Waarom Irak niet minder, maar méér bureaucratie nodig heeft

Terwijl in Mosoel nog hevig wordt gevochten tegen terreurgroep IS, keren steeds meer Irakezen terug naar eerder heroverde gebieden. Daar stuiten ze op een onverwachts  probleem: Irak’s gesneuvelde bureaucratie.

  • © Eva Huson Wat zij nodig hebben? Een bruikbare landregister, oftewel: méér bureaucratie. © Eva Huson
  • © Eva Huson Mardan Heseen Sahl is al dertien jaar verantwoordelijk voor het landregister in de Iraakse stad Sinjar. © Eva Huson
  • © Eva Huson ‘Families die hun huis in onleefbare staat aantreffen, wijken soms uit naar de leegstaande huizen van nog niet teruggekeerde buren. Dat wordt vaak onderling opgelost, maar als het op een juridisch gevecht aankomt, sta je zonder papieren met lege handen.’ © Eva Huson
  • © Eva Huson Portret van de Iraaks-Koerdische president Barzani, naast de hoofdweg die naar Sinjar leidt © Eva Huson

‘Stel je voor dat er geen kopietjes zijn en we opnieuw moeten beginnen’, zegt Mardan Heseen Sahl vol afschuw. ‘Dat duurt een ééuwigheid.’ Sahl is al dertien jaar verantwoordelijk voor het landregister in de Iraakse stad Sinjar. Sinds hij in 2014 moest vluchten voor terreurgroep Islamitische Staat (IS), werkt hij vanuit het Koerdische Duhok. Van zijn kantoor in Sinjar is niets meer over: de strijders van IS, de hervormingsoperatie en plunderaars reduceerden het tot puin – de kadasterkaarten en registratielijsten incluis. De overheidsdienaar klampt zich nu vast aan het idee dat één van de ministeries in Bagdad kopietjes heeft gemaakt. ‘Ze waren daar net begonnen met het digitaliseringsproces.’

Geen papieren mee

Dat Sahl gruwelt van het idee dat hij het landregister juist nu van meet af aan moet opbouwen, is begrijpelijk: Irak worstelt met een grootschalige ontheemdingscrisis. Volgens de Verenigde Naties hebben meer dan drie miljoen Irakezen huis en haard verlaten.

Nu de strijd tegen IS vordert en steeds meer Irakezen huiswaarts keren, dreigen gesneuvelde kadasterkantoortjes een voedingsbodem voor landgeschillen te worden.

Nu de strijd tegen IS vordert en steeds meer Irakezen huiswaarts keren, dreigen gesneuvelde kadasterkantoortjes zoals die van Sahl een voedingsbodem voor landgeschillen te worden. Want volgens cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM) heeft slechts een klein deel van de ontheemden eigendomspapieren op zak.

‘Dat is zeer zorgelijk’, zegt Igor Cvetkovski die al jarenlang voor IOM werkt op de afdeling land- en eigendomsrechten. Thuiskomen in een op IS heroverd gebied is volgens hem geen vanzelfsprekendheid. ‘Je zult je eigendomspapieren dan hard nodig hebben. Veel huizen zijn kapot of zelfs onleefbaar. Maar als je een schadevergoeding wil opvragen, heb je wel je documenten nodig,’ aldus Cvetkovski.

© Eva Huson

Mardan Heseen Sahl is al dertien jaar verantwoordelijk voor het landregister in de Iraakse stad Sinjar.

Ook Lubna Suhail Al-Waeli, directeur van Legal Clinic Network, een organisatie die juridische bijstand verleent aan gedupeerde Irakezen, waarschuwt dat ontheemden zonder eigendomspapieren kwetsbaar zijn voor huisuitzetting of claims van anderen. Ze komt het continue tegen in provincies als Saladin en Anbar. ‘Overdrachten die onder het IS-bewind zijn gedaan, zijn bij voorbaat ongeldig verklaard door de Iraakse overheid’, aldus Al-Waeli. ‘Maar wie z’n huis of stuk land net vóór de IS-tijd heeft verkocht, riskeert het risico op een tegenclaim van de koper.’ Een officiële transactie duurt meestal zo’n drie maanden.

Ook bezetting is een probleem in heroverde gebieden. Al-Weali: ‘Families die hun huis in onleefbare staat aantreffen, wijken soms uit naar de leegstaande huizen van nog niet teruggekeerde buren. Dat wordt vaak onderling opgelost, maar als het op een juridisch gevecht aankomt, sta je zonder papieren met lege handen.’

Minimale terugkeer

In Sinjar, dat sinds eind 2015 grotendeels heroverd is, komt de terugkeer enkel mondjesmaat op gang. Dit ligt onder meer aan de onstabiele veiligheidssituatie en het gebrek aan basisvoorzieningen. Bovendien is het zuiden van de regio nog in handen van IS.

Wat er straks gebeurt als de inwoners wél massaal terugkeren? Ambtenaar Sahl in Duhok wil er nog niet aan denken. Een collega die aan de andere kant van de Sinjar-berg werkt, in het noorden, lukte het om een deel van de agrarische landregistratie te sparen. Maar zijn verzetsdaad is een uitzondering: de rest van de landregistratie is gesneuveld. En al zou Bagdad kopietjes hebben, die zijn niet binnen handbereik. ‘Kijk, wij vallen onder de provinciehoofdstad Mosoel en moeten via hen handelen. Pas als die is heroverd en ze daar orde op zaken hebben gesteld, kunnen wij hier aan de slag.’.

Nooit geregistreerd

Maar eerlijk is eerlijk, zelfs met kopietjes zijn Sahl en zijn collega’s in Sinjar er nog niet: volgens IOM hebben de meeste ontheemden uit Ninewa, de provincie waartoe Sinjar behoort, hun eigendommen nooit geregistreerd. Slechts een summiere tien procent van de huizen van gevluchte inwoners is terug te vinden in het kadastersysteem. Ook ontbreekt meer dan de helft van de boerderijen in het register.

Slechts een summiere tien procent van de huizen van gevluchte inwoners en minder dan de helft van de boerderijen is terug te vinden in het kadastersysteem.

Niet gek dus dat VN-organisatie Habitat de Iraakse landregistratie “minimaal effectief” noemt. Irakezen regelen hun koop- en huurcontracten soms onderling via hun eigen, traditionele systeem: informele afspraken worden gemaakt met de mukhtar – het dorpshoofd – een groepje getuigen en een dosis goed vertrouwen.

Bovendien kloppen de registratielijsten niet altijd. Projectcoördinator Matthew Flinn: ‘sommige eigendomstitels zijn vals of onrechtmatig, terwijl de huizen en boerderijen van anderen juist ontbreken.’ Ook worden landoverdrachten niet altijd netjes bijgehouden en staan sommigen enkel ingeschreven als groep in plaats van individu.

© Eva Huson

‘Families die hun huis in onleefbare staat aantreffen, wijken soms uit naar de leegstaande huizen van nog niet teruggekeerde buren. Dat wordt vaak onderling opgelost, maar als het op een juridisch gevecht aankomt, sta je zonder papieren met lege handen.’

Controverse

Bovendien kleeft aan Iraakse landclaims vaak controverse, benadrukt Mélisande Genat, een promovenda-kandidaat van de Amerikaanse Standford-universiteit die sinds 2010 veldonderzoek in de regio doet. Irak worstelt al eeuwenlang met landconflicten en volgens de onderzoeker kan de ontheemdingscrisis deze oude grieven weer aan het voetlicht brengen.

‘Overal in Irak zie je mensen die niet hebben geaccepteerd dat hun land ooit is afgepakt en nog steeds spreken van “bezetters”.

‘Overal in Irak zie je mensen die niet hebben geaccepteerd dat hun land ooit is afgepakt en nog steeds spreken van “bezetters”. Als zij terugkeren bestaat de kans dat zij aanspraak maken op “hun” afgepakte land’, aldus Genat. ‘Maar van wie is die grond? Soms gaan er decennia overheen en hebben nieuwe eigenaren de grond doorverkocht of er waarde aan toegevoegd door er bijvoorbeeld een huis op te bouwen. Tot hoe ver terug mag een oorspronkelijke bewoner aanspraak op land maken; tot vóór Saddam, vóór de Ottomanen, of nog verder terug?’

Dat deze politieke strijd om land juist in de heroverde gebieden als Sinjar springlevend is, blijkt wel uit het koortsachtige overleg rondom heroveringoperaties: wie mag er wel én niet meedoen? Ook de interne Koerdische strijd die Sinjar nu in z’n greep heeft is veelzeggend. Net als de stemmen die opgaan vanuit onder meer de jezidi-gemeenschap over “Koerdificatie”: de druk om je als etnische minderheid te identificeren als Koerd en steun uit te spreken voor de inlijving bij de Koerdische regio.

Méér bureaucratie

En dus zijn het de Iraakse kadasterambtenaren in Sinjar die, als de terugkeer in hun regio straks Voor de Iraakse bureaucratie in Sinjar maakt de politieke landstrijd vooralsnog niets uit: de Koerden hebben het gebied feitelijk in handen sinds de val van het Baath-regime in 2003, maar de landregistratie gaat nog via Bagdad, die de juridische macht in handen heeft. En dus zijn het vooral Iraakse ambtenaren zoals Sahl die straks met de gesneuvelde bureaucratie en onderlinge landgeschillen in de maag zitten.

Wat zij nodig hebben? Een bruikbaar landregister, oftewel: méér bureaucratie. Volgens de VN-organisatie Habitat hoeft dat niet ingewikkeld te zijn. Als je enkel de essentiële gegevens registreert, kom je al een heel eind, aldus projectcoördinator Flinn. ‘Wij kijken naar het brede spectrum aan eigendomstitels en overbruggen de kloof tussen formele landregistratie en informele landregelingen.’ De sleutel is het zogenaamde Social Tenure Domain Model.

© Eva Huson

Wat zij nodig hebben? Een bruikbare landregister, oftewel: méér bureaucratie.

De VN-organisatie is al bezig met een pilot in een boerendorpje in het noorden van de Sinjar-regio. De methode is simpel. Je plot een perceel door er met een gps-instrumentje in de hand omheen te lopen. Doe je dit voor alle percelen in een dorp of stadje, heb je binnen korte tijd voldoende informatie voor een eenvoudige landkaart.

Leg vervolgens de relatie tussen de persoon en het stuk land vast. Gaat het om huur, pacht of koop? Wordt er gewerkt of enkel geleefd? En gaat het om een individu, familie of bedrijfje? De ‘wie’ en ‘wat’ kun je documenteren via vingerafdrukken of foto’s van bijvoorbeeld een elektriciteitsrekening. Voeg het geheel samen en je hebt een informeel kadaster. Vervolgens wordt dat voorgelegd aan de inwoners. ‘Stemt iedereen in met de registratie, inclusief het dorpshoofd of de burgermeester, dan krijgen de bewoners een officieus eigendomscertificaat,’ zegt Flinn. ‘Een opstapje naar officiële registratie.’

Op papier is het model dé oplossing voor heroverde gebieden: je kunt de landregistratie snel opbouwen en uitbouwen, terwijl landgeschillen ook meteen naar vore komen. De VN-organisatie hoopt die, met steun van andere hulpontwikkelingsorganisaties, op te lossen via traditionele rechtspraak via de mukhtar en getuigen. Flinn: ‘Dan neem je meteen de druk weg van het overbelaste rechtssysteem in Irak.’ Ook hoeven inwoners dan straks niet af te reizen naar provinciestad Mosoel of hoofdstad Bagdad, steden die het bureaucratische hart van Irak zijn, maar waar met name minderheden zich niet veilig voelen.

Prioriteitenlijstje

Er zitten nog haken en ogen aan het project. Zo stuitte VN Habitat op weerstand vanuit de participanten. Flinn: ‘niet iedereen wilde meewerken en vertrouwde ons meteen.’ De organisatie gaat daarom een “community-facilitator” inzetten. Maar er zijn ook kwesties die je als hulpverlener niet het hoofd kan bieden. Neem de onderlinge Koerdische strijd die regio sinds de herovering van Sinjar in z’n greep heeft. Volgens mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch heeft de Iraakse-Koerdische regeringspartij lange tijd een officieuze blokkade opgeworpen bij de enige doorgang naar Sinjar.

© Eva Huson

Portret van de Iraaks-Koerdische president Barzani, naast de hoofdweg die naar Sinjar leidt

De VN in Irak zeggen zelf dat de projectimplementatie ‘soepel verloopt’, maar volgens de mensenrechtenorganisatie werd onder meer bouwmateriaal om huizen te repareren tegengehouden. Ook werd Yadzda, een plaatselijke hulporganisatie en partner van de VN, enkele dagen gesloten om onduidelijke redenen.

Eveneens een uitdaging. Budget vinden voor het opbouwen voor landregistratie in Irak. In Ninewa ligt de nadruk vooralsnog op de grote Mosoel-operatie en noodhulp. Maar Flinn is optimistisch, want in het humanitaire VN-jaarplan voor de Mosoel-operatie gaven de VN een positief signaal aan donoren: landrechten prijken hoog op de prioriteitenlijst.

De gps-kaart van het pilootproject is inmiddels klaar en naar verwachting ontvangen de inwoners hun eigendomscertificaten deze zomer.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Onderzoekt Iraaks Koerdistan

    Eva Huson is journalist en woont en werkt in Irak. Zij schrijft over conflict, migratie en hulp in het Midden-Oosten en Afrika.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.