Senegalezen willen Barcelona bereiken of sterven

Het migratieprobleem is alomtegenwoordig. Les Baobards, een vzw die al vier jaar de positieve impact van Senegalese immigratie op onze maatschappij toont, wil door een artistieke benadering van immigratie de dialoog rond het onderwerp stimuleren.

MO* kreeg een rondleiding van theatermaker Abdou Sow en schilder Khalifa Faye, twee van de grondleggers van Les Baobards en organisatoren van “Tougeul” Eldorado Europa! Met dit project proberen ze een dialoog te starten tussen kunstenaars van de Afrikaanse diaspora en het brede Brusselse publiek. Daarbij ligt de focus op Senegal, een belangrijk vertrekpunt voor clandestiene emigratie naar Europa.

De titel van het project refereert naar het beeld dat veel Senegalezen van Europa hebben: het is een verwijzing naar de mythische ‘gouden stad’, waar rijkdom voor het rapen ligt. Door een interdisciplinair programma van theater, muziek, literatuur, schilderkunst, …, reflecteren kunstenaars van over heel Afrika over deze illusie.

De Europese droom

Abdou Sow, al sinds 1999 in België en een tijdlang zelfs de woordvoerder van de sans-papiers in de Brusselse Begijnhofkerk was, brengt de eerste monoloog die hij ooit schreef. Les mains vides is een tragikomisch stuk over een jongeman die met hoge verwachtingen maar zonder plan naar Europa reist. Khalifa Faye, die sinds 1998 in België woont, stelt zijn schilderijen over het onderwerp tentoon.  

Samen met hen namen we een kijkje in het Vlaams-Afrikaans huis Kuumba, in hartje Matonge, voor de afsluitende expositie van het tweeluik Afrika-Europa: gedeelde werelden. Het eerste deel werd voorgesteld op de Biennale Dak’art 2014 in Senegal.  ‘We trokken een maand rond in Senegal. Onder andere in de steden Dakar, Saint-Louis en Kaolack zetten we ateliers op, waarin kinderen en jongeren zelf aan de slag mochten, en wij nadien door middel van theater met hen in dialoog gingen over Europa.’

De Senegalese kinderen kregen de opdracht om te schilderen wat ze voelden als ze aan Europa dachten.

De kinderen kregen de opdracht om te schilderen wat ze voelden als ze aan Europa dachten. De resultaten daarvan worden getoond in Brussel. De schilderijen zijn voor het grootste deel opgemaakt uit abstracte vormen, die heel kleurrijk en vrolijk overkomen. ‘De schilderijen zijn pure, kinderlijke fantasie,’ zegt Abdou. ‘De kinderen kunnen zich geen concreet beeld vormen van Europa, maar zijn er wel zeker van dat het daar het paradijs is. Alles wat ze willen is naar Europa gaan, rijk worden en terugkeren naar huis.’

‘De kinderen denken niet na over hoe de wereld er daar uitziet. Ze denken niet verder dan de gevaarlijke reis. Hoe ze precies geld gaan verdienen als ze goed en wel zijn aangekomen, daar staan ze niet bij stil. Wij probeerden hen door middel van theater en gesprekken een beter beeld te geven van wat hen te wachten zou staan, als ze toch zouden vertrekken.’

De harde realiteit

Het kunstproject is haast een psychologisch experiment: hoe ouder de kinderen, hoe duidelijker het beeld, maar het blijven vooral kleurrijke vormen. ‘Senegalese tieners vormen een beeld van het Westen door Hollywoodfilms, kinderen baseren zich puur op hun fantasie.’

Wat als kinderen hier dezelfde opdracht zouden krijgen? Er zouden vooral veel wilde dieren en hutjes aan te pas komen, denkt Khalifa. ‘Niet lang geleden ben ik met mijn kinderen voor het eerst naar Senegal gegaan. Voor we vertrokken dachten ze dat we op krokodillen en leeuwen gingen rijden.’

Het contrast tussen de droombeelden van de Senegalese kinderen en de harde realiteit van het Brusselse leven in de illegaliteit wordt pijnlijk duidelijk op de expositie in Kuumba. Tussen de grote, kleurrijke schilderijen hangen kleine, grijze foto’s uit Brussel, van de hand van de jonge Senegalees Mouhamadou Safahiyou. Het totaalbeeld maakt aan het publiek in Brussel duidelijk wat de mensen die de levensgevaarlijke tocht wagen bezielt, en hoe groot hun desillusie is als ze hier eenmaal zijn aangekomen.

Dialoog tussen twee werelden

Het doel is echter niet om de Senegalese jeugd te verhinderen naar Europa te komen. ‘Iedereen zou moeten kunnen gaan en staan waar hij of zij wil,’ zegt Abdou. ‘Wij bieden hen gewoon praktische informatie. Er zou trouwens geen beginnen aan zijn om de reis uit hun hoofd te praten. In Senegal zeggen ze: “Barça ou Barsakh”.  Dat betekent: Barcelona bereiken of sterven.’

In Senegal zeggen ze: “Barça ou Barsakh”.  Dat betekent: Barcelona bereiken of sterven

Naast de schilderijen van de kinderen maakte Khalifa zelf ook werken over de reis. We kijken naar het grootste schilderij van de tentoonstelling. ‘Dat is het kleinste werk in een reeks van vier,’ zegt hij. ‘De andere doeken pasten simpelweg niet in deze ruimte. Er waren té veel verhalen om in een beeld te brengen.’

Abdou en Khalifa hopen dat het publiek van de tentoonstelling vertrekt met een nieuw inzicht over problematiek. ‘We beweren niet dat wij de oplossing voor het vluchtelingenprobleem in handen hebben. Dit is onze artistieke benadering van het probleem. We kunnen alleen hopen dat de mensen die ons project zien op een nieuwe manier gaan beginnen nadenken over situatie. Uitwisseling en communicatie tussen beide kanten is essentieel.’

Nog tot 5 juli kan je een kijkje gaan nemen op de expositie van schilder Khalifa Faye en fotograaf Mouhamadou Safahiyou én bij andere evenementen rond de thematiek van migratie. Meer informatie op de website van Kuumba en de facebookpagina van Les Baobards.