Dossier: 

Masisi, de wonde van Kivu

Na twintig jaar bloedig conflict is Oost-Congo een van de meest verscheurde plekken ter wereld. Gewapende groeperingen zonder duidelijke agenda bestrijden elkaar nog regelmatig in deze regio met groot economisch potentieel. De gevolgen voor de lokale bevolking zijn dramatisch.

Het gewapende conflict in Kivu is uitermate complex en kent als oorzaak een mengeling van regionale politiek, anarchistische ontginning van minerale rijkdommen, etnische rivaliteit, landgeschillen, een zwakke staat en politiek opportunisme. Masisi, gelegen in Noord-Kivu, bekleedt een centrale positie in deze schijnbaar eindeloze spiraal van conflict. Hoewel de recente ontwapening van de M23-beweging nieuwe mogelijkheden voor vrede aanreikt, blijven heel wat diepgewortelde problemen bestaan.

‘Zonder gewapende groeperingen zou Masisi een echt paradijs zijn’, zegt Joseph Sukisa, adjunct-bestuurder van het Masisi-gebied en verantwoordelijk voor economie en ontwikkeling. ‘We hebben hier alles. Velden, weilanden, mineralen. Onze gronden zijn bijzonder vruchtbaar.’

© Alexis Bouvy

Jongen in Masisi die – per stuk – sigaretten verkoopt om zijn ouders te helpen zijn schoolgeld te betalen (augustus 2013).

Ondanks de beloftevolle groene heuvellandschappen is Masisi reeds twintig jaar het strijdtoneel van een bijzonder dodelijk conflict met immense humanitaire  gevolgen. Volgens de Verenigde Naties zijn er door de oorlog ongeveer twee miljoen ontheemden in Noord- en Zuid-Kivu (de meest getroffen provincies in de DRC), waarvan 300.000 binnen het Masisi-gebied.

© Alexis Bouvy

Ontheemd meisje met haar broertje. Achter haar het ontheemdenkamp van Lushebere (september 2013).

Elf jaar na het ondertekenen van het Sun City-vredesakkoord (2003) en acht jaar na de eerste democratische verkiezingen (2006) die de weg naar vrede en welvaart moesten vrijmaken, blijft het oosten van Congo verwikkeld in een eindeloze cyclus van geweld. De lijst van groeperingen die de wapens weigeren neer te leggen, lijkt eindeloos: FDLR, APCLS, Nyatura, FDDH, Mai-Mai Cheka, Guides, Mac…

© Alexis Bouvy

Jonge leden van de gewapende groepering Alliance du Peuple pour un Congo Libre et Souverain (APCLS) in hun militaire kamp ik Lukweti (augustus 2013).

De oorzaken van het geweld in Kivu

De oorzaken van het geweld zijn even talrijk als de verschillende gewapende groeperingen die eraan deelnemen. Joseph, adjunct-bestuurder van Masisi, geeft zijn visie over het voortduren van het geweld: ‘Als gewapende groeperingen blijven bestaan in Masisi, is dit niet omwille van de vele stammen, maar omwille van de M23 die met de steun van Rwanda ons land wilt balkaniseren’, zegt hij. ‘Maar de kinderen van Congo zijn harde werkers en kunnen dit niet aanvaarden. Daarom blijven ze gewapende groeperingen oprichten!’

Vrouw met kroost op de ruïne van haar huis in het dorp Tunda, vernield tijdens gevechten tussen gewapende groeperingen (juli 2013).

De “balkanisering” van Congo door externe krachten is een discours dat leeft in Kivu en in het Masisi-gebied in het bijzonder. Het vindt zijn oorsprong in het bestaan van drie rebellenbewegingen die elkaar tussen 1998 en 2013 opvolgden: de CNDP, RCD en M23. Volgens rapporten van de Verenigde Naties werden deze bewegingen sterk ondersteund door de buurlanden, in het bijzonder door Rwanda en Oeganda.

© Alexis Bouvy

Mama Mirimo moest haar dorp ontvluchten omwille van gevechten tussen APCLS en Cheka. In het ontheemdenkamp waar ze nu verblijft, stierf een van haar zonen aan een ziekte die hij er opliep (augustus 2013).

Het balkaniseringsdiscours is eveneens een politiek discours dat de wirwar aan onderliggende oorzaken van de gewapende conflicten versimpelt. Het verbergt ook de interne verantwoordelijkheden binnen Congo.

Een Tutsi-leider uit Goma bestempelt het discours daarom als manipulatief. ‘Met de vinger naar Rwanda wijzen, is een truc om de bevolking te misleiden’, zegt hij. ‘Het balkaniseringsdiscours dient de belangen van de politieke machthebbers aangezien het hen toestaat om de aandacht af te leiden van de echte problemen, namelijk het gebrek aan een goed beleid en de ondeskundigheid van de overheid.’

Op zestig kilometer van Goma, in Masisi, vertellen gevluchte Hutu-vrouwen ons hetzelfde verhaal. ‘Wat brengt de gewapende groepen naar hier? De zwakte en ongeschiktheid van de overheid. Het zijn onze eigen afgevaardigden die onze jongeren sensibiliseren, organiseren en wapens verschaffen. Het zijn de machthebbers die deze gewapende groeperingen creëren’, roepen ze uit, vol walging voor het gedrag van de politici waarvoor ze tijdens de verkiezingen van november 2011 hebben gestemd.

Het vluchtelingenprobleem

Of het balkaniseringsdiscours nu echt is of ingebeeld, het blijft ook vandaag de angsten en onzekerheden (zowel fysieke, economische als politieke) weerspiegelen van een groot deel van de bevolking in Masisi en Kivu. Masisi kent  immers nog een tweede bijzonder gevoelig probleem: de terugkeer van Congolese Tutsi- en Hutu-vluchtelingen. Zij ontvluchtten Masisi in 1993, bij het begin van de oorlog en het etnisch geweld, en verblijven tot op vandaag in Rwanda en Oeganda. Een groot deel van hen moet nu echter terugkeren naar Masisi.

© Alexis Bouvy

Wyduhaye (10) en haar oma in het Katale-ontheemdenkamp (juli 2013).

Andere etnische gemeenschappen in Masisi hebben geen goed oog op deze terugkeer en zien de vluchtelingen als een bedreiging voor hun landbouwgronden. Ze betwisten dan ook de nationaliteit van een groot deel van de vluchtelingen alsook het officiële aantal dat door de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR naar voren wordt geschoven – namelijk 70.000.

Deze vrees komt voort uit het feit dat heel wat inwoners van Masisi achtergelaten gronden zeer goedkoop overkochten of gewoonweg innamen toen de vluchtelingen vertrokken. De nieuwe “eigenaars”, die het land in sommige gevallen reeds twintig jaar bewerken, beschouwen zichzelf ondertussen als rechtmatige bezitter en zijn niet van plan de gronden opnieuw af te geven.

Ook de leiders van de Hundu-gemeenschap in Masisi zijn niet gediend met de toestroom van duizenden Hutu- en Tutsi-kiezers binnen een context waarin het politieke spel sterk bepaald wordt door lidmaatschap van een bepaalde etnische groep. Als de terugkeer van de vluchtelingen niet goed begeleid wordt, kan het een tijdbom vormen voor het vredesproces in Kivu.

© Alexis Bouvy

Op de achtergrond het ontheemdenkamp van Lushebere (september 2013).

Rwandese genocide

De terugkeer van vluchtelingen hangt bovendien samen met een andere bijzonder problematische factor bij het beëindigen van de gewapende conflicten in Kivu, namelijk de ontmanteling van de Forces Démocratiques de Libération du Rwanda (FDLR). Deze Hutu-Rwandese rebellen bevinden zich sinds 1994 in Kivu en hebben een groot aantal medeplichtigen aan de Rwandese genocide, in het bijzonder bevelhebbers, in hun rangen. Zolang de FDLR zich in Kivu bevindt, kunnen de Congolese Tutsi-vluchtelingen dan ook niet terugkeren zonder voor hun veiligheid te vrezen.

© Alexis Bouvy

Een lid van APCLS op de weg tussen Nyabiondo en Lukweti (augustus 2013).

Deze twee bijzonder complexe en onopgeloste problemen worden door bepaalde groeperingen aangewend als voornaamste eisen. Dit verhit de discussie over deze thema’s alleen maar en verkleint de kans een oplossing te vinden waar alle partijen zich in kunnen vinden. Een maand voor haar militaire nederlaag tegen de FARDC van begin november 2013, stelde de M23 bijvoorbeeld als voornaamste voorwaarde voor haar ontwapening de repatriëring van de vluchtelingen en de ontwapening van de FDLR.

© Alexis Bouvy

Militaire kamp van het Congolese leger in Katale. De soldaten waren onderweg naar Goma en Nyiragongo om de M23-rebellen te bestrijden (juli 2013).

Hoewel de ondergang van de M23 een overwinning zonder precedent was voor de aanhangers van het balkaniseringsdiscours, mag ze de talkrijke resterende uitdagingen op lokaal, nationaal en internationaal niveau niet versluieren. De gewapende groeperingen in Congo komen immers niet uit het niets, maar gaan terug op een corrupt en zwak politiek systeem dat achter een façade van democratische instellingen en pluralistische verkiezingen, brutale en gewelddadige praktijken tracht te verbergen.

Dit systeem is verankerd in een lange, kronkelende en complexe geschiedenis die teruggaat tot de Belgische koloniale periode en mogelijks verder.

Alle foto’s © Alexis Bouvy

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.