Belgische behandeling ebola slaat niet aan

De resultaten worden deze week gepubliceerd in een toonaangevend Amerikaans medisch tijdschrift. Ze zijn woensdag ook voorgesteld aan de Guinese pers, in de hoofdstad Conakry.

Het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) kreeg in het heetst van de ebolastrijd het fiat van de Wereldgezondheidsorganisatie om plasma van overlevenden te testen als experimenteel medicijn om besmette patiënten te behandelen.

Het ITG werkte hiervoor samen met onder andere het nationale bloedtransfusiecentrum van Guinee, Artsen Zonder Grenzen en het Franse INSERM.

‘Dergelijke bloedtransfusies worden al toegepast sinds 1918’, zegt projectmanager Johan Van Griensven, ‘toen de Spaanse griep door Europa raasde. We dachten dat antilichamen in het bloedvocht van overlevenden wel ‘s tegen nieuwe besmettingen kon beschermen. Dat zou het voordeel hebben gehad dat de behandeling altijd bij de hand was en er geen dure medicijnen moesten overgevlogen worden.’

Vooralsnog tonen de resultaten niet aan dat de behandeling iets heeft uitgehaald.

Vooralsnog tonen de resultaten niet aan dat de zogenaamde convalescent plasma-therapie iets heeft uitgehaald. Verder onderzoek van de bloedstalen in gespecialiseerde labo’s moet uitsluitsel geven. Dat het ITG en zijn partners in moeilijke omstandigheden overlevenden zover gekregen hebben om bloed – of liever plasma – te doneren voor de goede zaak, mag op zich al een succes heten.

De meest recente en meest dodelijke uitbraak van het virus in Afrika, nu ruim twee jaar geleden, ontstond in het binnenland van Guinee. Van daaruit verspreidde de ziekte zich ook naar buurlanden Liberia en Sierra Leone.

In Guinee alleen maakte ebola zo’n 2000 à 2500 dodelijke slachtoffers. 1268 patiënten overleefden de vreselijke ziekte en naar schatting 6000 kinderen en 700 echtgenotes blijven vandaag verweesd achter.

Partnerland

België stuurde deze week ook een ministeriële delegatie naar Guinee en Burkina Faso, omdat beide landen recent zijn toegevoegd aan de partners van onze officiële ontwikkelingshulp – nu bestempeld als ‘internationale samenwerking’. Guinee werd aan deze lijst van veertien partnerlanden toegevoegd, precies omwille van de verwoestende impact van het virus.

Die impact is heel verregaand.

Een onderzoek in 27 van de 33 districten of ‘prefectures’, zopas uitgevoerd op last van de Wereldgezondheidsorganisatie en de Guinese overheid, wijst uit dat talloze hospitalen en gezondheidscentra sinds de ebolacrisis zonder dokters of verplegers zitten. ‘Het prefecturale ziekenhuis in Dabola is zijn hoofdgeneesheer kwijt én het hoofd van de chirurgie én de kinderarts’, zegt Abdoulaye Sow, directeur van de Guineese ngo Fraternité Médicale Guinée.

Sow, afgestudeerd in België, leidde de rondvraag waarvan sprake. Een prefectuur beslaat 100.000 à 300.000 inwoners en een ziekenhuis als dat van Dabola is vaak de enige plek waar zieken terecht kunnen voor ingewikkelde chrirurgische ingrepen, ingeklemde breuken, problematische bevallingen.

‘In Guinee werkt 70 % van alle dokters in de hoofdstad, terwijl 70 % van de bevolking in het binnenland woont. De ebolacrisis heeft die situatie alleen maar verergerd en het binnenland is verder ontvolkt. Veel medici zijn ook in dienst gegaan bij internationale hulpverleningsorganisaties en niet zinnens terug te keren naar hun dorp of stad waar ze voordien werkzaam waren. Het is onvoorstelbaar dat de overheid die mensen niet vervangt.’

Economische stilstand

In Guinee betaalt een patiënt het gros van de medische kosten, tenminste als hij erin slaagt de vele kilometers lange tocht te ondernemen tot het dichtsbijzijnde gezondheidscentrum. Die waren al voor de crisis onderbemand, slecht uitgerust en veel te bureaucratisch om op de noden van de patiënt in te spelen.

Niet alleen raakte de gezondheidszorg door Ebola verder ontmoedigd en ontvolkt: ook economisch kwam het land in 2015 tot stilstand, ja zelfs tot negatieve groei, aldus de Wereldbank. ‘Na de uitbraak hebben onze broeders hun grenzen gesloten’, aldus uittredend minister van Ontwikkelingsamenwerking Koutoub Moustapha Sano. ‘Onze commerciële activiteiten hebben erg geleden onder de epidemie. In feite hebben we steun nodig voor alles. Alle domeinen zijn prioritair.’

Veel buitenlandse bedrijven riepen hun medewerkers terug en buurlanden sloten hun grenzen.

Veel buitenlandse bedrijven zoals Rio Tinto, dat samen met enkele partners Guinee’s grootste ijzerertsconcessie in Simandou in portefeuille heeft, riepen hun medewerkers terug uit vrees voor de besmettelijke ziekte en buurlanden sloten hun grenzen.

Westerse vliegtuigmaatschappijen schortten hun vluchten op, uit vrees dat besmette passagiers het virus naar Europa of de VS zouden brengen.

Niet zo Brussels Airlines, dat op West-Afrika bleef vliegen. Volgens Geert Lemmen, directeur in Guinee, dwong het op die manier zelfs zijn grootste concurrent Air France om te blijven vliegen op Guinee, dat anders marktaandeel dreigde te verliezen.

Tijdens het onderhoud met hoogwaardigheidsbekleders in Conakry, gaf Minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo de meegereisde toplui van de Belgische vliegmaatschappij dan ook met regelmaat van de klok schouderklopjes. ‘Brussels Airlines viel niet ten prooi aan de buitenproportionele psychose die in Europa heerste over ebola’, zei de minister, die bij wijze van eerbetoon zijn delegatie met een vliegtuig van het voormalige Sabena had ingevlogen en zou laten terugvliegen. In één adem loofde hij ook de inspanningen van B-Fast, Artsen Zonder Grenzen en het ITG.

Van hulp naar samenwerking

De ebola-epidemie heeft in de drie meest getroffen landen – Guinee, Liberia en Sierra Leone – niet alleen misère, maar ook een toevloed van middelen veroorzaakt, buitenlandse expertise en materieel. Het wordt afwachten hoe die allemaal besteed zullen worden. Het parlement van Guinee besliste alvast zijn gezondheidsbudget te verdubbelen in 2016: van 2,5 tot 5,6 procent. Nog steeds veel te weinig om in de noden te voorzien, maar niettemin een begin.

‘De basishygiëne is ook een pak beter dan vroeger’, zegt Delamou, arts en onderzoeker aan het Guinese Centre de Maferinyah. ‘Vraag in eender welke post achter bleekwater of plastic handschoenen en je krijgt gelijk een hele doos’. Guinee mag ook de 455 auto’s en in het bijzonder de gedoneerde ambulances houden voor zijn gezondheidscentra, die voor de ebolauitbraak zeer slecht uitgerust waren.

Het epicentrum van de ebolacrisis was en is ook een politiek strijdperk. Niet alleen tussen de Guinese overheid en zijn burgers die de ondermaatse gezondheidszorg voor geen haar vertrouwen; ook tussen sommige donoren onderling die ebola hebben aangegrepen om een voet tussen de deur te krijgen in een land rijk aan vruchtbare landbouwgrond, mineralen, en mogelijks zelfs een goede uitvalsbasis of partner in de strijd tegen de islamitische terreur in de Sahel.

De reis van minister van Ontwikkelingssamenwerking Alexander De Croo en staatssecretaris voor Buitenlandse Handel Pieter De Crem, alsook de 15 miljoen euro die De Croo de komende twee jaar bij wijze van ‘startprogramma’ heeft beloofd, heeft Guinee ironisch genoeg ook te danken aan zijn epidemie. ‘We zijn om dringende, humanitaire redenen komen helpen, maar het is onze bedoeling nu een structurele samenwerking op te zetten. Ook in de hoop dat Guinee nooit meer zo’n catastrofe hoeft te doorstaan.’

De Belgische ontwikkelingssamenwerking heeft sinds de start (2014) geholpen bij de bestrijding. Het startprogramma dat in Conakry werd ondertekend, beslaat drinkwater (3 miljoen euro), landbouw en voedselzekerheid (5 miljoen euro), beurzen, studies en consultancy (2 miljoen). Ons land stort de komende twee jaar ook 3,4 miljoen in de pot van het UNFPA voor gezondheidszorg en geef 1,6 miljoen aan UNDP, met name voor de reïntegratie van ex-ebolapatiënten. Want overlevenden kampen immers niet alleen met lichamelijke klachten, gaande van oogontstekingen, chronische pijn in de gewrichten, slik- en nierproblemen. Ze zijn ook vaker depressief of worden zelf regelrecht verstoten door hun gemeenschap.

Vertrouwen

Mark Wajnsztok van UNDP leidde de Belgische delegatie rond in het laatste overblijvende ebolabehandelingscentrum van de hoofdstad Conakry. In de kleedkamer trokken De Croo en De Crem groene schorten en witte laarzen aan, om onverschrokken een kijkje te nemen in het gelukkig leeggelopen en nog enige operationele ebolacentrum in Conakry. Niemand scheen zich zorgen te maken over zijn vege lijf, terwijl gezondheidswerkers uitlegden hoe de patiënten werden ontvangen, geregistreerd, behandeld en in het beste geval ontslagen met de booschap dat ze genezen waren.

‘Het verleden heeft uitgewezen dat ebola nooit verdwijnt.’

Ondanks de relaxte sfeer in Conakry, waar zeeppompjes en javelvaten ongebruikt blijven, zijn we er toch niet helemaal gerust op. Recentelijk zijn immers onrustwekkende berichten opgedoken over een patiënte die na genezing is hervallen.

Is er geen gevaar meer voor of vanwege de genezen patiënten? ‘Het verleden heeft uitgewezen dat ebola nooit verdwijnt’, zegt Delamou. ‘Het virus kan overal en altijd opnieuw opduiken.’

‘Het klopt dat het virus mogelijks maandenlang actief blijft in het sperma, de moedermelk, de placenta’, zegt Jean-Baptiste Brunet, een Franse epidemioloog die als consultant voor UNDP werkt. ‘Daarom raden we de genezen patiënten geen seks te hebben zonder condoom, gedurende minstens 12 maanden. Toch moeten we heel voorzichtig zijn met dit soort boodschappen, op het gevaar af de overlevenden nog meer te stigmatiseren. Dit was intussen de zesentwintigste epidemie sinds de ontdekking van het virus in 1976, en bijna altijd is de besmetting herbegonnen met het het eten van bush-meat en in het bijzonder vleermuizen. Eén iemand is hervallen, maar een besmetting door genezen patiënten is nog nooit voorgekomen, al geef ik toe dat we nog relatief weinig weten van de ziekte’.

Bij het einde van ons bezoek spuit Souare Alseny, een jongeman die in het centrum werkt, alle schoenzolen af met gechloreerd water. Ook die van de ministers. ‘Protocol oblige’, grijnst hij. Op zijn kruin draagt hij een witte baseball-pet waarop in rode letters gedrukt is: Enfin, Zéro Ebola!!! Dat herinnert ons eraan dat de Wereldgezondheidsorganisatie Guinee op 29 december vorig jaar ebolavrij verklaarde. Nog drie maanden extra wachttijd en Guinee kan opgelucht ademhalen. Of toch voor even.

‘We zitten op een keerpunt’, aldus Brunet. ‘De uitdaging is niet om de gezondheidszorg herop te bouwen. We moeten eigenlijk nog van nul beginnen.’ Die mening is ook Delamou toegedaan. ‘Men kan niet meer doen alsof ons gezondheidssysteem goed werkt. Op zijn minst heeft ebola onze ogen geopend. Buitenlandse hulporganisaties hebben geholpen om de ziekte te herkennen én te bestrijden, maar daarom niet ons vertrouwen hersteld in de eigen gezondheidszorg.’