Klopjacht in de Alpenvallei: solidariteit en repressie aan de Italiaans-Franse grens

De vallei van Roya is een enclave omringd door Italië. Ze ligt aan de voet van de Alpen en wordt gekenmerkt door een ruw en steil berglandschap. Een diepblauwe rivier met dezelfde naam stroomt doorheen de hele vallei van het hoge Franse bergdorp Tende, op 800m boven de zeespiegel, tot het Italiaanse stadje Ventimiglia op zeeniveau. Zoals in vele bergachtige streken bestaat ook in Roya nog een levende traditie van behulpzaamheid. Iemand die in nood verkeert in de bergen, die help je. Het is bovendien altijd al een gebied geweest waar veel migratie plaatsvindt en deze ervaring is merkbaar in de houding van de inwoners van de vallei.

… en politieke grenzen

De meerderheid van de vluchtelingen die in de vallei van Roya terechtkomen zijn Somaliërs, Soedanezen en Eritreëers. Via Libië over de Middellandse zee komen ze uiteindelijk in Zuid-Italië terecht. De Balkan-route, waarbij vluchtelingen via de Balkan en Hongarije tot in West-Europa proberen te geraken, wordt sinds 2015 relatief minder gebruikt door verstrengde grenscontroles.

Maar het is in Italië niet prettig vertoeven. Amnesty International kaartte recent nog de mensenrechtenschendingen door de Italiaanse overheid aan.

In 2016 is er een relatieve stijging van het aantal mensen dat de gevaarlijke Italië-route verkiezen om zich een toegang tot Europa te verschaffen. Maar het is in Italië niet prettig vertoeven. Amnesty International kaartte recent nog de mensenrechtenschendingen door de Italiaanse overheid aan. Met de hotspot-benadering en de Dublin-akkoorden verhoogt de EU druk op Italië om iedereen die er voet aan wal zet te registreren in de zgn. hotspots. Deze dwingende aanpak heeft als gevolg dat vele vluchtelingen die door Lampedusa of Taranto transiteren slachtoffer zijn van mishandelingen.

Geraken ze in het Noorden van Italië, dan worden Zwitserland en Oostenrijk wijselijk links gelaten. Na het doorkruisen van het binnenland wordt hoofdzakelijk de grens met Frankrijk opgezocht. Eenmaal ze daar zijn aangekomen stranden ze in de laatste stad voor de grenscontroles met Frankrijk: Ventimiglia. Tot zo’n anderhalf jaar geleden konden vluchtelingen van hieruit hun weg westelijk verderzetten naar Nice. Vandaag worden veel meer de noordelijke routes, die via de bergen tot in Frankrijk leiden, gevolgd.

De (noordelijke) weg naar Frankrijk is geplaveid met hoop

Nadat de Franse overheid haar grenzen sloot op 9 juni 2015 werden er meer en meer controles uitgevoerd op de westelijke routes die Ventimiglia met Nice verbinden.

De aanslagen in Parijs (november 2015) en Nice (maart 2016) zorgden voor een verdere verstrenging van de nieuwe Franse grenspolitiek. De politie, de gendarmes, de PAF (Police Aux Frontieres), de CRS (de Franse oproerpolitie) en het leger (sinds de aanslagen in Nice), controleren alles wat er verdacht uitziet. Iemand zonder de juiste papieren wordt direct terug het land uitgezet. Daardoor gaan vluchtelingen hun kans steeds vaker wagen op deze gevaarlijkere routes.

Maar hier heeft de moeilijke zoektocht tussen de grillige bochten van de bergketen en de schijnbaar willekeurige grensposten snel nefaste gevolgen. Tussen de tunnels van de departementsbaan, de spoorweg, de rivierbedding en een handvol bergpaden is de keuze beperkt en wordt een veilige oversteek allerminst gegarandeerd.

Het afgelopen jaar mag de Franse politie bovendien al een aantal doden door wilde achtervolgingen op haar conto schrijven.

De vallei van Roya, van Tende tot Ventimiglia, is een ware cul-de-sac voor de vluchtelingen die er met hopen toekomen. De geografische ligging van de enclave speelt een rol: vaak beland je ongewild terug in Italië.

De Franse autoweg naar Nice, de péage bij La Turbie en de verschillende Franse stations in de regio zijn absoluut te vermijden door de toegenomen grenscontroles. Zelfs op de bergpaden tussen de dorpen wordt soms gepatrouilleerd.

Wanneer je, met een hoop moed en een beetje geluk, alle obstakels overwint en de grens oversteekt, dan beland je in het eerste Franse dorp Breil-sur-Roya. En daar zit je vast… Door deze bottleneck ontstaat relatief snel een kamp in Ventimiglia. De Franse politie zet de slachtoffers, na de jachtpartij, gewoon terug af aan de Italiaanse grens. Andere vluchtelingen worden verplicht te voet terug te keren.

Over de grens kijken vanuit Ventimiglia

In Vintimiglia verblijven vluchtelingen onder tunnels, aan de oevers van de Roya of op de kant van de drukke departementsbaan in afwachting van een zoveelste poging om de grens te proberen oversteken. Vanwege de groeiende onhoudbare humanitaire situatie opende de San Antonio-kerk van Ventimiglia eind mei 2015 haar deuren voor vluchtelingen. Twee maanden later kon men in de kerk al meer dan 1000 mensen treffen. Betrokken burgers gingen vanuit de urgentie ook zelf alternatieven ontwikkelen. No Border-activisten openden deze zomer een vluchtelingenkamp in de buurt maar dit kamp werd vrijwel meteen gesloten en ontruimd door de overheid.

Het gemeentebestuur van Ventimiglia zelf ondernam slechts begin augustus actie. Ze beslisten de kerk gedeeltelijk te ontruimen (enkel gezinnen en vrouwen mogen er nog terecht) en ze richtten, onder leiding van het Rode Kruis, een officieel vluchtelingenkamp op met strenge toelatingsvoorwaarden (o.a. een vingerafdruk).

De lokale situatie in Ventimiglia is geen uitzondering op de erbarmelijke condities waarin vluchtelingen in Italië worden onthaald. In het kamp van het Rode Kruis is er in containers in principe plaats voor zo’n 350 mensen. Vandaag slapen er dagelijks zo’n 800 mensen in mensonwaardige omstandigheden. De institutionele humanitaire hulp is onvoldoende. Bij de inwoners van de vallei blijft de solidariteit echter leven: ze nemen het heft zelf in handen.

Bottom-up solidariteit met nieuwkomers

Toen de kerk eind mei onderdak bood aan de vluchtelingen sprongen de burgers van de vallei van Roya bij voor het maken van de maaltijden. Na de gedeeltelijke ontruiming van de kerk besloot men deze voedselbedelingen verder te zetten op straat. Een groot deel van de vluchtelingen weigert de strenge voorwaarden van het kamp van het Rode Kruis te aanvaarden. Zo worden er sinds de sluiting van de kerk nog steeds dagelijks zo’n tweehonderd maaltijden op straat verdeeld.

De inwoners van de omliggende dorpen functioneren volledig autonoom van de overheid en werken op basis van donaties. Kort hierop werd in Ventimiglia een verbod uitgevaardigd m.b.t. de voedselbedelingen: het is nu illegaal om een medemens een warme maaltijd aan te bieden op straat.

Maar de burgers van Roya doen verder met het humanitaire werk dat, in hun ogen, eigenlijk door de overheid moet gedaan worden. Solidariteit kent namelijk geen grenzen. Zo worden aan Franse kant ook allerlei initiatieven opgezet.

Grenzenloze burgerinitiatieven

Na een moeilijke bergtocht die soms meerdere nachten duurt, belanden de vluchtelingen ergens in de vallei zonder water, zonder voedsel en zonder dak boven hun hoofd. Voor een aantal inwoners van de vallei is het vanzelfsprekend dat je uitgeputte mensen op dat moment in een aantal basisbehoeften voorziet.

De oude vzw ‘Roya Citoyenne’ werd daarom opnieuw leven ingeblazen en de humanitaire hulp aan de Franse kant van de vallei kreeg snel vorm. Voeding, kledij, medische hulp — Op aanvraag van Roya Citoyenne komen verplegers van Artsen Zonder Grenzen dagelijks op huisbezoek in de vallei — en een tijdelijke thuis worden spontaan aangeboden. Donaties stromen binnen.

Maar met een ander initiatief loopt het minder vlot: transport.

Verschillende inwoners helpen door vluchtelingen te vervoeren. Vrouwen, minderjarigen, families en mensen die medische zorg nodig hebben, krijgen voorrang en worden naar onthaalcentra gebracht. Soms worden ze op de baan opgepikt maar meestal komen ze gewoon aan je deur kloppen. Door de mediatisering, de druk van onderuit en de politisering van de verschillende initiatieven kan men intussen de rechten en een verdere opvolging voor minderjarigen garanderen; zij kunnen in principe terecht bij de sociale diensten.

Dat gebeurt niet altijd: de Franse politie zet nog steeds kinderen en jongeren over de grens af, een overtreding van internationale wetten en o.m. het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Het dringende probleem werd reeds meerdere malen aangeklaagd door internationale ngo’s.

Het transport is zowel voor inwoners als voor vluchtelingen niet zonder risico’s. Vluchtelingen vervoeren in je eigen wagen is in Frankrijk verboden. Worden ze betrapt, dan riskeren de chauffeurs een vervolging en worden hun passagiers teruggestuurd naar Zuid-Italië.

Zo riskeerde Pierre-Alain Mannoni, een leerkracht uit Nice, een gevangenisstraf van 5 jaar en een boete van 30.000 euro voor het vervoeren van drie minderjarige Eritrese meisjes die dringend medische bijstand moesten krijgen. Hij kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf van 6 maanden.

Claire Marsol, een gepensioneerde universiteitsdocente, moet 1500 euro ophoesten omdat zij treintickets kocht voor (en meereisde met) twee jonge vrouwen. Ze ging in beroep.

Ook jonge landbouwer Cédric Herrou en militant Hubert Jourdan (coordinator van Habitat en Citoyenneté) werden gearresteerd voor het illegaal vervoeren van personen die geen identiteitsbewijs konden voorleggen. Beide klachten werden relatief snel geklasseerd.

In het geval van Cédric kon de verdediging beroep doen op een wetsartikel (L622-4) omtrent vluchtelingenopvang in Frankrijk. Immuniteit wordt toegekend (en vervolgingen worden opgeheven) voor humanitaire hulp, onder voorwaarde dat men voor de verleende hulp geen vergoeding krijgt.

Maar een paar maanden later wordt hij opnieuw aangehouden. Hij wordt nu aangeklaagd voor de illegale bezetting van een oud SNCF-gebouw in Saint-Dalmas-de-Tende.

Hubert werd aangehouden. Volgens de klacht bracht hij ‘kwetsbare individuen onder in mensonwaardige omstandigheden’. Maar verwijt de ketel de pot hier niet dat die zwart ziet?

Nadat op een nacht uitzonderlijk veel vluchtelingen toekwamen (er sliepen toen 60 personen op zijn terrein) besloot Cédric met twee andere militanten een oplossing te zoeken voor een stilaan onhoudbare situatie op zijn terrein en in de vallei. Wanneer vluchtelingen de grens oversteken is zijn huis, op de bergflank van Breil-sur-Roya, één van de eerste woningen die ze tegenkomen. Elke nacht klimmen nieuwe mensen de bergpas over.

Maar zijn huis is lang niet de enige noodherberg in de vallei. Vele andere behulpzame inwoners bieden onderdak op korte of middellange termijn aan uitgeputte vluchtelingen. Zo slapen bij Hubert gemiddeld 25 mensen per nacht.

Tijdens de zomer viel de politie plots binnen: een raid met vijf combi’s en vijfentwintig agenten. Er werden negen vluchtelingen meegenomen. De meesten konden op tijd in de naburige bossen en valleien vluchtten.

Hubert werd aangehouden. Volgens de klacht bracht hij ‘kwetsbare individuen onder in mensonwaardige omstandigheden’. Maar verwijt de ketel de pot hier niet dat die zwart ziet?

Politieke onwil kent grenzen

De aanhoudingen en absurde klachten maken deel uit van een weinig verrassend en repressief beleid van een rechts departement. Het weerhoudt de inwoners er niet van om verder te doen, maar het geeft wel aan dat de humanitaire reflex niet door iedereen gedeeld wordt.

De bekende Franse waarden ‘Liberté, égalité, fraternité’ lijken te zwichten onder de druk van de internationale paniek en de politieke onwil.

Op 22 september weigerde het department al, na de ontmanteling van het kamp in Calais, deel te nemen aan het onthaal van vluchtelingen. Na de sluiting van de Balkan-route en de aanslagen in Parijs ziet men de xenophobie, net als in de rest van Europa, ook groeien aan de grens. De veiligheidsmaatregelen worden verstrengd en alle middelen worden ingezet om de vluchtelingenstroom een halt toe te roepen. De toegang tot het land en officiële humanitaire hulp wordt hen geweigerd.

De bekende Franse waarden ‘Liberté, égalité, fraternité’ lijken te zwichten onder de druk van de internationale paniek en de politieke onwil. De Franse overheid ontloopt haar plicht en overtreedt flagrant de wet. Mensenrechten worden zo steeds vaker op de helling geplaatst.

Een rechts migratiebeleid werkt bovendien een proces van ontmenselijking in de hand.

De inwoners van de vallei, aan de andere hand, doen veel met weinig middelen en worden ervoor vervolgd. En de overheid? Enkel repressie… Ze kunnen niet anders dan de overtredingen en de mensenrechtenschendingen, de regelmatige intimidaties en de politieke vervolgingen aan te kaarten. Hun telefoonlijnen worden afgeluisterd en de aanklachten worden absurder met de dag.

De aanklacht tegen Hubert, “kwetsbare individuen onderbrengen in mensonwaardige omstandigheden”, illustreert hoezeer de politici hun handen in onschuld wassen. Door politieke onwil en repressie wordt solidariteit onmogelijk gemaakt en wordt met het leven van vele mensen gespeeld. De jachthoorns weergalmen luid door de heuvels van de vallei van Roya.

Cédric Herrou werd, net voor de uitspraak in zijn proces vandaag 4 januari, verkozen tot Azuriër van het jaar 2016. Eric Ciotti, departementshoofd van Alpes-Maritimes voor de Republikeinen, reageerde met een furieuze column: ‘Non, M. Herrou n’est pas l’ Azureen de l’annee’.

Ciotti was ook diegene die weigerde vluchtelingen op te vangen in het departement.

 

Deze bijdrage kwam tot stand dankzij een samenwerking met verschillende mensen van Roya Citoyenne. De bijdrage wordt geschreven in eigen naam. Speciale dank aan Hubert Jourdan, Cédric Herrou, Richard (‘Pakeret’), Morgan, Roderick, Lucille, Louise, Hélène, Lilou en Suzel voor de gastvrijheid, tijd en gedeelde informatie. Dank aan Mohammed, Mahmoud, Saïd, Mubarak, Hicham, Gabesh en Assem voor de vriendschap en onvergetelijke momenten. Moge het nieuw jaar hen veilig naar hun nieuwe bestemming leiden.