Met een tweedehandsbusje door Zuid-Amerika: een ode aan lokale vechters en een continent

In zijn boek “De uitverkoop van Zuid-Amerika” trekt Raf Custers in een VW tweedehandsbusje, genaamd CarroCarro, van Brazilië door Uruguay en Argentinië naar Chili en Bolivia. Net als het busje - steeds in beweging - beschrijft Raf Custers hoe overal in Latijns-Amerika burgers het concept van “ontwikkeling” op eigen manier invullen, met hier en daar een panne.

  •  © Greet Brouwers CarroCarro © Greet Brouwers
  •  © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  •  © Greet Brouwers Libertadores, de grens met Chili en Argentinië © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers Fabriek zonder bazen in Argeninië © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers © Greet Brouwers
  • © Greet Brouwers De favela Rocinha in Rio. © Greet Brouwers

De reis begint iconisch bij het Christusbeeld van Rio de Janeiro, en bij burgerorganisaties die voor een leefbare en inclusieve stad strijden.

Bij iedere tussenstop brengt Custers onrecht tot bij ons waar we al over hoorden praten, maar waarvan we niet het hele verhaal kennen. Custers zoekt het uit tot bij de (olie-)bron en met een staaltje diepgravende onderzoeksjournalistiek.

Custers zoekt het uit tot bij de (olie-)bron en met een staaltje diepgravende onderzoeksjournalistiek.

Het gaat om zo veel meer dan mijnbouw en olie- en gasontginning. We bekijken de oefeningen van directe democratie als reactie op stedelijke uitsluiting, de rol van de media, gentrification, de monoteelt van (transgene) soja met de koppelverkoop van onkruidverdelgers in Argentinië, “pacificatie” van de favela’s in Rio de Janeiro, bosbouw voor houtpulp die ‘enkel duurzaam op papier’ is in Uruguay, de trend van re-primizacion (of hoe de productie van ruwe grondstoffen opnieuw de motor van de nationale economie wordt) en neo-extractivisme (of de ‘overexploitatie van de natuurlijke hulpbronnen’).

Custers zoekt uit hoe multinationals en multilatinas (Latijns-Amerikaanse multinationals), politici, privéondernemers en economische elites samenspannen voor hun eigen gewin. Dit schaadt de zelfvoorziening, het territorium en de identiteit van lokale mensen. Maar iedere schending van rechten wordt vurig bevochten door lokale burgers, die vaak handig netwerken vormen.

Het zijn de burgers

 © Greet Brouwers

 

De uitverkoop van Latijns-Amerika. Grondstoffen, burgers en big business titelt het boek. En het is via de ontmoetingen met deze Zuid-Amerikaanse burgers dat we een waaier aan belangrijke strijdpunten leren kennen.

Via ontmoetingen met Zuid-Amerikaanse burgers leren we een waaier aan belangrijke strijdpunten kennen.

Custers begint zijn reis bij het Comité PopulaRio, een organisatie van burgers die de transformatie van Rio de Janeiro ter harte nemen. We zullen op weg veel meer individuen en collectieven ontmoeten: stuk voor stuk vechters, en mensen die we zonder dit boek nooit zouden leren kennen.

Dit zorgt voor prachtige verzetsverhalen. Levensecht. Zoals pastoor Omar Quinteros die in Fatima, Argentinië, ‘als er trucks verschenen of politie om de blok te ontruimen’ de klokken luidt.

Individuele burgers organiseren zich in burgerbewegingen, aangepast aan de lokale nood en in nationale tradities: Zoals de asambleas, vrije vergaderingen van burgers, die ontstonden toen Argentinië door een diepe schuldencrisis ging. Een beweging voor het recht op vrij openbaar vervoer en een gemeenschapspost in Rio de Janeiro of de vakbonden in Brazilië.

Soms komen deze burgerbewegingen samen in nationale netwerken, zoals het landelijk netwerk van pueblos fumigados (met gif bestoven dorpen) of Sin Cautivas, een netwerk van feministen voor verzet.

© Greet Brouwers

Fabriek zonder bazen in Argeninië

 © Greet Brouwers

Libertadores, de grens met Chili en Argentinië

© Greet Brouwers

De favela Rocinha in Rio.

© Greet Brouwers

 

…in een context

Het boek is meer dan een momentopname van een reis. Het geeft een noodzakelijke historische context mee. Dat is een enorme meerwaarde.

We lezen hoe in Chili vandaag zowel de grote bosbouwprojecten als de energiesector een voortzetting zijn van het economische beleid van dictator Pinochet. We krijgen een diepe inkijk in de geschiedenis van de Mapuche in Chili en Argentinië. Niets is oppervlakkig in het boek. Alles wat Custers tegenkomt, onderzoekt hij tot in de details en met een historisch kader.

Sommige begrippen komen terug in een andere context, tijdsbestek en geografie, en leggen gelijkaardige strategieën bloot. De Chileense Pacificatie vanaf 1860, om zogenaamd vrede te brengen, diende eigenlijk om de ‘weerspannige inheemse gemeenschappen te temmen’. Dit heeft veel weg van de “Paz Armada”, of gewapende vrede, die de politie hanteert in Rio de Janeiro en de pacificatie van de favela’s.

‘Het is bijna niet voor te stellen dat de berg vijf eeuwen later nog altijd niet leeg is.’

In Potosí in Bolivia krijgen we een historische, en toeristische, instap in de Cerro Rico. ‘Het is bijna niet voor te stellen dat de berg vijf eeuwen later nog altijd niet leeg is’, merkt Custers op.

Er is de historische context, maar ook een breder geografisch plaatje: Latijns-Amerika in zijn grondstoffenrace is onlosmakelijk verbonden met de Europese Unie en zijn agro-industrie, en met onze consumptiepatronen. ‘Zo zijn tussen Noord en Zuid de taken verdeeld. Het zijn koloniale handelsrelaties.’ En ja ‘de jobs komen en verdwijnen al naargelang de buitenlandse markt grondstoffen nodig heeft.’

© Greet Brouwers

 

Extra’s

Als leuke extra krijgen we in deze onderzoeksreis, die zowat alle sociale wetenschappen in zich draagt, ook af en toe een toenadering tot de lokale kunsten: volkszanger Bezerra Da Silva, afkomstig uit de oudste favela van Rio, Pablo Neruda in Chili en Eduardo Galeano in zijn kroniek van de koloniale plundering.

Het boek van Custers is in de kantlijn een reisverhaal. Custers neemt ons vanuit Rio de Janeiro mee over hellingen, naar kustdorpjes, ‘kriskras door Bolivia’, stad, platteland, over bergen en landgrenzen heen.

Een ander model?

De uitverkoop van Zuid-Amerika. Grondstoffen, burgers en big business is een onmisbaar boek voor wie de grondstoffenproblematiek en ‘de stad als grondstof’ in Zuid-Amerika echt wil begrijpen. Tegelijkertijd biedt de reis een overzicht van de politieke situatie in Zuid-Amerika en hoe de (voormalige) zogenaamd progressieve regeringen toch ook in een internationale context moeten functioneren.

Telkens opnieuw ontmoeten we mensen die een strijd leveren, zich organiseren en protesteren voor behoud van natuur en cultuur, soms al decennialang.

‘In Latijns-Amerika is het kritische denken altijd voortgekomen uit de sociale strijd. Je vormt je concepten en instrumenten toch in samenspraak met sociale strijdbewegingen, en los van de economische, politieke en rechterlijke machten en van de media’, vertelt sociologe Maristella Svampa aan Custers in Buenos Aires.

Custers onderzoekt een nieuw model in plaats van de weg te volgen die sommigen halsstarrig blijven inslaan

Custers, en de mensen die hij ontmoet, onderzoeken een nieuw model in plaats van de weg te volgen die sommigen halsstarrig blijven inslaan: ‘De productiviteit moet omhoog, de kosten omlaag’, zegt financieel directeur Arriagada van de Corporación del Cobre van de Chileense staat.

De auteur noemt de wilde overproductie zonder planning, en de crisissen die daaruit voortkomen, ‘het bekende liedje’.Custers, en de mensen die hij ontmoet, onderzoeken een nieuw model in plaats van de weg te volgen die sommigen halsstarrig blijven inslaan.

Custers’ reisdagboek is snijdend actueel. Bij de laatste kilometers ontstaan er in het boek meer en meer vragen over democratie, duurzaamheid en de houdbaarheid van het grondstoffenmodel. Vragen zonder sluitende antwoorden. Custers probeert het toch en gaat zo verder dan de observaties die gespecialiseerde media en academici maken over de grondstoffenproblematiek. We moeten immers ‘weten welke grondstoffen we kunnen gebruiken, welke schadelijk zijn, welke we nodig hebben en welke we laten zitten’. Custers heeft het zo over een ‘sociale planning’.

De reis eindigt met overdenkingen die essentieel zijn voor onze toekomst, en die dankzij de ontmoetingen op het continent richting krijgen.

Custers’ reis door Zuid-Amerika is een ode aan de Latijns-Amerikaanse vechters en aan de pracht van een continent, en zijn toekomst.

De reis eindigt terug in Brazilië bij het Petrobras-schandaal, en het schandaal van Odebrecht dat vandaag de Latijns-Amerikaanse zakenwereld en politiek op zijn bevoorrechte grondvesten doet daveren. Hopelijk het begin van verandering.

Als je heel veel wil leren over Latijns-Amerika, en samen met Raf Custers en de 130 mensen die hij sprak over een nieuw ontwikkelingsmodel wil nadenken, ga dan zeker mee op reis met De uitverkoop van Zuid-Amerika. Grondstoffen, burgers en big business.

De uitverkoop van Zuid-Amerika. Grondstoffen, burgers en big business door Raf Custers, is uitgegeven door Epo. 260 blzn. ISBN 9789462670686

Op 11 mei 2017 om 19u00 is Raf Custers te gast bij IPIS om zijn boek “De uitverkoop van Zuid-Amerika” voor te stellen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.