Dood in de Township

Hoe men met de dood omgaat verschilt van cultuur tot cultuur en van mens tot mens. Wanneer iemand sterft in één van de townships in Zuid-Afrika, wacht de familie een heuse onderneming. Een begrafenis duurt er immers niet enkele uren, maar kan dagen en dagen doorgaan. Het leven van de overledene moet uitbundig gevierd worden, met alle gebruiken en gewoonten vandien.

‘Dit moet ‘n feest wees’

Toen een vriendin uit de township haar moeder verloor in nare omstandigheden, reageerden wij als Europeanen met troostende woorden en goede bedoelingen. Zij verzekerde ons echter dat de komende dagen zwaar zouden zijn, maar dat na het feest op de begrafenis alles weer beter zou gaan. Met opgeheven hoofd, maar met tranen in de ogen, begon ze alle voorbereidingen te treffen voor het grote volksfeest.

Respect voor de dood kent geen arm of rijk, zo blijkt uit de rituelen in het collectief van golfplaten hutten en houten koten.

De dood van een naaste is van oudsher verbonden aan een hele serie geplogenheden. De familie uit haar verdriet en rouw door zich donker te kleden, meestal met purperen sjaals en sluiers voor de vrouwen en een vest voor de mannen. Wanneer het geld er niet is om zulke kledij te kopen, gebruiken vele inwoners van de township lakens en handdoeken, gedrapeerd rond de schouders of het hoofd.

Respect voor de dood kent geen arm of rijk, zo blijkt uit de rituelen in het collectief van golfplaten hutten en houten koten. Deze rituelen zijn er immers om het rouwproces te verzachten en moeten uit respect door elk lid van de familie opgevolgd worden.

De rouwperiode duurt minstens één week, waarna de overledene rondgedragen wordt door de township en een laatste bezoek brengt aan de familie en vrienden. Daarna is er feest. Eten, drinken en gezelschap moeten het leven van de overledene eren. Nadat zij ter aarde gedragen zijn, wordt iedere gast getrakteerd op een heus feestmaal, opgeluisterd door muziek en verhalen.

Géén varkensvlees of tonijn!

Wanneer er wordt gegeten en gedronken in de township, moet je als gast niet opkijken wanneer er geen varkensvlees of vis geserveerd wordt. Of het nu tijdens een begrafenis is of bij een trouwfeest, de inwoners van de township mijden deze producten. Dat is niet wegens geloofsovertuiging, maar door wat de Zuid-Afrikaners ‘township beliefs’ noemen.

Door een uitbraak van de varkensgriep in de vroege jaren 1900, stierven varkens, wilde zwijnen en ook mensen aan het H1N1 virus. Sindsdien is het gemeengoed geworden onder de township-bevolking dat varkensvlees slecht voor je is, en dat je het niet moet eten. Tonijn heeft dezelfde naam gekregen door een eerdere aanraking met parasieten uit onverwerkte vis. Een vrouw uit de township drukte me op het hart dat zo’n voedsel niet gezond voor je is, zeker niet voor een witte jongeman zoals ik. Ik had immers nog een familie te stichten met vele kleine kindertjies.

… de do’s en don’ts van de township-keuken.

Hoewel ik op het feest hoorde dat de township beliefs bij de jongere generaties niet veel waarde meer hebben, merk je toch dat ook zij nog iets van de oude verhalen in zich hebben. Als iemand de wenkbrauwen fronst wanneer je ergens varkenslapjes bestelt, weet je zo goed als zeker dat die persoon het relaas heeft gehoord over de do’s en don’ts van de township-keuken. 

Elk feest heeft zijn prijs  

Bij een heus volksfeest na een begrafenis hoort natuurlijk ook een prijskaartje. Families proberen het geld zo goed en zo kwaad mogelijk bijeen te krijgen, maar zonder een overlijdensverzekering of hulp van de gegoede tak van de familie, wordt het al snel onmogelijk om het hele gebeuren te bekostigen. Een begrafenis kost al snel meer dan R15.000 (of meer dan 1.100 euro). Als je weet dat het gemiddelde inkomen van een township-gezin minder is dan R100 per dag, is een begrafenis een heuse investering. Desalniettemin houdt iedere familie zich eraan een begrafenisfeest te organiseren. Vindingrijkheid is deze mensen niet vreemd.

Het verlies van een geliefde tekent elke familie. De rituelen die ermee gepaard gaan verzachten het lijden. Hoofdzaak is echter de liefde en het respect voor zij die sterven, want zij worden immers opgenomen in de kring der voorouders. Zij zullen waken over het behoud van het gezin en zullen je leiden in je verdere leven. Niemand is dus ooit echt ver weg, een inzicht waar het volksfeest in de township je al te graag aan doet herinneren.