Waarom de Kaukasus er wel degelijk toe doet

De Arabieren noemden de Kaukasus niet geheel ontoepasselijk djabal al-alsun, de “berg der talen”. De noordelijke en zuidelijke Kaukasus bevatten namelijk de grootste dichtheid aan verschillende talen ter wereld.
De superdiversiteit, een graag gebruikte term in onze huidige verstedelijkte samenleving, lijkt al eeuwen van toepassing voor de Kaukasus.

Dit maakt het gebied –dat zich vandaag uitstrekt over Armenië, Azerbeidzjan, Georgië en Rusland– des te moeilijker te doorgronden.

‘Tegenover de complexiteit van de Kaukasus is de Balkan kinderspel’, liet de Britse Kaukasusexpert Thomas De Waal ooit optekenen. Het MO.be-dossier Woelige Kaukasus, dat deze week verschijnt, probeert aan de hand van de bevroren conflicten van Zuid-Ossetië en Abchazië meer inzicht te verwerven in deze complexiteit, om zo de verschillende belangen in de regio te doorgronden.

Stratego

Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 zoeken de landen van de zuidelijke Kaukasus hun plek op het wereldtoneel.

De zuidelijke Kaukasus of Transkaukasus is als “regio tussenin” altijd al van groot strategisch belang geweest. Tussen de Zwarte en Kaspische Zee, tussen Europa en Azië, tussen Rusland en het Midden Oosten, vandaag des te meer tussen Rusland en het Westen.

Sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 zoeken de landen van de zuidelijke Kaukasus hun plek op het wereldtoneel. Georgië focust vastberaden op een integratie in Europa en het Westen, Armenië blijft traditiegetrouw Russisch gezind en Azerbeidzjan schippert ergens tussenin. Elk land kiest resoluut zijn eigen pad, maar nergens valt het Sovjetverleden te verloochenen. Rusland is nu eenmaal vervlochten met de zuidelijke Kaukasus, en wil dit maar al te graag zo houden –ook in Georgië.

Deze vervlechting is duidelijk zichtbaar in de afvallige Georgische regio’s Zuid-Ossetië en Abchazië, naast Transnistrië en Nagorno-Karabach twee van de vier zogenaamde “bevroren conflicten” die voortkwamen uit de ruïnes van de Sovjet-Unie. Bevroren, omdat de wapens neerliggen maar er geen sprake is van een werkzaam vredesverdrag of politiek raamwerk waar de partijen zich mee kunnen verzoenen. Sinds begin jaren negentig, nadat zowel Abchazië als Zuid-Ossetië een burgeroorlog met Georgië uitvochten, verklaarden beide gebieden zich onafhankelijke republieken. 

Sinds hun de facto onafhankelijkheid verkeren Zuid-Ossetië en Abchazië door gebrek aan erkenning in internationaal isolement. Enkel Rusland biedt de regio’s een uitweg met politieke, economische en militaire steun, maar hier staat uiteraard ook iets tegenover, want Moskou manifesteert zich steeds nadrukkelijker in de Transkaukasus. Vijfentwintig jaar na de zelfverklaarde onafhankelijkheid staat in ieder geval vast: verzoening met Georgië of erkenning voor hun soevereiniteit was zelden zo ver af. 

Zoomlens én groothoekobjectief

De brandhaarden van Georgië zijn ook voor ons van belang omdat hier het huidige tijdsgewricht van “glokalisering” in zijn meest extreme vorm tot uiting komt. Het lokale heeft namelijk een enorme impact op het mondiale. Heen-en-weer geschiet tussen Georgië en Zuid-Ossetië leidde in de zomer van 2008 tot een oorlog tussen Georgië en Rusland en vervolgens tot de grootste crisis in de relaties tussen Rusland en het Westen sinds de Koude Oorlog. 

Georgië is getekend door confrontatie tussen Rusland en het Westen. Niet alleen de Russische inmenging in Zuid-Ossetië en Abchazië, maar ook achteloosheid en traagheid van internationale spelers – met name de Verenigde Naties en Europese Unie – bemoeilijken de krampachtige zoektocht naar een oplossing voor de huidige situatie. Elke al dan niet erkende soevereine entiteit in de zuidelijke Kaukasus zou het recht moeten hebben zijn standpunt te verdedigen, maar dit gebeurt vooralsnog te weinig. Internationale facilitering van verzoeningsgesprekken zijn al te lang te eenzijdig, met gebrek aan aandacht voor etniciteit en lokale relaties. 

Belangstelling voor bevroren conflicten in voormalige Sovjetlanden is nodig om escalaties zoals de Oekraïense crisis te vermijden.

Belangstelling voor bevroren conflicten in voormalige Sovjetlanden is bovendien noodzakelijk om escalaties zoals de Oekraïense crisis te vermijden. Ook in Georgië blijft een flinterdunne lijn bestaan tussen vrede en confrontatie. Dialoog tussen alle partijen in stand houden en aanmoedigen is hiervoor cruciaal.

Om verder isolement van minderheidsgroepen te voorkomen, maar ook om juist te ageren binnen de geopolitieke tektoniek, is het belangrijk de aandacht te focussen op verschillende processen op elk niveau. ‘Je hebt zowel een zoomlens als groothoekobjectief nodig om de uiteenlopende belangen in de Kaukasus te begrijpen’, beschrijft De Waal treffend.

Het analyseren van de bevroren conflicten betekent geconfronteerd worden met beeldvorming. Aan welke kant van de grens je je bevindt bepaalt in sterke mate hoe je de één tegenover de ander percipieert. De interpretatie van cultuur, geschiedenis en bijgevolg de huidige conflicten loopt zo uiteen dat het gevaar loert je te laten meevoeren in een eenzijdig verhaal.

Je hiertegen wapenen kan enkel door aandacht te bewaren voor de verschillende kanten van een verhaal, door effectief langs elke zijde van de grens een kijkje te gaan nemen. Want zoals zo vaak ligt de waarheid ergens tussenin, net als de Kaukasus zelf.

Het dossier “Woelige Kaukasus” kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere journalistiek.