Syrische burgerjournalisten: ‘De media zijn ons wapen’

‘Ik sta in een woonwijk in Aleppo, Syrië. Rond mij dwarrelt het stof van het puin nog door de lucht. Moeders aan het schreeuwen, vaders in paniek. geïmproviseerde ambulances scheuren door de straten, Hulpverleners zonder uniform snellen toe. Een Barrel Bomb heeft net zijn werk gedaan, dood en verderf gezaaid.’

Als ik de headset afzet ben ik opgelucht om de Europese wijk van Brussel door het raam te zien. De Virtual Reality ervaring was realistischer dan gedacht. SMART News Agency maakt VR-ervaringen over de Syrische burgeroorlog om mensen bewust te maken van de miserie. Met een fototentoonstelling in het Europees Parlement, waar je de VR kan uittesten, stellen ze hun werk voor en vragen ze aandacht voor de bijna één miljoen Syriërs die momenteel onder beleg leven.

Ze hebben nagedacht over de strategie: ‘Met VR bereiken we zoveel meer mensen. Gewone YouTube-video’s over de oorlog worden enkel bekeken door Syriërs en journalisten’, vertelt Chamsi Sarkis, mede-oprichter van SMART. ‘Computernerds willen de technologie uittesten, jonge mensen vinden het hip om nieuwe dingen te proberen. En eens ze het gezien hebben laat het niemand onberoerd.’

‘We zijn een oppositiegroep tegen het dictatoriale regime. De media zijn ons wapen.’

In 2011 richtten leden van de Syrische diaspora in Frankrijk het Syrian Media Action Revolution Team (SMART) op. In het begin steunde de organisatie het Syrische middenveld en de geweldloze protestbeweging. Vandaag is SMART een uiterst professioneel nieuwsagentschap met een netwerk van een 500-tal burgerjournalisten en zo’n 8000 informanten. Ze hebben een radiostation, Hawa Smart en ze leveren nieuws voor zo’n 25 Syrische media.

In plaats van professionele journalisten ter plaatse te sturen werken ze met lokale Syriërs. Ze voorzien een opleiding vanop afstand en leveren camera- en geluidsmateriaal. ‘Veel van onze journalisten zijn bij ons sinds het begin. Maar we schuimen nog steeds sociale media af op zoek naar talenten’, zegt Sarkis.

Op die manier heeft SMART altijd iemand ter plaatse die de situatie kent en die zijn eigen lokaal netwerk heeft. De vreselijke beelden van de slachtoffers van de recente chemische aanval in Idlib die de wereld rondgingen? Gefilmd door een burgerjournalist van SMART News Agency.

‘We zijn een oppositiegroep tegen het dictatoriale regime. De media zijn ons wapen’, vertelt Sarkis. ‘We weten uit goede bron dat het regime gek werd van die verslaggeving. Dan weet je dat je als journalist goed bezig bent’.

De camera als wapen

‘Mijn doel was een foto te nemen die zo sterk is dat iedereen beseft dat deze oorlog verschrikkelijk is en moet stoppen, net als de foto Napalm Girl van Nick Ut tijdens de Vietnamoorlog.’ Artino is zo’n Syrische burger die de camera opnam tegen het regime van Assad. ‘Het is mijn vorm van geweldloos verzet.’

‘Het is mijn vorm van geweldloos verzet.’

Zijn verhaal leest als een trein. Zijn echte naam is Mohammed Abdullah. Als zoon van een officier bij de inlichtingendiensten van de Syrische luchtmacht had hij een bevoorrechte positie. ‘Ik kon het onrecht en de corruptie echter niet aanzien. Toen mijn vrienden en ik van de vrijheid konden proeven in 2011 besloot ik om de kant van de revolutie te kiezen.’

Artino heeft geen contact meer met zijn familie langs vaderskant en zijn oudste broer stuurde hem een tekstbericht om te zeggen dat hij hem zal vermoorden als hij hem ooit nog tegenkomt.

De eerste jaren van de revolutie nam hij deel aan vreedzame demonstraties en smokkeloperaties. Toen hij in begin 2013 een Servische fotograaf ontmoette die voor Reuters werkte, besloten ze samen te werken. Artino werkte als fikser voor de Serviër en leerde intussen de kneepjes van het vak. Zo werd hij al snel een doorgewinterde oorlogsfotograaf, met de bijkomende troef dat hij het vertrouwen genoot van de lokale bevolking en de streek door en door kende. Hij had zijn wapen gevonden.

‘Ik ben tegen geweld, dus ik zou me nooit bij gewapende groeperingen kunnen aansluiten. Dit is mijn manier van vechten.’

Betrouwbaar?

Hoe betrouwbaar is de informatie van een journalist die verklaart tegen het regime te strijden met zijn camera?

‘Uiteraard moet je filteren’, legt VRT-journalist Majd Khalifeh uit. De buitenlandreporter heeft zichzelf gespecialiseerd in het aanwenden van user generated social media content in zijn verslaggeving. De term legt zichzelf uit, het is inhoud die gebruikers van een sociaal medium aanleveren, tekst en beelden die je op Facebook plaatst bijvoorbeeld. ‘Er zijn verschillende gradaties van afhankelijkheid, aan het regime of aan de tegenstanders van het regime.’

‘De ontwikkeling van het journalistiek talent in Syrië is enorm gevorderd.’

Hadi Alabdallah bijvoorbeeld, is één van de bekendste burgerjournalisten van Syrië. Zijn verslaggeving is heel politiek gekleurd, hij spreekt over de soldaten van het regime als ‘honden van Assad’.

Bilal Abdul Kareem heeft ook naam gemaakt als verslaggever, maar is enkel actief in het gebied van Jabhat Fateh al-Sham (voorheen het al-Nusra Front, al-Qaida in Syrië nvdr), hij veroordeelt iedereen die tegen de extremistische militie is. Hun materiaal gebruikt Khalifeh niet wegens onbetrouwbaar ‘Verder zijn er technieken om de authenticiteit van beelden te verifiëren,’ vertelt de arabist van opleiding. ‘Je zoekt de eerste uploader, gaat zijn achtergrond na, je gaat na of er een langere versie van de video bestaat enzovoort.’

Bij een chemische aanval in Syrië kan Khalifeh via tools die geolokalisatie en social media combineren en direct ooggetuigen ter plaatse interviewen. Via Twitter volgt hij heel wat Syrische burgerjournalisten, het zijn de ogen en oren op de grond van de VRT-journalist.

‘Het is onmogelijk voor conventionele journalisten om bijvoorbeeld het beleg van Aleppo te verslaan. Je krijgt geen visa, de belegering is waterdicht… Dan zoek je naar alternatieven. Ik doe dat voor elk Arabisch conflict, maar de ontwikkeling van het journalistiek talent in Syrië is enorm gevorderd in vergelijking met andere conflicten in de regio, bijvoorbeeld Jemen.’

‘Syrië heeft altijd een relatief hoge geletterdheidsgraad gekend. Veel mensen zijn hoogopgeleid, vinden hun weg in het Internet en spreken een tweede taal. In Jemen is 30 procent van de volwassenen analfabeet.’

Khalifeh is overtuigd van de meerwaarde van de Syrische burgerjournalisten. ‘Er is nood aan een tweede bron, naast de camera’s van de staatsmedia, aldus Khalifeh. ‘Verder kan je via deze technieken onmiddellijk ooggetuigen ter plaatse aan het woord laten.’

Op zoek naar een Syrische Napalm Girl

Oorlogsfotograaf Artino zocht constant de frontlinies op. Zijn foto’s werden wereldnieuws toen hij in 2013 de nasleep van de chemische aanval in Goutha documenteerde, een traumatische ervaring. Hij inhaleerde saringas doordat hij tussen de lijken lag om foto’s te nemen. Door zijn beenblessure fotografeert hij vaak al liggend. ‘Ik dacht: dit moet vastgelegd worden. Als de internationale gemeenschap deze oorlogsmisdaad ziet kunnen ze niet anders als in actie schieten.’ Helaas had zijn werk van die dag niet hetzelfde effect als Napalm Girl. Een rode lijn werd overschreden, zonder gevolg.

‘Als ik foto’s nam vergat ik de honger en de pijn in mijn been.’

Hij leefde ook anderhalf jaar onder beleg in zijn thuishaven Ghouta. Grote delen van de stad worden al jaren gecontroleerd door een coalitie van rebellenfacties. Sinds 2012 worden die gebieden bijna constant belegerd.

‘Onder beleg leven is verschrikkelijk. Van de ene op de andere dag verlies je toegang tot al je basisbehoeftes.’, vertelt de burgerjournalist. ‘Er was tekort aan eten en aan medicijnen. Ik had een derde operatie aan mijn been nodig maar die kon niet doorgaan door de belegering. Daar draag ik vandaag nog altijd de gevolgen van.’

Artino verloor meer dan 30 kilogram in die periode. Het huis verlaten was elke keer een groot risico. Bombardementen waren constant, sluipschutters zaten overal. Hij bleef vastleggen, hij bleef registreren. Door zijn blessures vaak al kruipend of al liggend. Het werd een overlevingsmechanisme. ‘Als ik foto’s nam vergat ik de honger en de pijn in mijn been. Ik had een missie, de waarheid tonen, en dat hield mij recht.’

De goedlachse Syriër heeft wonden overgehouden aan zijn geweldloos gevecht. Op de kale knikker van de Arabische metalhead zie je een litteken van een sluipschutterskogel die afketste op zijn schedel. Hij werd geraakt door een mortiergranaat, waardoor de rechterkant van zijn lichaam zwaar gehavend is. Zijn rechterbeen kan hij niet plooien en hij loopt soms nog met een kruk. De zenuwen van zijn rechterhand zijn beschadigd. En hij leeft last van het post-traumatisch stresssyndroom (PTSD).

‘Ik heb een hoge prijs betaald, maar ik heb geen spijt. Ik geloof nog steeds in de kracht van de waarheid, de waarheid over de Syrische revolutie en Syrische burgerrechten.’

Gevormd door de revolutie

Chamsi Sarkis gaat naar eigen zeggen nooit journalisten naar gevaarlijke plekken sturen.

‘We werken met mensen die ter plaatse zijn. Ze maken hun reportages trouwens op eigen initiatief, en bieden ze dan aan ons aan.’ Hij legt uit dat je ook lokaal moet werken om aan het regime te ontsnappen. ‘Je kan geen krant drukken en ze nationaal verspreiden.’

‘De cowboys en adrenalinejunkies zijn allemaal dood, enkel de doorgewinterde oorlogsverslaggevers blijven over’

Kranten worden in het geheim ter plaatse gedrukt en verspreid. FM-transmitters en internetzendmasten worden clandestien geplaatst om mensen te bereiken via de radio en om ze te verbinden met de wereld via internet. SMART heeft op die manier al 320 internethotspots geïnstalleerd in Syrië. Met hun radiostations bereiken ze 75 procent van het Syrisch grondgebied.

In een belegerde stad is overleven op zich een dagelijkse uitdaging, toch zijn er in Syrië enorm veel burgers opgestaan die extra risico nemen om verslag uit te brengen over de situatie op de grond. Volgens Sarkis is dat vooral omdat journalistiek de voornaamste vorm van activisme geworden is.

‘De cowboys en adrenalinejunkies zijn trouwens allemaal dood’, vertelt de voormalige wetenschapper. ‘Diegenen die nu verslag uitbrengen zijn allemaal doorgewinterde oorlogsverslaggevers. Zelfs de jongeren, zij zijn ook al bezig met oorlogsjournalistiek sinds 2011.’

Geen flitscamera’s maar sluipschutters

SMART concentreert zich ook op service media. Het nieuwsagentschap ziet het als haar taak om zeer concrete diensten te verlenen aan het publiek. Zijn de wegen veilig? Waar zitten er sluipschutters vandaag? Waar zijn de dichtstbijzijnde medische hulpposten? Dat krijgen de luisteraars van hun radiostations dagelijks te horen.

‘Mensen rekenen op onze informatie om beslissingen op leven en dood te nemen. We zijn het aan die mensen verplicht om hyperprofessioneel te werken.’

‘Mensen rekenen op onze informatie om beslissingen over leven en dood te nemen’, vertelt Sarkis bloedserieus. ‘We zijn het aan die mensen verplicht om hyperprofessioneel te werken. Informatie die we van onze burgerjournalisten krijgen, wordt altijd getoetst aan ons netwerk van 8000 informanten en aan officiële bronnen waar mogelijk.’

Sarkis beweert dat SMART News Agency momenteel één van de betrouwbaarste media uit Syrië is.

‘De revolutie in Syrië was ook een revolutie in de journalistiek. En dat zal zich verspreiden. Als er morgen iets gebeurt in Iran, zal er iemand bij zijn met een camera, en dat zal een burger zijn.’

De fysicus vindt dat traditionele westerse media achterop hinken: ‘Zij hebben zich niet aangepast aan de Arabische lente. We zijn gevormd door de revolutie.’

Majd Khalifeh nuanceert dat: ‘Al Jazeera en BBC werken intussen ook vaak met lokale mensen. Zij hebben hun systeem gebaseerd op Syrische burgerinitiatieven zoals SMART.’

Volgens de VRT-journalist spelen openbare omroepen inderdaad niet genoeg in op de speciale situatie in Syrië, waardoor de berichtgeving te wensen over laat. Daarom probeert Khalifeh de technieken die hij ontwikkeld heeft door te geven aan andere journalisten, via workshops en lezingen. Hij is akkoord dat de Syrische oorlog de journalistiek heeft veranderd: ‘De oorlog in Irak van 2003 was het eerste conflict dat live te volgen was op televisie. De oorlog in Syrië is het eerste conflict uit de geschiedenis dat live te volgen is via internet.’

Chamsi Sarkis is rotsvast overtuigd van de meerwaarde van geweldloos verzet via vrije media. ‘Voor mij is de revolutie geslaagd vanaf de eerste dag. Al dat bloed en die ellende zijn verschrikkelijk natuurlijk. Maar zolang er vrijheid van meningsuiting en vrije pers is, zal het regime niet meer terugkomen. En Syriërs zullen nooit meer aanvaarden dat ze de mond gesnoerd worden.’