Burkina Faso: terug naar af

De ernst van de rampen lijkt soms in verhouding tot de grootte van het land. Zo heeft Congo – naast al de rest – zijn Beni, Syrië zijn gruwel zonder eind, Zuid-Soedan en co een nieuwe hongersnood, Amerika zijn Trump, Niger zijn nucleair débacle, Frankrijk zijn ruk naar rechts. België heeft Kamerleden die op onzin broeden en die nog durven uitkramen ook.

En Burkina Faso? Daar waar het land (weer) in de vergeetput van de internationale aandacht is beland, gaat alles goed. De democratisch verkozen president zet muizenstapjes en scoort zelfs zo af en toe. Het PNDES (Plan Nationale de Développement Economique en Sociale) belooft een stevige aanpak en de buitenlandse fondsen daarvoor zijn gul toegestroomd. Vanmorgen werd zowaar de vervroegde inwerkingstelling van de barrage Ziga II aangekondigd, het waterreservoir dat een einde zou moeten maken aan een volledig jaar dagelijkse watercoupures.

Gemiste kansen

Bij mij overheerst echter het gevoel dat we het momentum hebben gemist, dat we naast de kansen hebben gegrepen die de volksopstand van oktober 2014 en het transitiejaar 2015 ons hebben geboden. De solidariteit, strijdlust en veerkracht die ze met zich meebrachten lijken verdampt en overgewaaid. Het is een schaamteloos terug naar af. Of erger nog… want, zo hoor ik hier steeds vaker: “Onder Blaise hadden we alle problemen die we vandaag ook hebben. Maar we werden op zijn minst van terrorisme gespaard.”

Een resem aanslagen

Dat Burkina Faso een groot en groeiend probleem heeft met extremistisch geweld kan niet langer worden ontkend. Het begon met de aanslag in januari 2016 op het Splendid Hotel en het restaurant Cappuccino, in hartje Ouagadougou. Het ging door met ontvoeringen, onder meer van de Australische dokter Eliott en zijn echtgenote, een hele resem aanslagen op posten van de gendarmerie en het leger, de vaak grote diefstal van wapens en voertuigen. Begin februari werd in de buurt van Djibo, het hoofdkwartier van de jihadistische leider Ibrahim Dicko Malam, een gemeenteraadslid koelbloedig vermoord, samen met zijn nog jonge zoon. Later kwamen de berichten over de bedreigingen aan het adres van scholen en leerkrachten. Begin maart doodden jihadisten in een ander dorp bij Djibo een schooldirecteur in zijn klas. Leerkrachten in de regio trekken weg en scholen sluiten. De avondklok is ingesteld. Aan en net over de grenzen met Mali en Niger volgt het ene na het andere incident elkaar op.

Militaire crisis

Zeldzame analytische stemmen geven telkens dezelfde pijnpunten aan: er is stroomstoring tussen de militaire hiërarchie en haar basis; de militairen hebben geen (toegang tot) middelen en materiaal; de ‘vijand’ is ongrijpbaar want verweven met de bevolking. Een duidelijke militaire strategie of communicatie daarover ontbreken in elk geval. De regering herhaalt telkens weer dat de medewerking van de bevolking onmisbaar is. Ze lijkt daarbij niet in te schatten dat een buur of vriend ‘verklikken’ voor de mensen in de getroffen regio gelijk staat met het tekenen van hun eigen doodvonnis.

Terroristisch tentakel?

Het is steeds moeilijker om te geloven dat de zorgwekkende veiligheidssituatie in het noorden van het land alleen maar een tentakel is van de wereldwijde explosie van terrorisme en extremisme. Na Splendid en Cappuccino al leefde er een vermoeden dat het een waarschuwing was aan het adres van de toen pas geïnstalleerde president Roch Kabore. Het feit dat in eerste instantie militaire doelwitten werden aangepakt (bijvoorbeeld in Nassoumbou in december 2016), is een argument ten gunste van dat vermoeden. Alsof ze wilden zeggen: “Wij zijn aanwezig. Jullie hebben een eind gemaakt aan de heerschappij van Blaise Compaore? Vergis je niet. Blaise hoeft echt niet op zijn troon te zitten om aan de touwtjes te trekken. Wij hebben altijd gedaan wat hij ons vroeg, want hij heeft ons altijd gesteund. Vandaag is dat niet anders.” Ook de geruchten over contacten tussen een voortvluchtig lid van de ex-RSP (het voormalige presidentiële regiment van Blaise Compaore) en Ibrahim Dicko Malam wijzen in dezelfde richting.

Drie koppen

Als die hypothese bevestigd zou worden, betekent het dat Burkina Faso en zijn bevolking voor de zoveelste keer de gijzelaars zijn van een persoonlijke politieke afrekening: die tussen vier mannen die zevenentwintig jaar lang bondgenoten waren en vervolgens aartsvijanden werden. Daar bovenop levert het trio dat in die strijd tegenover voormalig president Blaise Compaore staat, ook een interne machtsstrijd. De ‘RSS’, Roch (Kabore, huidig president van Burkina Faso), Salif (Diallo, parlementsvoorzitter) en Simon (Compaore, voormalig burgemeester van Ouagadougou en vandaag minister van veiligheid) trekken niet alleen de nationale regering maar ook de grootste politieke partij van het land. Hun MPP (Mouvement du Peuple et du Progrès) is eigenlijk niets anders dan de renaissance van de CDP van Blaise Compaore, met grotendeels dezelfde figuren, dezelfde politieke lijnen, en dezelfde methodes. Het driekoppig wezen dat het land leidt, kreunt onder het ego van elk van zijn delen. Vorig weekend werd Salif Diallo volledig volgens de verwachtingen verkozen tot voorzitter van de MPP. Simon Compaore kreeg een post als vice-voorzitter, belast met de politieke oriëntatie van de partij. Die deal was alleen mogelijk omdat Simon enkele weken eerder, bij de lang aangekondigde regeringshervorming, zijn post als minister van veiligheid mocht behouden. Of daarmee de juiste mensen ook op de juiste plaats zitten, is niet aan de orde. De drie koppen hangen weer even hoog, en the show can go on.

Verontrustende bochten

Nog verontrustender dan dat egoïstisch gekrakeel over posten in een context die juist veel bundeling van krachten en ideeën vraagt, is het volledige uitvlakken van kritische stemmen. Het begon met Bénéwendé Sankara, de leider van de grootste sankaristische partij UNIR-PS: dat hij had toegestemd in een coalitie met de MPP, kon het voordeel van de twijfel krijgen, als een vorm van constructieve samenwerking in het belang van de natie. Dat de man die er prat op gaat het gedachtegoed van Sankara om te zetten in een actuele praktijk, later zonder blozen de royale eindejaarsvergoedingen van de parlementsleden verdedigde, toonde dat hij een scherpe bocht had gemaakt.

Toen was er Halidou Ouedraogo, notoir verdediger van mensenrechten en jarenlang trekker van de MBDHP (Mouvement burkinabè des droits de l’homme et des peuples). De advocaat die ooit een stevig geargumenteerde beschuldiging richtte aan het adres van Salif Diallo, in de zaak van de moord op student Dabo Boukary in mei 1990, kondigde aan te willen optreden als raadsman van diezelfde Salif Diallo, die hij van alle verantwoordelijkheid wil vrijpleiten.

En nu is er ook Cheriff Sy, de charismatische, altijd in het smetteloos wit geklede kritische journalist van het blad Bendré. De man die in 2015 een jaar lang de voorzitter was van het transitieparlement CNT. De man die tijdens de staatsgreep van dat jaar koelbloedig de taken overnam van de gevangengenomen president Kafando en premier Zida en daarbij de bevolking opriep om zich eensgezind tegen de putschisten te keren. Cheriff Sy aanvaardde vorige week een benoeming als ‘Haut Représentant du Chef de l’Etat’, een post die hem vooral geen enkele kritische uitlating meer zal toelaten.

Ook veel minder bekende en belangrijke mensen maken de bocht die van hen verwacht wordt, in ruil voor het behoud of de verbetering van hun job en maatschappelijke positie. De MPP wordt op die manier steeds meer een eenvoudige kopie van de monsterpartij die de CDP zoveel jaren was. De tegenstand is niet langer van tel. De kans dat gelijke oorzaken geen gelijke gevolgen met zich meebrengen, is wellicht klein.

Optimist?

Soms denk ik terug aan mijn verwarde professor wetenschapsethiek aan de UGent, meer dan vijftien jaar geleden. Zijn examenvraag: “Bent u een optimist, of een pessimist? Argumenteer.” Ik schreef toen een kort essay over hoe mijn diep pessimistische analyse van mij toch een overtuigd optimist maakte, want een enthousiaste doener. En over hoe mijn kop tegen de muur zo af en toe wel blessures maar geen breuken had nagelaten. Vandaag zou ik geen ander antwoord geven. De blessures zijn intussen talrijker, de lessen diverser, de onopgeloste vragen zwaarder. Nog intussen heb ik een fijn restaurant, een mooie plek vol cultuur en muziek, en bouw ik aan een boerderij en aan onze eigen korte keten. Ik heb een man die mij én mijn dromen graag ziet en twee kinderen voor wie twee jaar geleden alle kansen ten goede zijn gekeerd. Dat is behalve mooi niet altijd makkelijk en ook mijn adoptieland beleeft zijn grote en zijn kleine rampen. Ik zit al eens met de handen in het haar.

Maar dan zijn er dus vriendinnen. En flessen wijn. En lange avonden op het terras.