EU dwingt "neutraal" Malta in militaire coalitie

Ivan Grech Mintoff haalt de tekst van de grondwet erbij. De man, politicus bij Alleanza Bidla, een kleine Maltese oppositiepartij, wil correctheid tot op de letter. ‘Kijk, hier. Hoofdstuk 1, artikel 3.’ Hij citeert wat hij waarschijnlijk uit het hoofd kent. ‘Malta is een neutrale staat, die actief vrede, veiligheid en sociale vooruitgang nastreeft onder de naties door een beleid van niet-gebondenheid en weigering deel te nemen aan elk militair bondgenootschap.’

Mintoff: ‘De grondwet omschrijft onze neutraliteit bijzonder duidelijk. Malta kan niet meedoen aan enig militair bondgenootschap, zelfs niet in het beslissingsproces. Zelfs niet om de aardappelen te schillen.’

Militair avontuur

Toch is dat nu net wat er te gebeuren staat. In april en mei dit jaar zonken verschillende boten, afgeladen met vluchtelingen, in de Middellandse Zee. De Europese commissie kwam met een tienpuntenplan waarin onder andere de intentie werd uitgesproken de smokkelaars aan te pakken en hun boten te vernietigen. Er wordt expliciet verwezen naar Operatie Atalanta, de campagne tegen piraterij voor de kust van Somalië en de eerste militaire operatie op zee onder EU-vlag. Met andere woorden, Europa trekt ten oorlog tegen de mensensmokkelaars, en Malta doet mee.

Europa trekt ten oorlog tegen de mensensmokkelaars, en Malta doet mee.

Dat Europa effectief een militaire operatie voor ogen heeft, blijkt uit het document van de EEAS (European External Action Service) dat de krijtlijnen voor een concrete aanpak van de mensensmokkelaars uittekent.

De tekst die het agentschap onder leiding van EU-vertegenwoordigster voor Buitenlandse Zaken Federica Mogherini opstelde heeft het over ‘het verstoren van het businessmodel van smokkelaars door systematisch hun boten op te sporen, in beslag te nemen of te vernietigen.’

Verder wordt duidelijk gemaakt dat het om een heel andere operatie gaat dan de huidige FRONTEX-missie. Verschillende malen wordt er gesproken over een militaire operatie die, als het moet, in de territoriale wateren én op de kust van Libië kan ingrijpen.

Momenteel wordt Libië verscheurd door chaos en burgeroorlog. De twee grootste fracties zijn de door de internationale gemeenschap erkende regering in Tobrouk en hun tegenstanders, Fajr Libia, in Tripoli.

Geen van de twee groepen gaat akkoord met de plannen van de EU, weet Ivan Mintoff. ‘Beide groepen hebben verklaard dat de EU hen nooit maar iets gevraagd heeft. Voor hen betekenen Europese militairen een schending van de soevereiniteit van Libië. Een oorlogshandeling tegen hun land waartegen ze zich zullen verzetten. Europa beschuldigt Rusland ervan de soevereiniteit van Oekraïne te schenden. Wel, dit plan komt op hetzelfde neer.’

Grondwet primeert

Alle 28 EU-lidstaten hebben het document van Mogherini ondertekend, ook Malta. Een flagrante schending van de grondwet, aldus Mintoff. ‘Dit gaat duidelijk om een militaire campagne wat niet kan volgens de grondwet. Er is geen stemming, geen discussie geweest in het parlement.’

‘Ons neutraliteitsprincipe dateert van voor onze toetreding tot de EU.’

Mintoff haalt een ander artikel uit de grondwet boven dat stelt dat de grondwet de hoogste wet is in geval van legale inconsistentie. ‘Dus ook in conflict met Europese regels. Ons neutraliteitsprincipe dateert van voor onze toetreding tot de EU, en is erkend in het toetredingsverdrag. Het Lissabonverdrag (verdrag uit 2007 dat de werking van de EU hervormt) verandert daar niets aan.’

‘We zijn bezig met geld in te zamelen om een rechtszaak aan te spannen voor het grondwettelijk hof. Die winnen we zeker. Dit gaat in tegen wat Malta wil, al blijft het erg stil rond Malta’s deelname aan de missie in Libië. De regering denkt ermee weg te komen. Maar het kan niet dat een overheid de grondwet breekt. Als de wetten je niet bevallen, verander ze dan. Die intentie is er wel bij de twee grote partijen in Maltese politiek. Onze neutraliteit hindert zowel de EU als de VS. Mochten we bijvoorbeeld deze rechtszaak winnen en Malta zou zich moeten terugtrekken uit de missie in Libië, dan komt heel de operatie op de helling te staan, want alle lidstaten moeten akkoord gaan.’

Niet met de kop in het zand

Malta’s neutraliteit werd in 1980 verankerd in de grondwet na de sluiting van de Britse militaire basis op het eiland. Ze wordt gegarandeerd door een reeks verdragen met de omliggende landen zoals Frankrijk, Libië, Italië en ook door Rusland.

Het is een erfenis uit de Koude Oorlog, maar een die vandaag nog zijn waarde heeft. Want neutraliteit kan op verschillende manieren ingevuld worden. Een neutraal land kan zich afzijdig opstellen zoals Zwitserland altijd gedaan heeft. Maar de Maltese neutraliteitsclausule toont meer betrokkenheid en heeft het over ‘actief vrede, veiligheid en sociale vooruitgang’ na te streven. Net daar werden kansen gemist inzake de Libische kwestie.

‘De Libiërs boden Malta twee oliebronnen in ruil voor het openen van de onderhandelingen.’

Op 3 juni zaten de vertegenwoordigers van de strijdende partijen in Libië samen aan tafel in Algiers om tot een oplossing te komen. De onderhandelingen zijn voorlopig opgeschort. Maar maanden geleden al nam de Tripoli-fractie contact op met de Maltese overheid met de vraag of Malta de onderhandelingen kon overzien op Maltees grondgebied. ‘Ik heb de vertegenwoordiger van Tripoli ontmoet die de nota verbale (diplomatiek communictatiemiddel) heeft bezorgd aan de ambassadeur van Malta in Libië,’ vertelt Ivan Mintoff. ‘Ook de ambassadeur zelf heeft me bevestigd dat hij die vraag gekregen heeft. Maar onze regering ontkent alles, terwijl uit bepaalde mails blijkt dat er wel over gesproken is binnen regeringskringen.’

‘De Libiërs boden Malta twee oliebronnen in ruil voor het openen van de onderhandelingen. Maar niet alleen daarom is het een jammerlijk gemiste kans dat onze regering daar niet op ingegaan is. Malta heeft traditioneel sterke banden met Libië, het is onze naaste buur. Het zou een mooie invulling geweest kunnen zijn van wat bedoeld wordt met actief vrede en veiligheid nastreven. Geen militaire actie, maar net ons neutraliteitsprincipe zou de strijdende partijen rond tafel kunnen brengen.’

Het argument IS

Mintoff heeft weinig goeds te vertellen over de plannen van de EU om de vluchtelingenstroom met militaire middelen in te dijken. ‘Malta heeft historisch gezien een hechte band met Libië. Nu gaan we onze buur met wie we goede relaties hadden binnenvallen. Dat zal het land enkel verder doen afglijden in chaos.’

Nu gaan we onze buur met wie we goede relaties hadden binnenvallen.

‘Bovendien gaat een dergelijke missie er niet in slagen de smokkelaarsnetwerken uit te schakelen. De kopstukken zitten niet in Libië. En dan nog, Libië heeft meer dan 1770 km kustlijn. Gaat de EU elke vissersboot, elk cargoschip, elke rubberboot vernietigen? Dat gaat gewoon niet gebeuren.’

Toch is de migratiestroom doorheen Libië wel af te remmen. ‘We kennen het gezicht van migratie maar al te goed hier in Malta. Elke dag zien we mensen sterven voor onze kust. De enige manier om de dodentocht op zee te stoppen is Libië stabiliseren. Een einde aan de gevechten maken, een werkende overheid uitbouwen die in de eigen veiligheid kan voorzien en de grenzen kan controleren. De potentiële olierijkdom van Libië kunnen ervoor zorgen dat het land zelf veel werkkrachten nodig heeft, wat een deel van de migratie kan absorberen.’

Het conflict in Libië wordt overschaduwd door de dreiging van IS. Een aantal groepen heeft hun loyaliteit verklaard aan de terreurgroep. IS ontvoerde en onthoofdde 21 Koptische christenen en heeft voet aan de grond in steden als Derna en Sirte, hoewel de reële sterkte van de groep niet zo duidelijk is. Bovendien zijn er aanwijzingen dat IS grof geld verdient aan de mensensmokkel. IS is dan ook een van de argumenten die de Maltese politieke klasse op tafel legt om het neutraliteitsprincipe af te schaffen.

IS is een van de argumenten om het neutraliteitsprincipe af te schaffen.

‘Dat dient om de mensen bang te maken,’ zegt Mintoff. ‘Sowieso betekent onze neutraliteit niets voor IS. Integendeel, net door deel te nemen aan een militaire actie of door een VS-basis op ons grondgebied komt Malta in het vizier van terroristen. Beide fracties vechten momenteel tegen IS. Als zij onder druk van een EU-missie komen te staan versterkt dat de positie van IS. Daarenboven bevestigt de aanwezig van Europese soldaten op Libische bodem de kruisvaarders-retoriek van IS. Ook als het om IS gaat is stabiliteit de enige werkende oplossing.’

Malta’s neutraliteit ligt Ivan Mintoff om nog een andere reden nauw aan het hart. Het is de politieke erfenis van zijn oom, Dom Mintoff. De man, een prominent sociaaldemocratisch politicus, was de architect van het neutraliteitsprincipe. ‘Ik heb zelf een sociaaldemocratische achtergrond, maar linkse mensen voelen zich niet meer vertegenwoordigd door de huidige partij. Kiezers aan de rechterkant al evenmin trouwens. Maar het is veel meer dan een persoonlijke kwestie. Wat er nu in de grondwet staat, is erg waardevol en heeft veel moeite gekost. Het kan een erg machtig werktuig zijn om aan stabiliteit in de regio te bouwen. Maar nu gooien we die kans weg, enkel om keuzes te maken die meer ellende gaan veroorzaken.’