Presidentsverkiezingen in Haïti

‘Tout bagay nòmal’ (‘alles verloopt goed’), hoorde je overal om je heen in de stembureaus.

Het was inderdaad een groot verschil met 9 augustus. Toen werden stembureaus overrompeld door logistieke problemen, opstootjes, geweld en flagrante fraude.

In een aantal kiesdistricten werden de resultaten nadien zelfs volledig geannuleerd, omdat minder dan 70% van de stembureaus een proces-verbaal met resultaten afleverde bij het centrale telcentrum in Port-au-Prince. Organisaties uit de civiele samenleving riepen de autoriteiten op tot een diepgaand onderzoek naar alle aantijgingen van geweld en fraude. Dat onderzoek kwam er niet, en er werd dan ook gevreesd dat de situatie alleen maar verder uit de hand zou lopen voor de presidentsverkiezingen van 25 oktober.

Iedereen was opgelucht, verrast zelfs, toen geen van de voorspelde rampscenario’s zich op verkiezingsdag voltrok. De stembureaus openden over het algemeen op tijd en, op enkele opstootjes na, leek alles in kalmte te verlopen. Er was meer politie gemobiliseerd om de orde te handhaven en het personeel in de stembureaus leek beter op zijn taak te zijn voorbereid. Zoals steeds waren er logistieke problemen, zoals fouten in de kiezerslijsten waardoor kiezers hun naam niet terugvonden, maar men probeerde zo goed en zo kwaad het kon het hoofd te bieden aan deze mankementen. Er stond dan ook veel op het spel. Op 25 oktober zou de Haïtiaanse bevolking kiezen wie van de 54 presidentskandidaten zou doorstoten naar de tweede ronde en dus kans maakt om zittend president Michel Martelly op te volgen als president van Haïti.

De ‘verkiezing van de partijmandatarissen’

En toch klopte er iets niet… De Haïtiaanse wijsheid wil dat je pas echt ongerust moet worden wanneer alles kalm en rustig is, en dat leek hier wel van toepassing. Wie een willekeurig stemcentrum binnenliep, wachtte overal hetzelfde tafereel: heel wat volk, dat wel, maar de meerderheid van de mensen had een partijkaart van een politieke partij om de hals, of droeg een observators-badge van een de 15 lokale organisaties die de verkiezingen observeerden. Waar waren de kiezers?

In de aanloop naar de verkiezingen van 25 oktober had de kiesraad een aantal maatregelen genomen die een heruitgave van de chaotische verkiezingsdag van 9 augustus moest helpen vermijden. Een van de maatregelen was dat elke politieke partij het recht werd toegekend om in elk van de 13.000 stembureaus een ‘partijmandataris’ te plaatsen om erop toe te zijn dat er geen fraude plaatsvindt te nadele van de partij. Elke partij werd dan ook voorzien van 13.000 mandatariskaarten.

Een dergelijke kaart geeft de drager ervan niet alleen het recht om het verkiezingsproces in om het even welk stembureau te observeren, hij mag ook in om het even welk bureau stemmen. Omdat de namen van mandatarissen niet voorkomen op de lijsten van de stembureaus, werden hun namen op losse velletjes papier genoteerd, en werd een hoekje van hun mandatariskaart afgescheurd om aan te tonen dat zij al gestemd hadden.

Het systeem – dat in wezen bedoeld is om verkiezingsvervalsing te vermijden – werd op verkiezingsdag het instrument bij uitstek van fraude. De meeste politieke partijen beschikken helemaal niet over 13.000 leden, wat ertoe leidde dat de partijkaarten al gauw op de markt terechtkwamen. Een partij met de nodige middelen, kon een maximum aan mandatarissen ‘mobiliseren’ met een echte of gekochte partijkaart, met de opdracht voor de partij te stemmen.

Het systeem liet ook toe dat mandatarissen verschillende keren stemden. De onuitwisbare inkt waarmee de duim van kiezers moet worden gemerkt bleek ook deze keer niet van goede kwaliteit, en kon zonder al te veel moeite worden uitgewist. Observatoren kwamen thuis met talrijke verhalen van mandatarissen die in eenzelfde stemcentrum verschillende stembureaus bezochten en meermaals een stem uitbrachten. De grote aantallen mandatarissen oefenden bovendien heel wat druk uit op de kiezers, die zich in de stembureaus door een leger mandatarissen heen moesten worstelen om plaats te nemen in de stemhokjes. De stemhokjes beschermden de kiezers niet van de blikken en invloed van de mandatarissen. Er werd dan ook al snel gesproken van ‘de verkiezingen van de partijmandatarissen’

Nep-observatoren

En dan waren er nog de observatoren… De kiesraad had kort voor de verkiezingen een lijst gepubliceerd van 15 lokale organisaties die de toestemming kregen om de verkiezingen te observeren. Op de lijst stonden zowel gereputeerde organisaties met decennialange ervaring in het observeren van verkiezingen, als onbekende organisaties die pas kort voor de verkiezingen in het leven leken te zijn geroepen. Reeds op de vooravond van de verkiezing werd duidelijk dat een aantal van deze illustere organisaties hun observator-badges hadden doorverkocht aan politieke partijen.

Een observator-badge geeft je immers dezelfde privileges als een mandatariskaart: de ‘observator’ kan met zijn kaart stemmen in het bureau waar hij observeert en kan dus ook van het systeem gebruik maken om meermaals te stemmen. Zelf liep ik op de verkiezingsdag een man tegen het lijf die bij mij in de straat woont. Hij droeg een observator-badge van de organisatie ‘UNADA’, maar vertelde me dat hij door PHTK, de partij van de zittende president, was opgetrommeld. Ik merkte voorzichtig op dat politieke partijen helemaal niet over observatoren beschikken, maar de man begreep niet helemaal waar ik op aanstuurde…

 De vraag die iedereen zich in Haïti nu stelt is: hoe veel ‘echte’ kiezers hebben op 25 oktober hun stem uitgebracht, en voor wie hebben zij gestemd? De officiële participatiegraad werd door de overheid op 25% geschat.

Op zich al behoorlijk laag, bevat dit percentage ook alle stemmen van mandatarissen, ‘observatoren’ en kiezers die meerdere stemmen uitbrachten, wat het percentage dus grondig vertekent. Hoe dan ook heeft ruim 70% van de Haïtiaanse bevolking niet deelgenomen aan de verkiezingen, op zich een opmerkelijk feit…

Een verwacht resultaat…

Twee weken na de stembusgang werden de voorlopige resultaten van de presidentsverkiezingen door de kiesraad bekend gemaakt. De kandidaat van de partij aan de macht, Jovenel Moïse, behaalde 32% van de stemmen en gaat zoals verwacht dus door naar de 2^de ronde. Hier en daar sprak men van een ‘electorale coup’, een machtsgreep via gaten in het verkiezingsproces in plaats van door geweld. Dezelfde dag nog braken op verschillende plaatsen manifestaties uit tegen het door de kiesraad bekendgemaakte resultaat.

Zal de kiesraad in de komende weken de resultaten zuiveren van fraude en onregelmatigheden en de ‘echte stem’ van de Haïtiaanse bevolking blootleggen, of sleept de electorale trein zich verder naar een 2^de ronde presidentsverkiezingen zonder grondige analyse van de gecontesteerde resultaten?