Welkom in het tijdperk van de euro-dictatuur

De afloop van de eerste krachtmeting tussen de Griekse regering en het ‘euro-establishment’ is uitgedraaid op een overwinning van onze vijanden. Hoe kunnen we hen anders benoemen? Voor hen is het afbouwen van sociale rechten, het opheffen van sociaal overleg en het privatiseren van de openbare diensten een vorm van belangenbehartiging.

Overigens is democratie iets dat hen vreemd is. De ECB is een niet verkozen orgaan, met gecoöpteerde regenten die handelen in functie van de belangen van de financiële markten. De ECB heeft de Griekse banken aan het infuus gehouden om dan, tijdens de krachtmeting met Tsipras, de geldkraan toe te draaien. Met de dreiging van een ‘bankrun’ als gevolg.

De eurogroep is, zoals de voorzitter Dijsselbloem het zelf zegde, niets anders dan een ‘ad-hoc’ vergadering van ministers van Financiën waarin Yanis Varoufakis met redelijke argumenten altijd ongelijk kreeg.

Volksraadpleging

De krachtmeting tussen de volkswil en de ‘instellingen’ draaide uit op een nederlaag van de democratie.

In Griekenland stemde de bevolking massaal tegen het verderzetten van het giftige besparingsbeleid. Zij stemde geenszins voor een Grexit of een terugkeer van de Drachme en dit was ook voor Tsipras geen optie. De nieuwe regering koesterde de hoop dat het risico van een default inzake afbetaling van de staatsschuld sommige regeringen van de eurolanden zou overtuigen de riem wat los te laten.

De nieuwe Griekse bewindsploeg vond het niet onredelijk tijd en ruimte te vragen voor een relancebeleid, zonder hetwelke er nooit een afbetaling van de schuld zou mogelijk zijn. Maar het omgekeerde geschiedde: Frankrijk (onder PS-bewind) bewoog geen vin en de ultra-liberale Talibans waren in het offensief.

De economische kostprijs van een Grexit zou volgens Wolfgang Schauble en zijn Baltische collega’s voor de private banken van minieme aard zijn terwijl een Grexit op politiek vlak zelf een positief saldo kon opleveren. De andere regeringen wilden evenmin horen van een pauze in het besparingsbeleid, niet het minst omdat elke toegeving, hoe minimaal ook, de anti-besparingspartijen zoals Podemos in Spanje en Sinn Fein in Ierland een duw in de rug zou geven. En beide landen hebben landelijke verkiezingen op het programma in de komende twaalf maanden…

Na moeizame onderhandelingen, met een default in het vooruitzicht én een geldkraan die dichtgedraaid werd, koos Tsipras voor een volksraadpleging als nooduitgang. Een moedige daad. Het hele Europese establishment viel hem aan. De voorzitter van het Europees parlement, de sociaal-democraat Martin Schulz, zag er zelfs geen graten in te spreken over de noodzaak om een technocraten-kabinet in Athene aan de macht te helpen.

Het oxi (neen) tegen nieuwe besparingen behaalde een massale 63% maar tegen alle verwachtingen in stemde Alexis Tsipras enkele dagen later in met een nieuw besparingsprogramma. Zijn enige troost waren de nieuwe noodkredieten van om en bij de 83 miljard euro, maar dit zonder de schuldherschikking te bekomen die Griekenland met een schuld van 180% van het BBP zo broodnodig heeft. De krachtmeting tussen de volkswil en de ‘instellingen’ draaide dus uit op een nederlaag van de democratie, zoveel is duidelijk.

Het Plan B van Varoufakis

Het plan B van Yanis Varoufakis had niets te maken met het invoeren van de Drachme. 

In het heetst van de onderhandelingen werkte er op het kabinet van Yanis Varoufakis een cel rond een Plan B. Geen Grexit maar een parallelle munt. Eigen euro’s drukken onder de vorm van IOU’s die steeds omgewisseld kunnen worden in echte euro’s. Deze ‘bypass’ was noodzakelijk om een monetair hartinfarct te vermijden. Het was ook de uitdrukking van  Varoufakis’ wil om het gevecht met de ‘instellingen’ verder te zetten. Griekse banken zouden onder voogdij geplaatst moeten worden en de transacties van de alle Grieken, dus ook de oligarchen, zouden gescreend worden.

Het plan B van Yanis Varoufakis had niets te maken met het invoeren van de Drachme.  Uit de euro stappen was een sprong in het onbekende die by all means vermeden moest worden. Sommigen vermelden IJsland als toonbeeld van een land dat het goed doet zonder in de euro-zone te zitten. Maar IJsland telt slechts 320.000 inwoners en heeft van in het begin de zieke banken laten zinken en enkel kleine spaarders op het droge gehouden.

Griekenland heeft de laatste 8 jaar een depressie met een serieuze krimp van bijna 30% van haar BBP gekend. Het Grexit-scenario veronderstelt een explosie van de staatsschuld (de nieuwe Drachme zou makkelijk 15% à 20% minder waard zijn dan de euro) terwijl de buitenlandse valuta, voornamelijk geïnd via toerisme, nooit de noodzakelijk aankoop van grondstoffen, voedsel en technologie mogelijk zouden maken. Een Grexit zou een ineenstorting van de economie veroorzaken met rantsoenering van levensnoodzakelijke goederen.

Indien Tispras hiervoor had gekozen daags na het referendum zouden we talloze reportages gekregen hebben over de miserie van de bevolking en wat er allemaal gebeurt wanneer je de euro verlaat… Op politiek vlak dus eerder een aanmoediging om de bittere besparingspillen te slikken dan om voor politieke alternatieven zoals Podemos te stemmen…

Feit is dat het Plan B van Varoufakis niet weerhouden werd en dat hij vandaag zelfs wordt beschuldigd van alle kwaad. Het dagblad Ekathimerini, de stem van de oligarchie, lanceerde eind juli een hetze tegen hem en kort daarna diende de procureur van het hoger gerechtshof een aanklacht in wegens landverraad en het doorbreken van de Griekse fiscale en monetaire wetgeving.

Het ware gelaat van de EU

De Europese sociaal-democratie speelt in feite dezelfde rol als de CD&V in de regering Michel.

De wijze waarop er met de Griekse regering is omgegaan heeft velen geschokt. Niemand begrijpt waarom ‘ons Europa’ – dat we uitgebouwd hebben om vrede te bestendigen op basis van samenwerking – optreedt als vulgaire maffia-bazen die elk afwijkende visie brutaal afstraffen. Het algemeen stemrecht heeft gekozen voor het verlaten van het soberheidspad? ‘Tja, dat is heel spijtig want er zal niets veranderen zolang de euro in gebruik is. En de macht ligt in Frankfurt, bij de ECB, en bij de staatshoofden. De rest is van geen tel.’

Het is misschien schrikwekkend maar eindelijk zien we het ware gelaat van Europa. Een open speelruimte voor sociale en fiscale dumping met in het midden een monetaire gevangenis. Een supranationale constructie die op politiek vlak niet verder geraakt is dan een syndicus van nationale lidstaten met een Europees Parlement dat in dit alles een symbolische rol speelt. Natuurlijk weegt Duitsland verhoudingsgewijs het meest door. En natuurlijk kan Duitsland samen met haar satellietstaten dicteren welk begrotingsbeleid er moet komen en hoe de euro moet functioneren.

Op het einde van de onderhandelingen probeerde François Hollande zijn collega Angela Merkel tot minder hardvochtige standpunten te overhalen. Tevergeefs. De Europese sociaal-democratie speelt in feite dezelfde rol als de CD&V in de regering Michel: ze positioneert zich om de scherpe kantjes af te ronden maar als puntje bij paaltje komt luister er niemand naar hen. En durven zij nooit de tafel omver gooien.

Wat verhinderde Hollande om de Duitse regering duidelijk te maken dat het gedaan moest zijn met blinde besparingen en dat er een andere aanpak moet komen? Neen, Merkel moest ‘geholpen’ worden want ook zij heeft hardliners die zich tegen nieuwe hulp verzetten.

Welnu, zoals Varoufakis het zelf zegt: deze nieuwe leningen zullen de economische situatie niet verbeteren maar net verergeren vermits er nieuwe besparingen aan worden gekoppeld.  De Grieken hebben die niet nodig indien men hen de kans geeft de schuldaflossing uit te stellen tot er groei komt. Om dat mogelijk te maken moet het primair saldo in de eerste plaats besteed kunnen worden aan relance, een eis die Tsipras en Varoufakis gedurende vijf maanden hebben herhaald tijdens de ‘onderhandelingen’.

Duidelijk links antwoord is nodig

De afwikkeling van de Griekse affaire heeft menig progressief en links persoon gedemoraliseerd.

In België hebben we een taxdrift op de gewone mensen en in Europa liggen we aan de ketting van een eenheidsmunt die enkel goed is voor beleggers en aandeelhouders. Nu dit alles duidelijk is, mag de linkerzijde niet meer wachten. De linkerzijde kan maar herleven indien ze een duidelijk politiek antwoordt geeft op de vraag hoe een sociaal en ecologisch relancebeleid gevoerd kan worden binnen een vijandig institutioneel raamwerk.

Sommige stellen dat dit onmogelijk is en stellen bijgevolg voor de euro te verlaten. Deze benadering wordt tegenwoordig ook in de centrum-landen van de eurozone bepleit. Zo verdedigt Oskar Lafontaine, medestichter van het Duitse Die Linke, sinds drie jaar het herinvoeren van de ‘Europese muntslang’ met wisselkoersen die enige flexibiliteit geven. Anderen, zoals Thomas Piketty, stellen dat de schuldslavernij aangepakt moet worden met gedeeltelijke kwijtschelding, tijdelijk bevriezen van afbetalingen en mutualisering van de staatsschulden, om zodoende ruimte te geven voor een sociaalecologisch relancebeleid.

Maar ook dit vergt een bikkelhard gevecht met de Europese rechterzijde en vooral nieuwe spelregels. Dan stelt zich de vraag wat er gedaan kan worden zolang er geen nieuwe spelregels zijn? Wat kan er gedaan worden zolang de six-pack en het recentse verdrag dat een maximaal begrotingstekort van 0,5% toelaat  nog van toepassing zijn?

Goeie vraag, temeer omdat de spelregels zo werden opgevat dat ze zeer moeilijk veranderd kunnen worden.  Minstens twee derden van de 29 regeringen van de EU of van de 19 lidstaten van de eurozone moeten een radicaal andere koers varen eer dat mogelijk wordt.

Indien dit het enige mikpunt is kunnen we evengoed wachten op Godot…  Daarom is ‘dissidentie’ het enige correcte antwoord dat het perspectief van een ander Europa niet opgeeft. Verdragen ‘moeten’ maar toegepast worden voor zover men ze als legitiem beschouwt. Schulden worden maar afbetaald voor zover men zich laat chanteren door de kapitaalmarkten.

Natuurlijk stelt zich heel snel de kwestie van liquiditeiten, voor private banken net als voor de overheid. En vermits alle lidstaten van de euro-zone hun monetaire soevereiniteit hebben overgedragen aan een ECB die volledig onafhankelijk kan optreden is elke afwijking ten opzichte van het permanente besparingsbeleid in eerste instantie een democratische strijd.

De afwikkeling van de Griekse affaire heeft menig progressief en links persoon gedemoraliseerd. Velen willen niets liever doen dan de koppen in het zand steken. Erover zwijgen en zich terugplooien op de lokale, categoriale of nationale strijdfronten.

Alle begrip maar dit zal ons geen moer vooruit helpen. We moeten het aandurven de situatie onder ogen te zien en alle besluiten trekken die nodig zijn om een doeltreffende politieke actie te ontwikkelen.

Terecht stelt Yanis Varoufakis dat dit Europa niet alleen de Europese gedachte in rook zal doen opgaan maar ook de reactionaire en racistische draken zal doen ontwaken onder de misprezen en verarmde bevolkingslagen. Net daarom moet er in alle hoogdringendheid een échte Europese linkerzijde opstaan met een gemeenschappelijk consistent alternatief op Europese schaal.

Het feit dat Yanis Varoufakis zich persoonlijk achter dergelijk project wil scharen is misschien een klein maar niet onbelangrijk lichtpunt in een situatie die even moeilijk als verontrustend is.  

Stephen Bouquin is hoogleraar aan de Universiteit Evry-ParisSud en woordvoerder van Rood!