De vis van Vitshumbi

Het Edwardmeer schaft voedsel en een inkomen aan duizenden mensen. Een natuurlijke hulpbron die niet mag verloren gaan!

  • © Ivan Godfroid Vervallen installaties uit vroegere tijden. © Ivan Godfroid
  • © Ivan Godfroid Katundu, het vissersdorpje van waaruit de koffie van Bukununu illegaal naar Oeganda wordt verscheept. © Ivan Godfroid
  • © Boris Godfroid De patrouille van ICCN, FARDC en COPEVI waar we mee gaan varen. © Boris Godfroid
  • © Ivan Godfroid In beslag genomen netten met een maasdiameter van minder dan 4,5 inch. © Ivan Godfroid
  • © Ivan Godfroid De bemesters van het meer, zelf erg belaagd door stropers. © Ivan Godfroid
  • © Ivan Godfroid De enige visser die geen vergunning nodigt heeft in de paaiplaatsen. © Ivan Godfroid
  • © Ivan Godfroid Een exhibitionistische maraboe: telkens ik mijn lens op hem richt, spreidt hij zijn mantel. © Ivan Godfroid
  • © Boris Godfroid Protopterus, een merkwaardige en erg gegeerde vis uit het Edwardmeer, naast twee tilapias. © Boris Godfroid
  • © Ivan Godfroid Twee pagaaien en een duwstok voor noodgevallen. © Ivan Godfroid
  • © Ivan Godfroid De pier staat helemaal onder water. Een wrak van een vissersboot getuigt van betere tijden. © Ivan Godfroid
  • © Deo Kujirakwinja De evolutie van de nijlpaardenpopulatie. © Deo Kujirakwinja
  • © Ivan Godfroid Een visser zet zijn netten uit in het avondlicht. © Ivan Godfroid
  • © Boris Godfroid Het huis van de directeur van de coöperatie. © Boris Godfroid
  • © Ivan Godfroid In beslag genomen prauwen en vistuig. © Ivan Godfroid

De 17 km lange weg westwaarts van de N2 (die Goma met Butembo verbindt) tot in Vitshumbi is in erbarmelijke staat. Op vele plaatsen belemmeren uitgestrekte stukken modder een vlotte doorgang.

Het zouden ideale plaatsen zijn voor een holdup door coupeurs de route, dacht ik nog, maar het bleef gelukkig rustig.

De eerste aanblik van Vitshumbi is ronduit mistroostig. Alles ademt verval uit. Koloniale gebouwen van wat ooit een modern visserijcomplex moet zijn geweest staan er zonder dak, of met ingestorte muren, of totaal afgeleefd. In geen halve eeuw is er nog enige vorm van onderhoud gebeurd. Het water van het meer staat hoger dan de pier, alsof het niveau van het water in de loop der jaren is gestegen.

© Ivan Godfroid

In beslag genomen netten met een maasdiameter van minder dan 4,5 inch.

Compensatie voor het natuurpark

© Deo Kujirakwinja

De evolutie van de nijlpaardenpopulatie.

Vianney Baloky, een vroegere juridisch medewerker van de boerenvakbond SYDIP, ontvangt ons hartelijk. Hij is drie maanden geleden benoemd als directeur van COPEVI, la Coopérative des Pêcheurs de Vitshumbi. In dit vissersdorp van 15.000 zielen is de directeur zowat de belangrijkste persoon, op alle vlakken. Als we door de onverharde straten wandelen, merken we het aan de houding van de dorpelingen. Voor alles doen ze beroep op hem. Hij gedraagt zich als een burgemeester.

De coöperatie COPEVI heeft een merkwaardige geschiedenis. Ze is tot stand gekomen als compensatie voor de gronden die werden onteigend om toe te voegen aan het Nationaal Albertpark. De coöperatie moest de toegang van de bevolking tot het meer en hun recht om te vissen voor altijd verankeren, want vis is de meest ecologische en makkelijkst te winnen eiwitbron. De elf chefferies die grond hebben moeten afstaan voor wat nu het Virungapark heet, zijn sinds 1949 vertegenwoordigd in de algemene vergadering via hun chefs en notabelen. Toen heette de coöperatie nog COPILE: Coopérative des Pêcheries Indigènes du Lac Edouard. Maar het waren wel de Belgen die de visserij uitbaatten op semi-industriële wijze. In de jaren zeventig kwam ook hier een eind aan, en de coöperatie bleek niet langer in staat te zijn om de visserij te organiseren. Die werd dan ook geprivatiseerd in 1984.

De grootste vijand van de staat is de staat.

De chaos trad snel in en liet diepe sporen na. Het aantal vissersprauwen explodeerde tot 6000 die elk wel tot 100 netten aan boord konden hebben en 5 tot 10.000 vissershaken. Overbevissing leidde tot een scherpe daling van de hoeveelheid en de kwaliteit van de vis. Illegale vismethodes, zoals het gebruik van kleinmazige metalen fuiken (nasses heten die hier) of de tam-tam-methode waarbij de vissen door krachtige slagen op het water in netten worden gejaagd, werden zelfs in de paaigebieden toegepast. In beide gevallen leidt dit tot ondermaatse vis, die bovendien door die agressieve behandelingen veel donkerder is gekleurd na het drogen, en dus perfect kan worden geïdentificeerd.

Drastische ingrepen drongen zich op om de visvangst en de duizenden mensen wiens overleven ervan afhangt, te redden. Vandaag worden nog slechts 1000 vissersprauwen officieel erkend en geregistreerd (waarvan 400 in Vitshumbi). Maar veel overheidsdiensten ondergraven hun eigen regels en laten illegale praktijken gebeuren, in ruil voor wat verse vis. De grootste vijand van de staat is de staat.

© Ivan Godfroid

De bemesters van het meer, zelf erg belaagd door stropers.

Visserij-inspectie

We varen de dag na onze aankomst mee met een patrouille die de decentrale ploegen verspreid over de meeroever gaat bezoeken. Tegenwoordig zijn er gemengde patrouilles (ICCN, leger, COPEVI en ambtenaren van het Ministerie van Landbouw, Veeteelt en Visserij) die de vissers op het meer controleren. Van 29 november tot 29 december loopt een extra sensibiliseringscampagne hierover. In verschillende vissersdorpen zien we in beslag genomen materiaal, vooral netten met te kleine mazen en niet-geregistreerde prauwen.

De dag erop inspecteren we in alle vroegte de paaiplaatsen vlakbij Vitshumbi. De campagne is blijkbaar erg doeltreffend: geen enkele sluikvisser kan worden betrapt. Iedereen respecteert de minimumafstand van 1000 meter van de paaiplaatsen. Alleen de talrijke visarenden, die zorgvuldig de oever van het meer hebben opgesplitst in territoria, kunnen er nog ongestoord vissen.

Bodemloos vat

Het grootste probleem van de patrouille is hun gebrek aan werkingsmiddelen. In 2009 werd een Fonds voor de Ontwikkeling van de Visserij opgericht. Het fonds betrekt zijn inkomsten uit heffingen op de visvangst en op de invoer van vis, maar sinds 2012 heeft de regering dit fonds naar zich toegetrokken: alle geld stroomt naar Goma en wordt daar zeer ontransparant beheerd. Af en toe sturen ze een vat benzine op naar Vitshumbi voor de patrouilleboot, en dat is het dan. Nooit worden inkomsten en uitgaven duidelijk gepubliceerd. Het gros van de middelen verdwijnt in het bodemloos vat van de staatskas.

Tot 2012 bestonden er visstatistieken die een heel goed beeld gaven van de effecten van het verbieden van netten met mazen kleiner dan 4,5 inch, die ik steeds met veel interesse heb gevolgd. Maar in 2013 begonnen de ambtenaren verantwoordelijk voor het inzamelen van de statistieken ook “stalen” te vragen aan de vissers voor hun eigen kookpot, waarop de vissers protest hadden aangetekend en de ambtenaren dan maar uit weerwraak waren gestopt met het registreren van de data. Beroepsethiek is in deze middens onbestaande. Baloky zal het behoorlijk moeilijk hebben om terug een betrouwbaar gegevenssysteem op poten te zetten.

© Ivan Godfroid

Een exhibitionistische maraboe: telkens ik mijn lens op hem richt, spreidt hij zijn mantel.

Mestmachines

Het overleven van de nijlpaarden is van cruciaal belang voor het visbestand.

De nijlpaarden beginnen weer in aantal toe te nemen. Ik herinner me nog levendig hoe eind de jaren 80 de dikhuiden zo talrijk waren dat je de Rwindirivier had kunnen oversteken op hun ruggen. (Ik zou mijn dia’s uit die tijd nog eens moeten opzoeken als illustratiemateriaal dat ooit 30.000 nijlpaarden effectief het park bevolkten). Vijf jaar geleden hadden slechts enkele honderden de massale strooppartijen overleefd. Die populatie is intussen gelukkig weer kunnen opklimmen tot ongeveer 1.500 exemplaren. Hun overleven is van cruciaal belang voor het visbestand. Ze brengen na hun nachtelijke graaspartijen op het vasteland grote hoeveelheden organisch materiaal in het meer via hun uitwerpselen, waar plankton en insectenlarven op gedijen die dan weer de vissen tot voedsel dienen.

Zonder nijlpaarden zou de visserij in het Edwardmeer veel minder productief zijn. Het is grappig om te zien hoe ze met hun ronddraaiende staart hun mest verspreiden in het water tijdens het ontlasten. Ze houden van de rust in de paaiplaatsen en daar kunnen ze ook het best hun ecologische rol vervullen. Ze zijn talrijk aanwezig in het visrijke water en hun diep geknor is van ver te horen.

Aangifte

Die ochtend nog keren we terug richting Butembo, na de inspectie van de paaiplaatsen en een stevig ontbijt met tilapia in het groen. Nog steeds getraumatiseerd door de klopjacht die de roulages op ons hielden, besloot ik om eerst nog gauw bij de plaatselijke politiecommissaris aangifte van diefstal te doen van de nummerplaten van onze huurwagen. Dan zou de wegpolitie ons daarvoor tenminste al geen boete kunnen geven. Baloky had onze vraag twee dagen eerder bij onze aankomst al laten belanden op het bureau van de commissaris, zonder resultaat.

We treffen het heerschap aan in zijn kantoor in behoorlijk beschonken toestand, ook al is het nog maar 10 uur in de ochtend. Mits enig zoekwerk vindt hij met bevende handen een formulier voor aangifte van verlies van een identiteitskaart. Dat is ook wat hij uiteindelijk invult. Ik sta versteld: Congo heeft geen identiteitskaarten, enkel kiezerskaarten. Zou dat formulier dan nog dateren uit de koloniale tijd? Baloky schudt met zijn hoofd als hij merkt dat ook ik de titel van het formulier heb gezien en ik aanstalten maak om in te grijpen. Ik zijg terug neer op mijn stoel. Hij heeft gelijk. Het enige wat telt is dat ik een papier heb met een stempel van de politie erop. Dat is ook wat ik krijg. En het helpt nog ook: tot in Butembo heeft geen enkele politieman nog naar een papier gevraagd.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.