verantwoordelijken te berechten. In Polen is onlangs het eerste proces van start gegaan tegen een publieke figuur die bij de praktijken betrokken was. Het is belangrijk dat ook de andere betrokken landen dat voorbeeld volgen. Je merkt wel dat overheden meer en meer bereid zijn om de waarheid te onthullen. We staan momenteel op het punt om een doorbraak te bereiken in deze zaak.