Afghanistan is een soap die goed afloopt

Rahim Dad draagt een hagelwitte salwar kameez, met daarboven het obligate zwarte vest. Op zijn hoofd een astrakan muts, onder zijn kin een witte baard. Hij slaat zijn trom terwijl hij wiegend door het dorp loopt en de inwoners oproept morgen naar het rondreizend theater te komen kijken. ‘Het stuk gaat over illegale migratie. Mannen en vrouwen, komt kijken!’

Niet iedereen is enthousiast. Wat moet een Afghaans dorp met toneelspelers? En Nasr, die zelf aan den lijve ondervonden heeft wat er zich allemaal afspeelt op de migratieroute tussen de Hindoe Koesj en de Europese grenzen, vraagt zich af waarom hij geen rol in het stuk kreeg? Hij kan dat toch beter vertellen dan die comedianten uit Kaboel?

De scène wordt een paar keer gerepeteerd, en daarna in één beweging opgenomen in de drie vierkante meter radiostudio van de Afghan Education Production Organisation (AEPO) in Kaboel. De radiosoap Nieuwe thuis, nieuw leven loopt al sinds 1994. Ononderbroken, drie keer per week. De eerste tien jaar werd er opgenomen en uitgezonden vanuit de Pakistaanse grensstad Peshawar, waar miljoenen Afghaanse vluchtelingen verbleven sinds de Sovjetinval en de gewapende strijd in de jaren tachtig. Vanaf 2002 werkt AEPO vanuit Kaboel verder aan het dagelijkse leven van het fictieve dorp Bar Killi, dat massaal gevolgd wordt door de Afghanen. Volgens recent onderzoek zou in twee op de drie gezinnen minstens iemand de soap volgen.

Mensen die geconfronteerd worden met problemen, kunnen zélf het antwoord geven

‘We vertrekken van belangrijke thema’s die we eerst uitgebreid gaan bevragen bij mensen op het platteland’, zegt Asif Omar, directeur van AEPO. De verhaallijnen worden dan vastgelegd in samenspraak met donoren en uitgewerkt door twee verschillende teams: één voor de versie in het Dari (Perzisch), één voor de versie in het Pasjtoen. Omar: ‘De centrale idee in de radiosoap is dat de mensen die geconfronteerd worden met problemen, zélf het antwoord kunnen geven en zélf het echte onderwerp van de serie vormen.’

De Belgische ontwikkelingssamenwerking heeft Nieuwe thuis, nieuw leven gedurende enkele jaren gesteund met 80.000 euro euro per jaar, onder andere om het thema illegale migratie uit te werken. Die Belgische steun is gestopt, net als de rest van Belgische ontwikkelingsteun voor Afghanistan, ook al wil de minister van Ontwikkelingssamenwerking De Croo juist prioritair inzetten op fragiele staten. Blijkbaar was ons engagement voor de ontwikkeling van Afghanistan toch heel nauw verbonden met de aanwezigheid van Belgische militairen in Navo-verband.

Gedurende enkele jaren werd een stedelijke spinoff van de radiosoap uitgewerkt: Oude stad, nieuwe dromen. Met de exploderende bevolking van Kaboel voor ogen (van 500.000 inwoners in 2001 naar meer dan 3-4 miljoen vandaag) was dat geen overbodige luxe, maar gebrek aan financiële middelen zorgde ervoor dat AEPO die nevenserie moest stopzetten.

Sowieso is het hele project een arbeidsintensieve –en dus behoorlijk dure- onderneming: ongeveer 230 mensen schragen het hele opzet (waarvan 75 voltijds), dat niet alleen bestaat uit de eigenlijke uitzendingen, maar ook in de uitgave van geïllustreerde boekjes (al meer dan veertig), posters, live debatten, …

De dromen, het verdriet en de onderlinge spanningen in Bar Killi zijn zo herkenbaar dat de makers van het programma vaak reacties krijgen waarin het onderscheid tussen fictie en werkelijkheid niet meer gemaakt worden. Denk: huwelijksaanzoeken of condoleanties aan het adres van personages, of voorstellen om te bemiddelen bij conflicten die al enkele uitzendingen meegaan.

De makers krijgen huwelijksaanzoeken of condoleanties aan het adres van personages, of voorstellen om te bemiddelen bij conflicten die al enkele uitzendingen meegaan

Tegelijk vermijdt de radiosoap een rist onderwerpen omdat ze te polariserend zijn. Er komen ’s nachts geen Taliban langs en er hebben de voorbije jaren nooit night raids door de Navo-troepen plaatsgevonden; niemand teelt papaver en niemand kiest partij in het aanslepende conflict tussen de president Ashraf Ghani en zijn rivaal-annex-regeringsleider Abdullah Abdullah. ‘We willen door iedereen beluisterd worden, ook door de Taliban’, zegt Asif Omar.

Daardoor ontstaat een heel cruciaal verschil tussen de radiofictie en het leven zoals het is: op de radio slagen de Afghanen erin de onderlinge geschillen te bespreken en uit te klaren, en op te lossen, in de realiteit lijkt steeds opnieuw niet te lukken. Maar in die realiteit is alle onoverkomelijke conflictstof natuurlijk wél aanwezig, en wel in overvloed. De aanwezigheid van strijders die van Afghanistan het startpunt willen maken van een nieuw Khorasan, een provincie van het krimpende kalifaat van IS, is er daar maar een van. De toenemende druk van de Taliban op dorpen én steden in het hele land een ander. Voeg daar de corruptie, de recordoogsten in de papaverteelt en de blijvende schaakmat in de NUG (regering van nationale eenheid) aan toe, en je begrijpt dat Bar Killi van al die ellende gespaard wilt blijven.

De mensen hebben genoeg aan hun dagelijkse leven en hun herkenbare omgeving: als ze daarmee al in het reine kunnen komen, dan kan er weer gewacht worden op een nieuwe aflevering van het leven zoals het leven lokaal zou moeten zijn.