Christian de creuseur, of Sydney de artiest

‘Il y a aussi des stars en RDC.’ Christian antwoordt gevat op de commentaren van collega’s die achter hem passeren. Vlak naast het hoofdpad van de carrière (mijngroeve) poseert hij geduldig voor onze camera. Op de achtergrond zie je tientallen oranje tentzeiltjes en hoor je de bedrijvigheid. Van mannen die kloppen, hijsen en laden. Van onderhandelaars die bieden en betalen.

Long van Congo

Christian Kashoba Ngoie (21) werkt al sinds zijn zestiende op de site van het staatsbedrijf Gecamines, een van de vele mijngroeves in Kolwezi. Le poumon de la RDC, de long van Congo, onder die naam staat Kolwezi-district bekend. Klinkt wat vreemd als je weet dat zo’n 80 000 creuseurs er dagelijks tot op vijftig meter diepte werken. Maar het koper en kobalt dat ze daar winnen, geven zuurstof aan de Congolese economie. Vooral sinds de Code Minier, in 2002. Die laat ook private mijnbedrijven toe om de ondergrond te exploiteren. Tegelijk werd het beroep van creuseur van koper en kobalt formeel erkend en – op papier– beschermd.

‘Een creuseur,’ omschrijft Christian zichzelf, ‘daalt af in de sous-sol (ondergrond), op zoek naar mineralen. Op de site van Gecamines werken zo’n 1282 mannen. De groeve ligt ‘in de achtertuin’ van Mutoshi, een van de grote mijnkwartieren van Kolwezi. Voor de jongeren die er wonen, vormt mijnbouw de belangrijkste weg naar werk. Studenten, ongeletterden, delinquenten: iedereen kan omzeggens mineralen delven. De job houdt absoluut risico’s in, maar anderzijds betaalt ze ‘niet slecht’. Christian verdient naar eigen zeggen zo’n 150 dollar per week, zijn aandeel in een ploeg van zeven. Want afdalen in de diepte kun je niet in je eentje.

Put met gangen

Elke dag zakken twee teamleden in de diepte af om stukken uit de ondergrond los te kappen.

Kas, Nzete, Bonheur, Lion, Dalie, Papa Luwi en Christian - de jongste, dus ‘le petit’- verenigden zich twee jaar geleden tot een team om samen kobalt te gaan ontginnen. Ze meldden zich aan bij de overheidsdienst SAESSCAM (Services d’assistance et d’encadrement du small scale Mining). Die wees hen een plek waar ze konden beginnen graven.

Zijn eerste afdaling was Christian wel bang geweest. Op 14 meter durfde hij niet meer verder. Maar zijn vrienden hadden hem aangepord: ‘Komaan petit, het loopt wel los.’

Vandaag is hun puits (put) 22 meter diep, met links en rechts verschillende galeries (gangen). Vandaag beschouwt Christian het ginnen van de mineralen gewoon als zijn ‘werk’. Elke dag zakken twee teamleden in de diepte af om stukken uit de ondergrond los te kappen. Eens voldoende massa voorhanden, wordt die in grote zakken geladen. Dan krijgt de bovenploeg het signaal om die één voor één met een touw naar boven te halen. Daar worden de stenen getrieerd en klaar gelegd om ze te laten wassen.

Wie wast de mineralen?

Over wie die laatste taak voor zijn rekening neemt, bestaat een officiële en een officieuze versie. Volgens de begeleider van SAESSCAM zijn dat in geen geval vrouwen of kinderen. Ook volgens de equipe van Christian werken er enkel mannen op de site. Vrouwen mogen de carrière niet betreden. De traditie luidt immers dat ze ongeluk zouden brengen en beschrijft hen als nyoka’s of serpenten. Het klinkt aannemelijk dat enkel mannen in de donkere diepte afdalen. Dat gebeurt immers puur op fysieke kracht. Maar op de foto’s van het eau verte, een grote plas achter de heuvels van de site, ontwaren we duidelijk mensen in vrouwenkleren die bezig zijn met het wassen van stenen. Een risicovolle bezigheid, want de ruwe ertsen kunnen sporen bevatten van radioactiviteit.

Eens de mineralen gewassen gaan ze richting comptoir, waar ze worden gewogen en volgens dichtheid (percentage) betaald. Onder de creuseurs vind je alleen maar Congolezen. Maar hoe hoger in de economische hiërarchie, hoe meer buitenlanders je ziet: Libanezen, Indiërs, Chinezen…Die laatste hebben zo hun eigen manier van werken. En die is – aldus Christian – niet altijd even respectvol. ‘Ze vinden het geen probleem om je 100 kilo stenen van hier naar daar te laten dragen.’ Bovendien blijken de aankoopprijzen niet altijd rechtvaardig. ‘Stenen van 25 procent zijn soms plots een stuk minder waard. Het voordeel is wel dat de Chinese onderhandelaars vlot Swahili spreken en je met hen in discussie kan gaan.’

Maar vaak trekken de creuseurs aan het kortste eind. Bestaat er dan geen minimumprijs? Zeker, maar die werd al vijf, zes jaar niet meer herbekeken. Tot – toeval!- enkele dagen geleden. Toen vond op het gemeentehuis een vergadering plaats, rond de verhoging van de bodemprijs. Maar over de nauwkeurigheid van de meetinstrumenten, hebben de creuseurs nog steeds niet veel te zeggen.

Ambitie

Dé creuseur: volgens Christian bestaat die eigenlijk niet. Je hebt er in alle maten en gewichten. Oud-soldaten en criminelen, vaders met een gezin, jongeren met studie- ambities. Le petit behoort tot die laatste categorie. Volgend jaar wil hij naar de universiteit, beginnen aan een opleiding sociale psychologie. Bij elke afdaling denkt hij aan het geld dat hij daarvoor verdient. Zijn grote droom is om jongeren te omkaderen. Om hen te helpen hun talent te ontwikkelen en iets van hun leven te maken.

Vroeger had Christian andere ambities. Als kind wilde hij wel in de politiek. Naar het voorbeeld van zijn grootvader, die burgemeester van Likasi was. Hij herinnert zich dat de stad toen floreerde, dat de straten proper waren. Maar intussen heeft le petit zijn jeugddroom laten varen. Volgens hem doen de huidige beleidslui te weinig om Congo weer op de rails te krijgen. Waar zijn de weeshuizen, de moderne hospitalen? Waarom moeten de creuseurs met blote handen naar stenen graven? Waar zijn de maatregelen om jongeren te ondersteunen, te motiveren? Om het land te laten evolueren?

Afrikaanse stars

‘Muzikanten hebben doorgaans niet zo’n goede reputatie. Ze worden snel met drugs en losbandigheid geassocieerd.’

21 is hij, pienter en gedreven. Een jonge creuseur die van wanten weet. ‘Congo bezit een hoop menselijk talent. Alleen wordt dat nog te weinig erkend.’ Daarom supportert le petit, als fervent voetbalfan, consequent voor Afrikaanse stars.

‘Vroeger vond je enkel blanken onder de grote namen. Maar maar dat is stilaan aan het veranderen.’ Christian wil dat de wereld dat ziet. Zelf kan hij uren bezig zijn met dans en muziek. In de buurt kent iedereen hem als Sydney, l’artiste. Hij treedt regelmatig op met le cavalier noir, een bevriend muzikant. Hij componeert en zingt, terwijl Sydney danst.

Als getuige van Jehovah wil hij vooral songs met een boodschap brengen. ‘Muzikanten hebben doorgaans niet zo’n goede reputatie. Ze worden snel met drugs en losbandigheid geassocieerd. De getuigen houden van muziek met educatieve teksten.’ Zoals de song voor de slachtoffers van de ebola-epidemie, die een paar vrienden onlangs hebben opgenomen. Jammer dat Sydney die dag moest werken. Anders had hij zeker mee gezongen.

Samen zijn en dingen ondernemen, dat geeft Christian energie. Zowel naast als op de mijnsite. Niemand in de put laten zitten, maar en equipe voor je dromen gaan. Want, ‘en RDC, il y a aussi des stars’, daar twijfelt Christian niet aan.

De journalistieke reis van Goele en Katrijn werd mogelijk gemaakt door het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek.