50 jaar 11.11.11: Een halve eeuw dwarsliggen

Verjaardagen vervangen seizoensgebondenfeesten als de ankerpunten van onze samenleving. Het lineaire beeld dat we hebben van tijd verdringt het cyclische. In plaats van de terugkeer van de dingen te vieren, tellen we vooruit: vijftien jaar 9/11, vijfentwintig jaar na het einde van de Sovjetunie, vijftig jaar 11.11.11, honderd jaar Groote Oorlog.

Verjaardagen wekken ook de indruk dat ze objectiever zijn, wetenschappelijker, al zijn ze vaak arbitrair vastgelegd. De vijftigste verjaardag van 11.11.11 had bijvoorbeeld ook twee jaar geleden gevierd kunnen worden, want in 1964 werd een eerste voorloper, het Belgisch Komitee voor de Bestrijding van de Honger opgericht, wat datzelfde jaar nog leidt tot de eerste SOS Honger collecte.

Het Nationaal Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking in 1983 gesplitst werd in een Nederlandstalig NCOS en een Franstalig CNCD

Ook 2015 was een optie, want in 1990 vierde het NCOS zijn 25^ste verjaardag omdat in 1965 de eerste Week tegen de Honger georganiseerd werd met een collecte die het Rk.nr. 002 hanteerde. Of men had dit jaar de symbolische leeftijd van 33 jaar kunnen vieren, aangezien het Nationaal Centrum voor Ontwikkelingssamenwerking in 1983 gesplitst werd in een Nederlandstalig NCOS en een Franstalig Centre National pour la Cooperation au Developpement.

En om het helemaal jeugdig te houden was ook een taart met 16 kaarsjes een mogelijkheid: in 2000 werd de naam NCOS immers stilletjes begraven en vervangen door het veel beter gekende 11.11.11 van de campagne en actie. Uit alle mogelijkheden –en met goede redenen- kozen 11.11.11 en CNCD voor 2016 om hun vijftigste verjaardag te vieren omdat het dit jaar exact vijftig jaar geleden was dat de eerste inzamelactie door het NCOS georganiseerd werd om 11 uur op de 11^de dag van de 11^de maand.

Bovenstaande informatie sprokkelde ik samen uit De geschiedenis van een dwarsligger, een boek dat de voorbije vijftig jaar bekijkt vanuit het perspectief van de Noord-Zuidbeweging. De auteurs, Emiel Vervliet en Rudy de Meyer, zijn geen buitenstaanders of kritische onderzoekers van de koepel. Beiden zijn insiders, de ene als vrijwilliger, de andere als medewerker, die in elk op hun eigen manier mee verantwoordelijk zijn voor een aantal inhoudelijke keuzes en kantelmomenten in de halve eeuw geschiedenis van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging.

Beiden hebben trouwens vanuit Vlaanderen of België ook mee getrokken aan internationale acties en coördinatie van solidariteit met (schrappen wat niet langer politiek correct is) ontwikkelingslanden, de Derde Wereld, het Zuiden.

En beiden zijn ook long time compangons van ondergetekende, onder andere als redactielid of hoofdredacteur van Noord Zuid Cahier, momenteel de MO*papers. Dat maakt het extra lastig om een echte, klassieke bespreking van het boek te maken. Niet omdat Emiel en Rudy niet tegen stevige kritiek zouden kunnen, maar omdat we wellicht veel te veel geschiedenis delen, waardoor een kritische kijk op hun kijk op zijn minst “niet evident” is.

Daarom vroegen we Goele Geeraert, die als jonge freelancer voor ons de actualiteit van Afrika in de gaten houdt, om haar onbevangen lezing van het boek op papier te zetten.

***

11.11.11. Heeft u zich ooit afgevraagd waar die drie elven voor staan? Indien niet, geen paniek, u bent niet abnormaal. Bovendien toont uw reactie een grote verdienste van de Noord-Zuidkoepel aan. Ze is er de voorbije vijftig jaar in geslaagd om uit te groeien tot een maatschappelijk begrip, waarbij geen verder uitleg nodig is. Bij zo goed als alle Vlamingen doet 11.11.11. een belletje rinkelen en drievierde linkt de drie elven vlot met ‘ontwikkelingssamenwerking’. Ben je toch nieuwsgierig naar het verhaal achter dat 11-begrip? Dan is de biografie 50 jaar 11.11.11. De geschiedenis van een dwarsligger gesneden brood voor u.

11.11.11.: de strijd tegen bedenkelijke arbeidsomstandigheden in kledingmultinationals, de ontwikkeling van de Tobintaks, de kwijtschelding van de schuldenlast, De tijd loopt, Do it now…

Een “dwarsligger”: voor een buitenstaander lijkt dat een behoorlijk sterke woordkeuze. Tot je de geschiedenis begint te lezen. Gaandeweg word je verrast door een aantal bekende initiatieven – zowel politiek als in de media – waarvan blijkt dat 11.11.11. (mee) trekker was: de strijd tegen bedenkelijke arbeidsomstandigheden in kledingmultinationals, de ontwikkeling van de Tobintaks, de kwijtschelding van de schuldenlast, de vingerknipclip ‘De tijd loopt’ met een rist bekende Vlamingen, de ‘Do it now’ klimaatsong die het schopte tot op de plenaire zitting van de klimaattop in Doha (2012).

Dat die initiatieven niet prompt met 11.11.11 worden geassocieerd, wijst meteen op de moeilijke positie die de organisatie in haar geschiedenis zelf erkent. Al van kinds af zoekt 11.11.11 naar de juiste verhoudingen: intern tussen ‘Brussel’ en de lokale comités, extern als koepel en spreekbuis van haar meer dan 60 ngo’s-leden. Wat maakt de organisatie relevant en waarom moet ze blijven bestaan? Die vragen houden 11.11.11. al vijftig jaar alert en wakker.

Het 11.11.11. van in de beginjaren is qua structuur en werkwijze geëvolueerd. Net als de wereld waarin de organisatie opereert. Terwijl we het Zuiden vroeger als ‘ver weg’ beschreven, komen we het vandaag in onze straten tegen. De vluchtelingencrisis is daarvan een duidelijk voorbeeld. Terwijl we het Zuiden vroeger liefdadig onder moeders vleugels namen, is daar intussen een kritische bovenlaag ontstaan, een groep mensen waarvan we in het Noorden kunnen leren en met wie we op partnerniveau kunnen samenwerken.

Verschillende strijdpunten waarrond de derdewereldbeweging van de jaren ’60-‘70 zich organiseerde, staan vandaag weer op de agenda. Of zijn ze nooit echt weg geweest?

Tegelijk maakt een terugblik op vijftig jaar ook duidelijk dat de geschiedenis zich herhaalt – of op bepaalde vlakken ter plaatse blijft trappelen. Duurzame groei, gelijke internationale verhoudingen, eerlijke handel, een redelijke ontwikkelingsbijdrage (0,7% van het nationaal inkomen), waardig werk, kwaliteitsvol onderwijs: verschillende strijdpunten waarrond de derdewereldbeweging van de jaren ’60-‘70 zich organiseerde, staan vandaag weer op de agenda. Of zijn ze nooit echt weg geweest?

Als buitenstaander doet die vaststelling je even wankelen: heeft het dan nog wel zin om ermee door te gaan? Maar tussen de lijnen door lees je hoe campagnes, standpunten, nieuwe thema’s en partnerschappen mensen mobiliseren en de geesten levend en bij de pinken houden.

Een halve eeuw na haar stapsgewijze start blijkt 11.11.11. een dynamische ontwikkelingsorganisatie, telkens weer op zoek naar de juiste eigentijdse aanpak.

Samenwerking wordt daarbij almaar belangrijker. Directeur Bogdan Vanden Berghe en voorzitter Jos Geysels beseffen dat 11.11.11. haar draagvlak nog kan versterken door met vierdepijlerinitiatieven en andere middenveldorganisaties bondgenootschappen op te zetten. Tegelijk beseffen beide heren dat de organisatie in haar communicatie ‘scherper moet aflijnen waar ze voor staat’. Dat argument kun je in deze media-dolle tijd moeilijk onderschatten. De organisatie wil daarbij niet enkel voor de eigen kerk preken, maar heeft ook de ambitie om traditionele media, nieuwsgierige jongeren, bange burgers en geëngageerde bedrijfsleiders mee te krijgen.

Het boek De geschiedenis van een dwarsligger kan een aanzet zijn om die communicatie te verbreden. Het verhaal van 11.11.11. wordt in korte fragmenten verteld, wat het geheel verteerbaar maakt. Bovendien wordt de groei van de beweging tegen haar maatschappelijke achtergrond geplaatst. Je krijgt dus een totaalplaatje. De fragmenten bieden je de kans om het boek in stukjes te lezen en er telkens wat van op te steken. In snapchat-tijden als de onze is dat een zegen.

Tegelijk maakt die puzzelstructuur het moeilijker om je in het verhaal in te leven en je door de geschiedenis te laten meeslepen. Misschien ook omdat het persoonlijke verhaal wat ontbreekt. Hoe hebben vrijwilligers, militanten, ad-hoc medewerkers, outsiders, partners in het Zuiden, politici die halve eeuw van een dwarsligger beleefd? Dat zou ik ook wel willen weten. Zeker nadat je — bij de laatste bladzijde aanbeland — beseft hoeveel verschillende mensen zich in de loop der jaren achter die drie elven hebben geschaard.

Zij zouden anderen in hun enthousiasme kunnen uitnodigen of overtuigen om die boeiende geschiedenis van 11.11.11. mee verder te schrijven.

***

Afsluitend nog drie persoonlijke bedenkingen bij het boek:

1. De vorm en de vormgeving van het boek zijn verrassend goed.

De geschiedenis van een dwarsligger slaagt in een opdracht die we met de MO*redactie zelf dikwijls niet waarmaken: het boek oogt niet alleen erg hedendaags qua vormgeving, met veel witruimte en korte tekstblokken, het is daardoor ook echt toegankelijk geworden zonder in te boeten aan inzicht, informatie en relevantie. Dat is sowieso een krachttoer waarvoor de auteurs een applaus verdienen.

Uiteraard is het in het bestek van een boek, dat toch ook een soort familiegeschiedenis is, onmogelijk om de wereldgeschiedenis van een halve eeuw exhaustief weer te geven, maar de selectie van feiten en tendensen helpt uitstekend om de evoluties binnen de NZB en met name van 11.11.11 te begrijpen en te kaderen.

2. De selectie van interne evoluties had scherper gekund

‘Welke tien mislukkingen zijn essentieel voor de toekomst van internationale solidariteit?’ Ik zou het graag lezen.

Het feit de auteurs het verhaal van 11.11.11 van binnenuit vertellen, combineren ze een heel diepe kennis van alles wat aan de buitenwereld geafficheerd geweest is, maar ook van alles wat achter gesloten deuren gebeurde. Er zit veel inside information op deze pagina’s, maar de lectuur laat toch het gevoel na dat er net genoeg verteld wordt om open kaart te spelen, terwijl er genoeg ongezegd blijft om de goede naam van “de familie” niet te schaden. Ik denk dan niet aan schandalen of ontsporingen –al zijn die er uiteraard ook wel geweest in de loop der jaren- maar aan onenigheid over de te volgen koers die dieper was dan in dit jubileumschrift gepast geacht werd.

Ik begrijp die keuze, maar als lezer hoop je toch vaak dat deze twee auteurs op eigen houtje –en dus niet met een communicatie-opdracht- door de archieven van hun geheugen gaan, om te kijken of er geen boek zit in de vraag: ‘Welke tien mislukkingen zijn essentieel voor de toekomst van internationale solidariteit?’ Ik zou het graag lezen, want we leren met zijn allen te weinig lessen uit het verleden omdat de aanleidingen vaak zo onaangenaam zijn.

3. Het genot van erbij te zijn

Je herkent de affiches, de lettertypes, de haar-, baard en winterjasmodes, een aantal concrete mensen en ministers, de brochures, de grote thema’s

De eerste reden om Goele Geeraert te vragen om haar recensie van het boek te geven, was dat ik bij het eerste doorbladeren vooral aangetrokken bleek door de beelden van een halve eeuw die ik heel actief mee beleefd heb.

Van de eerste vignettenverkoop in de korte Chirobroek tot de viering in september waarop het boek al gedrukt lag: wie kort of langdurig verbonden geweest is met de Noord-Zuidbeweging herkent de affiches, de lettertypes, de haar-, baard en winterjasmodes, een aantal concrete mensen en ministers, de brochures, de grote thema’s, …

Kortom: deze biografie is zeker voor mensen van mijn generatie ook een stuk van onze persoonlijke biografie. Gelukkig (godzijdank, zouden wij in 1966 nog ongegeneerd gezegd hebben) is er nergens op nostalgisch effect gejaagd, waardoor je er met kleine teugen toch volop van kan genieten.

Voor dertigers, twintigers en jonger is dit een boek dat iets helpt verklaren van de bijzondere gevoeligheden of blinde vlekken, de onbespreekbaarheden of de veronderstelde standpunten die leven in de Noord-Zuidbeweging –zoals in elke beweging met een stevige geschiedenis.

50 jaar 11.11.11. De geschiedenis van een dwarsligger door Rudy De Meyer en Emiel Vervliet is uitgegeven door 11.11.11. 245 blzn.