Waarom de sterke man van Suriname zo een omstreden figuur is

Het historische centrum van hoofdstad Paramaribo vormt een van de plekken waar de Surinaamse geschiedenis is geschreven. De “Houten Stad” aan de westoever van de Suriname-rivier huisvest 240.000 inwoners –bijna de helft van de totale bevolking van Suriname.

Op het Onafhankelijkheidsplein, omgeven door palm- en tamarindebomen, moest het standbeeld van koningin Wilhelmina van Nederland in 1975 plaats ruimen voor de Surinaamse vlag.

Rond het plein klopt het bestuurlijke hart van het land. Recht tegenover de Nationale Assemblée – het eenkamerparlement – staat het presidentieel paleis, met daarnaast de ministeries van Financiën, Binnenlandse Zaken en Justitie. Iets verder bewaakt Fort Zeelandia – een 17de-eeuwse koloniale burcht die vandaag dient als museum – de oevers van de Surinamerivier.

De binnenstad van Paramaribo is het toneel van het verleden, heden en de toekomst van Suriname. Het podium van Desi Bouterse. 

Van moordenaar tot nationale volksheld

Desi Bouterse is een man met vele gezichten. Wanneer de charismatische volksleider in het publiek verschijnt, weet hij als geen ander in te spelen op de menigte. Nina Jurna, een van de weinige Nederlandse journalisten die verschillende keren bij Bouterse op de koffie mocht, meent dat een succesvolle loopbaan als cabaretier hem zeker niet had misstaan. Zijn aanhangers adoreren hem om zijn politieke energie, nationalistische ingesteldheid en zorgvuldig uitgekiemd populisme. Na een decennium politieke immobiliteit onder zijn voorganger Ronald Venetiaan, zorgde Bouterse in 2010 voor een frisse wind in het in zichzelf gekeerde landje.

Voor velen belichaamt Bouterse echter ook een donker verleden. Vooral het oudere electoraat kent het huidige staatshoofd nog als couppleger en ex-dictator. Met zestien collega-sergeanten kwam Bouterse begin jaren tachtig aan de macht via een staatsgreep. Het daarop volgende militaire regime – met Bouterse als onverbloemd dictator – schorste de grondwet, zette het parlement buiten werking en schreef een verbod uit op politieke partijvorming.

Op een beruchte najaarsnacht in 1982 werden vijftien vooraanstaande burgers, opposanten van het destructieve regime, op koelbloedige wijze vermoord in Ford Zeelandia. De zogenaamde Decembermoorden gingen de geschiedenis in met Bouterse als hoofdverdachte. De huidige president verklaarde achteraf slechts politiek verantwoordelijk te zijn en een met buitenlandse krachten georganiseerde tegencoup te hebben voorkomen. Het strafrechtelijk proces kwam moeizaam op gang, een veroordeling kwam er uiteindelijk nooit.

De schandvlek op de Surinaamse geschiedenis is vandaag nog steeds zichtbaar bij de hevig verdeelde kiezer. ‘Of je bent voorstander, of je bent tegenstander van Bouterse’, zegt politicoloog Hans Breeveld, hoofd van de Democracy Unit aan de Anton De Kom Universiteit van Suriname.

‘Vader van alle Surinamers’

Na het militaire bewind van de jaren tachtig herstelde de democratie zich in Suriname, al verdween Bouterse nooit uit de politiek. Voor Breeveld was het geen verrassing toen de Nationaal Democratische Partij (NDP) met sterke man Bouterse in 2010 de parlementsverkiezingen won. Het electoraat had genoeg van het corrupte cliëntelisme en nepotisme onder oud-president Ronald Venetiaan. De Nationale Assemblee werd niet voor niets ‘circus stupido’ genoemd in de volksmond. Tijdens de traditionele etnische politiek geraakte Suriname in internationaal isolement en Bouterse leek de geknipte figuur om hier verandering in te brengen.

‘Bouterse stond symbool voor een nieuw politiek dynamisme in Suriname’

‘Bouterse belichaamde een nieuw politiek dynamisme, met krachtig leiderschap en een beloftevolle toekomstvisie’, verduidelijkt Breeveld. ‘De multiculturele partij-invulling en verjongingspolitiek hadden een belangrijke invloed op het succes van de NDP.’

Suriname is met Hindoestaanse, Javaanse en Creoolse gemeenschappen een bijzonder divers land en dat uitte zich lange tijd in een sterk etnisch verdeelde politiek. Breeveld: ‘Etnisch gebonden partijen hadden vroeger slechts één doel: emancipatie van de eigen gemeenschap.’

De NDP was de eerste partij die verschillende bevolkingsgroepen samenbracht onder de vorm van een nieuw Surinaamse nationalisme. Door de nadruk te leggen op eendracht, profileerde “Bouta” zich als ‘vader van alle Surinamers’. Met handig gebruik van de volkstaal Sranantongo en opzwepende toespraken kreeg de NDP een brede achterban bij verschillende etnische groepen.

Met typisch Surinaamse muziek als Kawina, Kaseko en Baithat Gana tijdens de feestelijke verkiezingscampagne, schaarde ook de jonge Surinaamse bevolking zich achter de paarsgekleurde partij en haar excentrieke leider. De controverse van het verleden was klaarblijkelijk al lang vergeten. Daar hielp Bouterse graag een handje bij: het museum in Fort Zeelandia vertelt zijn versie van de Decembermoorden, schoolboeken censureren de zwarte pagina’s van de Surinaamse geschiedenis en van zijn eigen militaire staatsgreep in 1980 maakte Bouterse een nationale feestdag.

Verzuurde relatie met Nederland

De presidentsverkiezing van Desi Bouterse was een doorn in het oog voor Nederland. Na het militaire regime en de Decembermoorden van 1982 – waarbij advocaten, militairen en academici en een Nederlandse journalist het leven lieten – verzuurde de relatie tussen Bouterse en de voormalige kolonisator Nederland. De relaties bereikten een dieptepunt toen de ex-dictator eind jaren negentig bij verstek werd veroordeeld voor cocaïnesmokkel in de haven van Stellendam. Een uitlevering bleef echter uit, en als staatshoofd geniet Bouterse thans immuniteit.

‘Bouterse kantte zich altijd heel erg tegen Nederland. Hij heeft een eigen weg gekozen.’

De voormalige Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Maxime Verhagen, liet nog voor de inhuldiging van Bouterse als president verstaan dat de veroordeelde crimineel enkel welkom was in Nederland om zijn gevangenisstraf van elf jaar uit te zitten.

In 2011 was de breuk met de oud-kolonie compleet. ‘Suriname is geen partnerland meer’, schreef het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken toen het Suriname van de donorlijst schrapte.

Bouterse blijkt een meester in het ontspringen van de dans. In 2012 keurde hij een amnestiewet goed die de daders en verdachten van de Decembermoorden – zichzelf inclusief – vrijwaarde van strafrechtelijke vervolging. Het strafproces kwam na dertig jaar in een stroomversnelling maar Bouterse klokte net op tijd af met de nieuwe wet: een week later zou het Openbaar Ministerie zijn strafeis overmaken aan de rechter. Bouterses verklaring? ‘De amnestiewet is nodig voor de verzoening van het Surinaamse volk. Het betekent een nieuwe start.’

De Surinaams-Nederlandse schrijver en journalist Anil Ramdas verklaarde in NRC Handelsblad het geloof in zijn geboorteland volledig te zijn verloren. ‘Het beeld dat met het presidentschap van Bouterse opdoemt is dat van een verlaten land, eenzaam en door de wereld verstoten. Het is afwachten tot drugsbaronnen de economie overnemen, de criminaliteit in alle facetten van het leven doordringt en mensen uit pure wanhoop schreeuwen om hulp.’

Een nieuwe start

‘Wie ligt wakker van een land van amper zestien miljoen inwoners? Met China en Brazilië hebben wij Nederland niet nodig’

Het Nederlandse scepticisme bij het aantreden van Bouterse als president stond in schril contrast met de sfeer in Suriname. Het nieuwe staatshoofd ging razendsnel van start: dankzij de stijgende prijzen voor grondstoffen op de wereldmarkt bloeide de economie. Door de Surinaamse dollar te devalueren, saneerde Bouterse de binnenlandse geldmarkt. Daarnaast maakte hij werk van een sociaal zekerheidstelsel met kinderbijslag, verhoogde pensioenen en voorzag een minimumloon. Dit was onderdeel van een ambitieus “sociaal contract”, dat Bouterse na zijn verkiezingsoverwinning aanging met de Surinamers.

De slechte diplomatieke relatie met Nederland konden Bouterse worst wezen. De regeringseider koos resoluut voor de “Surinaamse weg”.

‘Wij hebben Nederland niet nodig’, liet hij optekenen. ‘We hebben genoeg economische reserve en het draait hier lekker.’

Het economische vacuüm dat Nederland achterliet, bood mogelijkheden voor inbedding in het Caraïbisch gebied en Zuid-Amerika. Nieuwe handelsrelaties met de regio en grootmachten China en Brazilië kwamen tot stand. Bouterse sloot zich aan bij verschillende multilaterale organisaties en ontving zo goed als alle staatshoofden van het continent. Na de verkiezingsuitslag reageerde de internationale gemeenschap aarzelend, maar Bouterse wakkerde het enthousiasme snel aan. De Verenigde Staten prezen zijn drugsbestrijdingsbeleid en in samenwerking met Frans-Guyana pakte de kersverse president de grenscriminaliteit aan. Megadeals met Amerikaanse en Canadese multinationals gaven een boost aan de goudsector. Een lucratieve overeenkomst met een Hongkongs houtbedrijf spijsde de staatskas. Suriname speelde eindelijk opnieuw een rol van betekenis op het internationale toneel.

Lees morgen alles over de huidige verkiezingskoorts in Suriname. Kwam Bouterse het ‘sociaal contract’ met de Surinaamse bevolking na en hoe vatte hij zijn ‘kruistocht tegen corruptie’ aan? Zakte Suriname na vijf jaar Bouterse inderdaad weg richting een ‘mislukte staat’, zoals Nederland voorspelde?