Onzichtbare sloppenwijken

Salim Mtepetallah heeft zijn vrouw en pasgeboren dochter in veiligheid gebracht buiten de stad, ver weg van hun huis in de sloppenwijk Tandale in Dar es Salaam, de grootste stad van Tanzania. In het regenseizoen is Tandale namelijk geen veilige plek voor kinderen.

‘Als het ophoudt met regenen, ontstaan ziekten, en hoewel ons huis gespaard blijft van overstromingen, heeft dit grote gevolgen voor mijn familie en buren’, zegt de dertigjarige Salim Mtepetallah.    

Vandaag, drie weken nadat de laatste druppel water uit de hemel viel, blijven grote delen van de sloppenwijk overstroomd. In een kleine modderpoel vliegen honderden pas uitgekomen muggen over het kalme water. Op die manier vormen ze een levend membraan. De muggen zijn niet alleen een zoemend ongemak, maar ook dragers van malaria.

Geconfronteerd met dit probleem van occasionele overstromingen, wat meestal gepaard gaat met verwoestingen en overlijdens, bevechten Salim Mtepetallah en andere buurtbewoners het water met een verrassend wapen: een eenvoudige GPS.

Hoewel Tandale ongeveer 55.000 inwoners heeft en over honderden winkels en een ingenieus systeem van paden en wegen beschikt, bestaat de wijk op de officiële kaarten van Dar es Salaam enkel als contourlijnen. Net als het grootste gedeelte van de stad is Tandale niet gebouwd volgens een zorgvuldig plan, maar is het er lukraak gekomen.

De wijk is gebouwd op de zijden van een rivier in een laaggelegen deel van de stad. Wegens het gebrek aan stadsplanning heeft Tandale geen riolering. Het ontbreken van vuilnisophaling zorgt ervoor dat de rivier verstopt is met afval, die voorkomt dat het water goed kan stromen tijdens regenseizoenen. Als gevolg daarvan kampt Tandale met overstromingen.

Die overstromingen vernietigen huizen en waardevolle spullen en verlammen het lokale bedrijfsleven. Het regenwater vermengt zich met urine en uitwerpselen van de overvolle latrines, waardoor huizen en winkels te maken krijgen met vloeistoffen vol ziektekiemen. Wanneer het waterniveau uiteindelijk zakt, moeten de bewoners omgaan met ziekten en infecties in de nasleep van de overstromingen.

Gewapend met een GPS, potlood en klembord, lopen Salim Mtepetallah en enkele andere bewoners door hun buurt om de exacte locaties van de wegen, scholen, winkels en huizen die door de sloppenwijkbewoners werden gebouwd te bepalen. Daarenboven registeren ze waar de impact van de overstromingen het meest verwoestend is. Door drones te gebruiken die de topografie van het gebied meten, kunnen de kaartenmakers ook voorspellen waar het water zich ophoopt bij zware regenval.

Het werk wordt in Dar es Salaam georganiseerd door Humanitarian OpenStreetMap en maakt deel uit van een project getiteld Ramani Huria. Het doel van dit project, dat gesteund wordt door de Wereldbank, is om de wijken van Dar es Salaam die het meest kwetsbaar zijn voor overstromingen in kaart te brengen.

Nooit eerder is de stad met zo’n precisie geïnventariseerd. Concreet zullen de kaarten de basis vormen voor de stad haar noodplan voor het omgaan met toekomstige overstromingen. In theorie zou het plan moeten kunnen voorspellen welke gebieden het meest getroffen zullen worden door plotselinge overstromingen en wanneer burgers gewaarschuwd en geëvacueerd moeten worden. Het einddoel is om de situatie van de verwoeste woningen en sterfgevallen veroorzaakt door terugkerende overstromingen aan te pakken en te veranderen.

Terwijl de inwoners van Tandale wachten op verbeteringen, bereiden individuele huishoudens zich voor op de volgende regenval. Door de afwezigheid van een centrale planning moeten de sloppenwijkbewoners zelf oplossingen bedenken om hun huizen tegen het water te beveiligen.

Dit heeft geleid tot een soort wapenwedloop binnen de gemeenschap, waarbij de bewoners elkaar beconcurreren door hun hutjes op zo hoog mogelijke funderingen te bouwen. Waardoor hun buren in het water blijven. Mohamed Yusuf Issa Mbwana investeerde zijn spaargeld om zijn huis droog te kunnen houden wanneer de regen valt.

Een andere inwoner van Tandale – Ali Kijaji Ramadhani – maakt gebruik van een doe-het-zelfsysteem, waarbij hij een touw gebruikt om zijn meubels op te hijsen en op te hangen bij het plafond wanneer het water in zijn woonkamer stroomt. 

Het valt echter nog af te wachten of de kaart die Salim Mtepetallah probeert af te werken zal leiden tot een veiliger of een onzekere toekomst voor de sloppenwijk. Uiteindelijk is dat afhankelijk van de vraag of de autoriteiten de nieuwe gedetailleerde kaarten zullen gebruiken om de gemeente te voorzien van de broodnodige riolering. Of om de nieuwe kaarten te gebruiken als een middel om gezinnen te identificeren en verdrijven die illegaal huizen hebben gebouwd in voor overstromingen gevoelige gebieden.

Salim Mtepetallah is optimistisch over de toekomst. Hij kijkt uit naar het einde van het regenseizoen en de terugkeer van zijn vrouw en baby.

‘Binnen vijf jaar zal Tandale niet langer overstroomd worden’, zegt hij.

Drowning Megacities (Verdrinkende Megasteden) is een webdocumentaire van Lasse Wamsler, Sune Gudmundsson en Sven Johannesen, ontwikkeld met de steun van het Innovation in Development Reporting Grant-programma van het European Journalism Centre (EJC), gefinancierd door de Bill and Melinda Gates Foundation. Fotografie: Daniel Hayduk (Dar es Salaam) en Tom Saater (Lagos). Videobewerking: Journalistbureauet TANK. Dronebeelden: Chris Morgan. Muziek: Esben ‘Es’ Thornhal. Vertaling: David Ongenaert en Ebe Daems. Techniek: Jago Kosolosky.