Vluchtelingen op Lampedusa en de relativiteit van geluk

Van vakantieparadijs naar vluchtelingenoord

Bij de bevolking op Lampedusa is een soort van gewenning ontstaan. Verschillende inwoners zetten zich in om de bootvluchtelingen op te vangen en te verzorgen.

Lampedusa, het Italiaanse eiland in de Middellandse Zee met minder dan 6000 inwoners, was ooit een populair vakantieparadijs. Sinds de jaren 1990 werd het meer en meer bekend om de migranten die er per boot arriveerden en vervolgens een verblijfsvergunning voor de Europese Unie probeerden te bemachtigen. Vaak komen er duizenden mensen tegelijk aan, maar aangezien Lampedusa een transiteiland is mogen ze er in principe niet langer dan 48 uur verblijven.

Bij de bevolking is een soort van gewenning ontstaan en verschillende mensen zetten zich in om de bootvluchtelingen op te vangen en te verzorgen. Dokter Bartolo is een van hen. Hij gaat bij aankomst na welke personen het meest dringend medische hulp nodig hebben en laat hen dan meteen overbrengen naar een ziekenhuis op het eiland of per helikopter naar het vaste land. De anderen worden opgevangen in het lokale vluchtelingencentrum en vaak heel snel weer overgeplaatst naar andere delen van het land.

Een thuis voor twee jonge vluchtelingen

Adam en Omar zijn twee jongens die al enkele jaren op Lampedusa verblijven. De Ghanese Adam was zestien jaar toen hij aankwam op het eiland en werd opgevangen door een Italiaanse hoteluitbater, die hem een baan aanbood als hulpje in het hotel. Omar is 21 en kreeg een thuis bij dokter Bartolo en zijn familie. Ook hij heeft een baan op het eiland.

De documentaire No Man Is An Island van Tim De Keersmaecker, die begin december in de filmzalen verschijnt, vertelt het verhaal van deze twee jonge mannen. De film laat geen beelden van de heersende migratiecrisis zien, maar toont ons het harde en moeilijke integratieproces van twee vluchtelingen die alles achterlieten en in een totaal andere wereld hun nieuwe leven proberen op te bouwen. ‘Het leek mij een interessante invalshoek om te gaan kijken naar hoe wij hen zien en zij ons, en hoe we daarmee omgaan’, zegt De Keersmaecker in een gesprek met MO*. ‘Wij hebben allemaal onze eigen dromen en verlangens en allerlei verwachtingen voor en over het leven. Waarom zou dat bij hen anders zijn?’

Geen mens is een eiland

Adam en Omar zijn eigenlijk een uitzondering op de regel, een soort van uitverkorenen. Ze worden opgevangen door een familie, hebben onderdak, een baan en krijgen warmte van die mensen, terwijl miljoenen anderen nog steeds op de vlucht zijn of verblijven in erbarmelijke omstandigheden. Een formule voor geluk? Maar dan blijkt dat wij als mens meer nodig hebben dan eten en een dak boven ons hoofd.

‘Het is onbegrijpelijk dat grondstoffen uit alle delen van de wereld wel geaccepteerd worden, terwijl de verdraagzaamheid naar mensen toe steeds meer afneemt.’

‘Jonge mensen hebben verlangens en verwachtingen, net zoals de mensen hier. Maar dat wordt veel te vaak geminimaliseerd of daar wordt niet bij stilgestaan’, zegt De Keersmaecker.

Omar onderging een seksuele identiteitscrisis, een van de redenen voor zijn vertrek uit Tunesië. Hij wil ook Lampedusa verlaten omdat ze hem daar niet nemen voor wie hij is. Bij Adam gaat het om een normaal gezond verlangen naar vrijheid en naar het starten van een eigen leven. Hij weet ook dat het alternatief, zoals alleen zijn of in een vluchtelingenkamp verblijven, heel moeilijk zou zijn. Hij kan op het eiland werken en naar school gaan, maar toch is hij beperkt in zijn handelen en beperkt in zijn geluk.

Bouw geen hogere muren

De migratiecrisis die op Lampedusa al jaren aan de gang is, bereikt nu ook de westerse en noordelijke delen van Europa. ‘Het is triest om te zien hoe wij met onze dominante cultuur naar de rest van de wereld kijken’, zegt De Keersmaecker. ‘Het is onbegrijpelijk dat heel wat materiële zaken of grondstoffen die uit alle delen van de wereld komen wel geaccepteerd worden, terwijl de verdraagzaamheid naar mensen toe steeds meer afneemt. Het is belangrijk dat we niet focussen op de verschillen tussen “ons” en “hen”, want die zijn er toch, maar dat we net kijken naar de gelijkenissen die we hebben als mens.’

‘Ik koester de hoop dat de jongere generatie beter zal omgaan met migratie- en ontwikkelingsproblematieken want zoals het nu gaat, kan het niet langer. Waar zijn we mee bezig als we ontwikkelingsgeld gaan gebruiken om hogere muren te bouwen aan de grenzen van Europa?’

De documentaire No Man Is An Island is vanaf  1 december te zien in Gent en Brussel. Meer info op de website en Facebookpagina.