Geen vooruitgang in Argentijns abortusdebat

Abortus in Argentinië is legaal onder bepaalde omstandigheden: in de tweede paragraaf van artikel 86 van het Argentijnse strafwetboek worden de uitzonderingen van legale abortus vermeld.

Gesteld wordt dat de abortus uitgevoerd door een gediplomeerd arts met toestemming van de zwangere vrouwen niet strafbaar is:

1. als het wordt gedaan met het oog op gevaar voor het leven of de gezondheid van de moeder en als dit gevaar niet kan worden vermeden door andere middelen;
2. als de zwangerschap het gevolg is van een verkrachting of een aanval op een idioot of een krankzinnige vrouw.

In het tweede geval is de schriftelijke toestemming van de wettelijke vertegenwoordiger vereist (Ministerio de la Salud, 2007). In juni 2015 gaf het Argentijnse ministerie van Volksgezondheid een protocol uit “voor de uitgebreide zorg van personen die recht hebben op juridische zwangerschapsafbreking”. Desondanks bestaat er een sterke discrepantie tussen wet en praktijk.

Discrepantie tussen wetgeving en praktijk

Zeer weinig van dergelijke legale abortussen worden daadwerkelijk uitgevoerd omdat vrouwen zich vaak niet bewust zijn van de juridische omstandigheden waarin zij een legale abortus kunnen krijgen, of omdat ingewikkelde procedures en vijandige dienstverleners vrouwen belemmeren in de gezondheidszorg en justitie. Hierdoor komen gevallen vaak uiteindelijk terecht in de rechtbank, waar de rechter moet beslissen of de abortus wordt toegestaan.

Dit kan verregaande gevolgen hebben omdat de juridische procedures veel tijd in beslag nemen, terwijl een abortus het veiligste is als ze binnen de eerste acht weken van de zwangerschap wordt uitgevoerd. Dus hoewel abortus onder bepaalde uitzonderingen wettelijk toegestaan en niet strafbaar is, wordt dit recht in de praktijk vaak niet gerespecteerd.

Clandestiene, onveilige, illegale abortussen zijn de belangrijkste oorzaak van moedersterfte in Argentinië.

In juli 2016 waarschuwde de Verenigde Naties (VN) de Argentijnse regering over deze discrepantie tussen wetgeving en praktijk, het Mensenrechtencomité van de VN vroeg de Argentijnse staat om hun abortuswetgeving te herzien gezien het ‘vaak resulteert ontoegankelijk te zijn’ en verzocht voor de verdere invoering van uitzonderingen op het verbod. De Argentijnse nationale campagne voor legale abortussen waarschuwt voor ‘de “groeiende criminalisering” van honderden Argentijnse vrouwen die hun recht op toegang tot deze niet-strafbare abortussen wordt geweigerd’.

Maar niet alleen de moeilijke toegang tot legale abortussen is een kwestie om bezorgd over te zijn: clandestiene, onveilige, illegale abortussen worden uitgebreid uitgeoefend en zijn de belangrijkste oorzaak van moedersterfte in Argentinië.

Criminalisering van abortus

Volgens het Argentijnse ministerie van Volksgezondheid worden elk jaar rond de 500.000 clandestiene abortussen beoefend, resulterend in de hospitalisatie van ongeveer 80.000 vrouwen en de dood van meer dan 100 vrouwen. De meerderheid van de vrouwen die hierdoor sterven, zijn jong en arm, waardoor het niet alleen een kwestie van volksgezondheid is maar ook een van sociale rechtvaardigheid en gelijkheid.

Abortusverdedigers verklaren hoe de criminalisering van abortus een groot probleem blijft voor de openbare gezondheidszorg, een systematische schending vormt van de seksuele en reproductieve rechten, en een groot obstakel is voor de sociale rechtvaardigheid en de uitbanning van alle vormen van discriminatie tegen vrouwen. Zij benadrukken het belang van legale abortus gezien het vrouwen het recht geeft om te beslissen over hun eigen lichaam en een manier vormt om zich te beschermen tegen deze gevaarlijke, clandestiene praktijken.

De nationale campagne voor legale abortussen wordt gesteund door meer dan 300 maatschappelijke organisaties

Zoals de slogan van de nationale campagne voor legale abortussen stelt: ‘Seksuele voorlichting om te beslissen, anticonceptiva om niet te aborteren, legale abortus om niet te sterven.’ Deze campagne wordt gesteund door meer dan 300 maatschappelijke organisaties en bewegingen. Samen met vele andere organisaties vragen zij aandacht voor deze kwestie, verstrekken ze informatie en lobbyen ze voor de legalisatie. De roep om legale abortussen is nu ook een van de eisen van de Ni Una Menos [Niet Eén Minder] demonstraties.

Belén (fictieve naam) is een bekende, controversiële zaak in Argentinië van een vrouw die werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar wegens een vermeende illegale abortus. In maart 2014 kwam de toen 25-jarige vrouw samen haar moeder aan in het openbaar ziekenhuis van de stad San Miguel de Tucumán, wegens ernstige buikpijn.

De dokters gaven haar pijnstillers en diagnosticeerden een bloeding, een ‘incomplete spontane abortus zonder complicaties’. Belén beweerde dat het een miskraam was, gezien ze niet wist van haar zwangerschap. De belangrijkste getuigenis tegen haar was die van haar behandelende arts die de zaak aan de kaak stelde bij de politie en hiermee de vertrouwelijkheid tussen arts en patiënt schond. Na twee jaar detentie, werd Belén in april 2016 veroordeeld tot een gevangenisstraf van acht jaar voor ‘doodslag verergerd door de band’.

Polemisch debat

De zaak van Belén genereerde een sterk polemische debat in de Argentijnse samenleving en mobiliseerde nationaal en internationaal mensenrechtenorganisaties en sociale bewegingen. In augustus 2016 demonstreerden meer dan 40 sociale, mensenrechten en feministische organisatie door het hele land om Belén’s onmiddellijke vrijlating: Belén zou slachtoffer zijn van een gerechtelijke procedure geplaagd door onregelmatigheden, stereotyperingen en de schending van mensenrechten.

Het VN-Mensenrechtencomité drong er bij de Argentijnse staat op aan om de zaak van Belén te herzien in het licht van internationale normen en haar onmiddellijk vrij te laten. Het Hooggerechtshof van Tucumán liet Belén dezelfde maand nog vrij.

In november 2016, hield de gezondheidscommissie van de Argentijnse Kamer van Afgevaardigden een informatieve bijeenkomst over abortus. Tijdens de bijeenkomst werden voornamelijk argumenten ten gunste van de decriminalisering gehoord van politieke actoren, gezondheidswerkers, advocaten en vertegenwoordigers van vrouwenorganisaties.

Voor verloskundige Mario Sebastiani is abortus een probleem voor de volksgezondheid en geen jurdische kwestie

Een belangrijke spreker was de verloskundige Mario Sebastiani die argumenteerde waarom abortus als een probleem voor de volksgezondheid moet worden beschouwd en niet als een juridische kwestie: ‘Wat betekent de volksgezondheid voor u? Wat betekent het dat er geen statistieken zijn over de hoeveelheid beoefende abortussen per dag? Is dat de volksgezondheid of is het een gezondheidszorg die vrouwenrechten zijn rug toe keert?’

Tijdens de bijeenkomst gaf de Argentijnse oud-minister van Volksgezondheid, Dr. Ginés González García, aan hoe 60% van de meest ontwikkelde landen veel uitgebreidere wetten ter beëindiging van zwangerschappen hebben. Hij verklaarde hoe de progressievere wetten van Uruguay beschouwd moeten worden als een voorbeeld en hoe Argentinië achterloopt op dit gebied.

De bijeenkomst eindigde echter zonder werkelijke vooruitgang, zonder een beslissing die eventuele sluiting van het debat mogelijk maakt. Hoewel de gezondheidscommissie geen oordeel over het project in kwestie zal uitgeven, prees de nationale campagne voor de legalisering van abortus de bijeenkomst: ‘We hopen dat dit het begin van het debat zal zijn dat de vordering van de realisatie van het recht om te beslissen voor alle Argentijnen mogelijk zal maken.’

Schending van de mensenrechten

Een dag na deze informatieve bijeenkomst, waarschuwde de VN-rapporteur voor geweld tegen vrouwen, Dubravka Simonovic, dat het ontbreken van de implementatie van het protocol van de niet-strafbare abortussen in tweederde van de Argentijnse provincies een ‘schending van de mensenrechten’ is en ‘bijdraagt aan de hoge mate van moedersterfte in het land’.

Simonovic bezocht Argentinië zeven dagen in november 2016 en uitte haar zorgen over de Argentijnse vrouwenrechtensituatie, waaronder ook over de abortuswetgeving. De rapporteur bepleitte de ‘dringende goedkeuring’ van deze protocollen en dat ‘informatie verzameld en verspreid moet worden over de volksgezondheidcentra van het land dat toegang tot legale en veilige abortussen en post-abortus zorg bieden’. Simonovic drong erop aan dat Macri’s regering het bestaande protocol oplegt en aandringt op een wetsvoorstel over de vrijwillige beëindiging van zwangerschappen.

Er zijn geen tekenen die er op wijzen dat deze huidige situatie snel zal veranderen in Argentinië. Een van de wetgevers die de nationale campagne voor de legalisering van abortus ondersteunt, Myriam Bregman, verklaarde: ‘Ondanks het feit dat het een vordering is die de steun van meer dan de helft van de samenleving draagt, blijven de huidige regering en de grote partijen weigeren om een wetsvoorstel te laten passeren in het Congres dat reeds in zes gelegenheden gepresenteerd werd.’

President Macri is niet beried om over te gaan tot verdere legalisering van aborus: ‘We moeten het leven respecteren’

Vergelijkbaar met de positie van de voormalige president Cristina Fernández de Kirchner, heeft de huidige president Mauricio Macri gezegd niet bereid te zijn om over te gaan tot de verdere legalisering van abortus, zoals hij verklaarde: ‘we moeten het leven respecteren’. Ironisch genoeg niet het leven van vrouwen waarvoor de huidige abortuswetgeving duidelijk een bedreiging vormt.

In oktober 2016 kende de politiek van de provincie Buenos Aires voor de verdedigers van abortus een tegenslag: kort nadat de minister van Volksgezondheid van de provincie, Zulma Ortiz, resolutie 2095 ondertekende voor de vermindering van de belemmeringen van legale abortussen, riep gouverneur Maria Eugenia Vidal deze terug en en weigerde ze deze resolutie in de Staatscourant te publiceren. De resolutie was niet geraadpleegd met Vidal voor publicatie.

Deze resolutie stond toe dat niet-patiënten in primaire gezondheidscentra abortus zouden kunnen plegen. Deze maatregel zou er voor hebben gezorgd dat het nationale protocol van niet-strafbare abortussen zou worden “afgedwongen” in het gezondheidszorg netwerk van provincie Buenos Aires, iets wat werd omschreven als “een stap vooruit” door Amnesty International gezien ze beschouwen dat het oude protocol “belemmeringen belichaamt voor de toegang tot legale abortussen”.

Argentijnse paus

Een factor die de legalisatie van abortus ernstig lijkt te bemoeilijken is de Argentijnse paus, een invloedrijke politieke actor met wie geen belangrijke politici wilt ruziën. De paus verklaarde onlangs echter dat “van nu af aan” alle priesters de onbegrensde macht hebben om hen te vergeven die de zonde van abortus hebben begaan. Maar hij benadrukte zijn standpunt dat ‘… abortus een ernstige zonde is omdat het een onschuldig menselijk leven eindigt.’ Dus ook al is het een stap vooruit, het is geen revolutie van de doctrine, maar eerder een verandering van stijl. Regelmatig becommentariëren verdedigers van legale abortussen in Argentinië dat ze niet verwachten hun strijd gerealiseerd te zien zolang er een Argentijnse paus zal zijn.

Uit onderzoek blijkt dat de legalisering van abortus niet noodzakelijkerwijs een stijging van het aantal zwangerschapsonderbrekingen betekent

Uit onderzoek blijkt dat de legalisering van abortus niet noodzakelijkerwijs een stijging van het aantal zwangerschapsonderbrekingen betekent, iets wat tegenstanders vaak vrezen. De World Health Organization (WHO) en het Guttmacher Institute analyseerden gegevens van 184 landen tussen 1990-2014, zij concluderen: ‘Het aantal abortussen zijn aanzienlijk gedaald in de afgelopen 25 jaar in ontwikkelde landen en zijn er op een all-time low. Maar in ontwikkelingslanden (zoals Argentinië) waar veel abortussen onveilig zijn, zijn de aantallen gelijk gebleven. Dit benadrukt de dringende noodzaak om de toegang tot moderne voorbehoedsmiddelen (pillen, implantaten, spiraaltjes) te verbeteren om zo ongewenste zwangerschappen en abortussen te verminderen.’

Terwijl de hoeveelheid abortussen aanzienlijk zijn afgenomen in de ontwikkelde landen met meer progressieve abortuswetgeving, blijven ze constant in de ontwikkelingslanden als gevolg van het gebrek aan seksuele voorlichting en de moeilijke toegang tot anticonceptiva. Zoals het rapport toelicht: in Latijns-Amerika, een regio met de meest restrictieve abortuswetgevingen, eindigde één van de drie zwangerschappen (32%) tussen 2010 en 2014 in een abortus. Het is het hoogste percentage van alle regio’s. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de criminalisering van abortus vrouwen niet belet om er een te hebben.

Dus wat zou er dan veranderen met de legalisering? De kwaliteit van het leven van vrouwen. Met legale abortussen, seksuele voorlichting en betere toegang tot anticonceptiva, zullen vrouwen het zeer nodige instrument hebben om over zichzelf en hun eigen lichaam te kunnen beslissen.