Mechelse bondgenoten tegen radicalisering

Of ik hem later kan terugbellen, vraagt Aboe Abdillaah. ‘Ik sta in de Ikea aan te schuiven aan de kassa.’ Daarmee doorbreekt hij als lid van de Mechelse islamitische geloofsorganisatie Arrahma meteen het cliché dat ‘salafisten niet buitenkomen’. Aboe Abdillaah, die in eigen naam en niet namens Arrahma wenst te spreken, ziet zich overigens niet als een wahabist, een term die hij als beledigend beschouwt. Hij wenst zich eerder te zien als een verdediger van de islam die zich afzet ‘tegen nieuwigheden in de religie’.

Ook met een andere dooddoener, dat deze groep zich zou afsluiten van de bredere samenleving, wordt komaf gemaakt, onder meer door Alexander Van Leuven, de deradicaliseringsambtenaar van de stad Mechelen.

‘Wij hebben in Mechelen salafisten die op een gezonde manier proberen een plek te krijgen en nemen in de samenleving’, zegt Van Leuven. ‘Mahad Arrahma communiceert open en proactief. Als ze flyers willen verspreiden, laten ze dat weten aan de Mechelse schepen, Marc Hendrickx, bevoegd voor Diversiteit en Integratie.’

‘Geweld is niet het antwoord’

Aboe Abdillaah ziet preventie zelfs als een deel van zijn persoonlijke opdracht. ‘Als ik zie dat jongeren willen vertrekken naar plaatsen waar ze niet moeten zijn, zal ik dat altijd proberen voorkomen.’

‘We merken dat salafistische groepen zich wel kunnen inpassen in een sociaal-cultureel diverse samenleving.’

Ook de Mechelse burgemeester Bart Somers ziet de voordelen van een salafistische vereniging als Mahad Arrahma. ‘Deze jonge mensen zetten zich actief af tegen het geweld in het Midden-Oosten, verzetten zich actief tegen extremisering’, reageert hij via mail, vanop dienstreis in Oekraïne. ‘Dit wordt ook bevestigd door onze politie en als dusdanig worden ze niet als extremisten beschouwd. Deze mensen willen trouwens duidelijk salafistische moslims zijn binnen en in Mechelen. We merken dus dat salafistische groepen zich, net zoals bijvoorbeeld ultraorthodoxe joden, wel kunnen inpassen in een sociaal-cultureel diverse samenleving.’

Aboe Abdillaah verspilt er niet veel woorden aan: ‘Ik leef in België. Dus ik heb natuurlijk constant contact met andersgelovigen.’

De nodige nuance

Over salafisme vloeiden al liters inkt en werden ook al heel wat tegengestelde meningen verkondigd. Zo zou het salafisme volgens de Belgische Staatsveiligheid al langer een bedreiging vormen voor de democratie. ‘Wahabisme leidt tot terrorisme’, klonk het ook nu off the record vanuit de Belgische wereld van inlichtingen- en veiligheidsdiensten.

Op haar website spreekt Arrahma zich echter duidelijk uit tegen terrorisme en extremisme, tegen zelfmoordaanslagen. ‘De Islam verbiedt dit’, klinkt het. Wie op zoek is naar wat islamitische geleerden hierover zeggen of waarom Osama Bin Laden van het pad is geraakt, kan op de site terecht voor informatie. Aboe Abdillaah wil er duidelijk over zijn. Volgens hem hebben gewelddadige radicalen ‘een deel van hun menselijkheid verloren.’ ‘Jihadi-terreur is een term die is uitgevonden en wordt misbruikt door terroristen’, aldus de jonge moslim.

‘Ik stel vast dat we genuanceerd moeten zijn, toch als we het over salafisme in Mechelen hebben’, reageert burgemeester Bart Somers. ‘We beschouwen deze jonge salafistische Mechelaars niet als extremisten. We beschouwen hen wel als radicaal met een heel conservatief-religieuze maatschappijvisie. Daar moeten we niet flauw over doen. Zo ben ik het persoonlijk fundamenteel oneens met nogal wat zaken waar ze voor staan. Maar ze opereren wel degelijk binnen de rechtsstaat en wijzen geweld af.’

Polarisering werkt wervend

Nuance en inlevingsvermogen vormen de leidraad in het werk van de Mechelse deradicaliseringsambtenaar. De antropoloog heeft een duidelijke afkeer tegen veralgemening en polarisering. Alexander Van Leuven: ‘Ik werk voor een lokaal bestuur en kan natuurlijk niet spreken voor de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in dit land. Op basis van mijn ervaring als onderzoeker in Brussel en veldwerk hier in Mechelen, zie ik zelf het salafisme in Mechelen niet als een bedreiging.’

‘Laat ons in elk geval behoedzaam zijn voor overdrijving. Als we spreken over Mechelse salafisten, dan schat ik dat het over niet meer dan honderd mensen gaat.’

‘Door tegenwerking, onbegrip en ongefundeerde kritiek duw je mensen wellicht in een extremer verhaal.’

Van Leuven ziet bij deze groep overigens veeleer uitdagingen op het vlak van samenleven. Hoe combineer je met name een strikte geloofsbeleving met een seculiere samenleving? ‘Mensen moeten hun eigen godsdienstbeleving en persoonlijk geloofsverhaal op een eigen tempo kunnen beleven. Door tegenwerking, onbegrip en ongefundeerde kritiek duw je mensen wellicht in een extremer verhaal. Polarisering zou weleens wervend kunnen werken.’

Radicalisering is een proces dat niet per se is opgehangen aan religie. Daarover zijn experts het eens. Zeker bij jongeren speelt identiteit een belangrijke rol. ‘Jongeren van vandaag hebben een hybride identiteit, iets wat al lang niet meer geldt voor mensen met een migratieachtergrond alleen. Als jongeren in die identiteitsvorming worden tegengewerkt, versterk je het zich afzetten tegen de samenleving’, zegt Van Leuven. ‘We beïnvloeden als samenleving zelf sterk de aantallen van mensen die radicaler omspringen met ideologieën en de intensiteit waarmee ze dat doen. Wat dat betreft, hadden we in de Belgische samenleving bepaalde zaken kunnen vermijden.’

Geen Mechelse Syriëstrijders

‘Mechelen, de tweede grootste “Marokkanenstad” mengt zich niet in de Syriëstrijd’, schreef socioloog Jan Hertogen in 2014 in een cijferanalyse over de Belgische Syriëstrijders. Daarmee refereert Hertogen naar het algemeen vermoeden dat tussen de Syriëstrijders uit België – naast bekeerlingen – nogal wat jongeren van Marokkaanse origine zouden zijn. Dat blijken alvast geen Mechelaars te zijn. De Mechelse Marokkaanse gemeenschap – goed voor ongeveer 13.000 Mechelaars – weerlegt hier in elk geval al te snelle conclusies.

‘Tot vandaag is er nog altijd geen “bevestigde Syriëstrijder” uit Mechelen vertrokken’, zegt Alexander Van Leuven. ‘De groep mensen die misbruik maken van de islam, die overstappen naar een gewelddadige jihad, zie je in Mechelen nauwelijks.’

Op de vraag hoe dat dan komt, kan Van Leuven niet antwoorden. Verder onderzoek is nodig, klinkt het. ‘Maar uit het beperkte onderzoek dat ik heb gedaan, komt voorlopig naar voor dat Mechelen kan terugvallen op goede netwerken binnen de stad. De Marokkaanse gemeenschap in Mechelen hangt hechter aan elkaar dan bijvoorbeeld die in Brussel. Mensen kennen elkaar, signalen worden sneller opgevangen. Het middenveld, dat bestaat uit een veelvoud van diverse vzw’s, speelt een versterkende rol.’

Jeugdcentrum is cruciaal

De grootste troef voor het preventiebeleid tegen radicaliserende jongeren is het jeugdcentrum ROJM, dat meer dan duizend jongeren uit de regio zou bereiken. Van Leuven noemt het centrum een cruciale verbindende schakel waar jongeren kunnen thuiskomen.

Het was ooit anders, de relatie tussen ROJM en de stad Mechelen. Voorloper Rzoezie en het stadsbestuur, overigens ook al onder Somers’ vleugels, lagen meer dan eens met elkaar in de clinch: over subsidies, een aanklacht tegen racisme door de politie, extremistische sprekers in het jeugdhuis…

Vandaag zijn die plooien gladgestreken en kan ook Somers niet genoeg verwijzen naar de belangrijke rol die ROJM speelt tegen radicalisering in de Mechelse samenleving. Nochtans staat deradicalisering zeker niet ingeschreven in de werking van het centrum, klinkt het bij ROJM. Maar de jongeren, veelal pubers die vooral bezig zijn met het ontwikkelen van een identiteit, kunnen er wel terecht met de vele vragen die ze hebben over de islam en de samenleving.

‘ROJM is altijd al een voorloper geweest’, zegt Van Leuven. ‘Opgericht in de jaren zeventig was dit het eerste centrum in zijn soort om onrechtvaardigheid aan te klagen tegenover Mechelse migranten. Het was ook het eerste dat een nieuw soort overlegcultuur in Mechelen installeerde en erin blijft slagen om verschillende stakeholders bij elkaar te brengen. Andere steden die geen gelijkaardig jeugcentrum hebben, zoals Vilvoorde, willen zich alvast laten inspireren. En ja, denk zo’n centrum eens weg, dan besef je hoe belangrijk het wel is in een stad.’

Dit artikel verscheen eerder op 13 maart 2015 en werd opnieuw gepubliceerd als onderdeel van de MO* Must Reads zomerreeks.