Blog do Brasil 5: Pacificatie voor wie?

Decennialang liet de staat favela’s links liggen. Voor onderwijs, gezondheidszorg, water, electriciteit of veiligheid waren inwoners op zichzelf en de drugsbendes aangewezen. Vier jaar geleden viel de pacificatiepolitie de favela’s binnen, Ondertussen is hun machtsstrijd met drugstrafikanten grotendeels beslecht.

Het geweld nam af en de meeste buurten zijn vandaag begaanbaar terrein, ook voor bedrijven en bezoekers uit het buitenland. Veel favela’s zijn een toeristische attractie geworden, sommige wijken groeiden zelfs uit tot de hipste buurten van Rio de Janeiro. Helaas slaan de enfavelado’s hier doorgaans zelf weinig munt uit. Dat geeft het pacificatieproces voor veel bewoners een bittere bijsmaak.

De pacificatiepolitie, wiens vriend?

Toen de overheid het terrein in 2010 wou terugwinnen van de drugstrafikanten, gebeurde dat met weinig respect voor de lokale bevolking. Ook nu nog worden bewoners te pas en te onpas geïntimideerd en gefouilleerd door UPP-politiemannen. De inwoners van Complexo Do Alemao communiceren enkel met patrouilles als ze daar door hen toe gedwongen worden. Spontaan oogcontact is not done, praatjes zijn uit den boze.

Bovendien lokken sommige UPP-teams zelf vuurgevechten met drugstrafikanten uit, zo klinkt het, waardoor de pacificatiepolitie intussen geassocieerd wordt met geweld. De pacificatie moest de inwoners van de favela’s bevrijden van het geweld van de gangs, maar veel burgers ervaren de aanwezigheid van de UPP als een nieuwe vorm van bezetting.

Safety first

Bovendien wordt enkel in de veiligheid van de favela’s geïnvesteerd en dat is volgens veel bewoners te weinig. Er is nog steeds geen toegang tot fatsoenlijk onderwijs of gezondheidszorg. Er is amper vuilnisophaling. Het water en de electriciteit die vroeger gratis werd afgetapt, is intussen voor de meeste bewoners betalend, maar de toevoer valt wel om de haverklap stil.

Als de pacificatie er niet voor de enfavelado’s kwam, voor wie dan wel? Sommige bewoners zien de opschoning van de favela als een strategie om Rio De Janeiro in de aanloop naar het WK-voetbal en de olympische spelen van 2016 aantrekkelijker te maken voor bedrijven en toeristen - kortom: voor kapitaal. “Vroeger sloegen ze ons hier enkel met kogels om de oren, tegenwoordig zijn het ook al gringo’s,” grapt een buur.

Nu het geweld is afgenomen zijn de meeste buurten begaanbaar terrein geworden, ook voor bezoekers uit het buitenland. Veel favela’s zijn vandaag een toeristische attractie, sommige wijken groeiden zelfs uit tot de hipste buurten van Rio de Janeiro. Helaas slaan de enfavelado’s hier doorgaans zelf weinig munt uit. Dat geeft het pacificatieproces voor veel bewoners een bittere bijsmaak.

Kapitaliseren van armoede

Want electriciteit- en waterproviders zijn niet de enigen die sinds kort winst boeken in Complexo do Alemao. De favela is daarnaast ook een marktplaats geworden voor toeristische tour operators, journalisten, onderzoekers en zelfs NGO’s. “Mensen die hier rondleidingen geven, documentaires draaien of sociale projecten opzetten komen zelden zelf uit de favela, maar ze kapitaliseren onze armoede wel”, klinkt het.

“Iets doen in of met de favela’s is hip tegenwoordig. Maar sociale organisaties uit de lokale gemeenschap of artiesten van hier hebben te weinig middelen om dat sociaal kapitaal te benutten. Buurtbewoners hebben geen ervaring met het uitschrijven van projecten voor fondsenwerving, bijvoorbeeld.”

“Buitenstaanders die op papier een goed ‘favela-project’ kunnen uitwerken, vinden wel werkingsmiddelen. Het maakt niet uit of dat idee daadwerkelijk aansluit bij de leefwereld van de mensen hier.” Eddu Grau, muzikant uit Complexo do Alemao, zingt het zo: “De favela is in de mode, maar het merk is niet van ons.”

Vidigal, waar David Beckham thuis is

Dat de favela in de mode is hebben ook speculanten op de vastgoedmarkt geweten. In Complexo de Alemao is de rust nog te fragiel, maar in andere favela’s waar de pacificatie wel snel vrede bracht, schieten vastgoedprijzen de hoogte in.

Zo kocht David Beckham dit jaar een optrekje in Vidigal, een favela vlak naast het rijkste strand van Rio. De buurt ligt op een berg en het uitzicht op de baai van Rio is er fenomenaal. Sinds de pacificatie hebben de enfavelado’s daar niet langer een alleenrecht op. Ze worden uit hun huizenmarkt geconcurreerd door nieuwe bewoners uit rijkere bevolkingsgroepen.

Het pacificatieproces verbeterde de veiligheid en daarmee ook de levenskwaliteit in de favela’s, daar lijkt iedereen het over eens. Alleen dreigen na de drugstrafiekanten nu ook de oorspronkelijke bewoners uit hun wijken te worden verdreven. Nu moet blijken of de overheid daar verdere stappen tegen wil ondernemen. Want het vraagt meer dan militaire bezetting om mensen hun buurt en burgerschap terug te geven.

© 2014 – C.H.I.P.S. StampMedia – Emmeline Vandeputte