Georganiseerde chaos in Congo

Anderhalf jaar is het geleden dat ik de route Kisangani-Butembo via de weg aflegde. We hadden toen voor die 800 km 45 uren reistijd nodig, waarvan 32 uren feitelijke rijtijd. Inderdaad, een nachtje doorgereden, toen. Deze week werd het anders. We hebben voor dezelfde afstand 36 uren nodig gehad, maar waarvan slechts 15,5 uren effectieve rijtijd. Dat betekent dat onze gemiddelde snelheid meer dan verdubbeld is. Hoe heet dat dan? Een mirakel?

Toch niet, dat heet: wegenonderhoud. Toen president Kabila eind 2013 aan het stuur van zijn eigen terreinwagen datzelfde traject had afgelegd, had hij beloofd dat er wat zou gebeuren met de weg. Hij kón ook niet anders. Zijn wagen was niet aan te zien, volledig besmeurd door modder. Van de kleur van de carrosserie was geen spoor meer te bekennen. Ze hebben hem herhaaldelijk uit metersdiepe modderputten moeten sleuren met een tractor. Je zal het maar meemaken als president, écht de schaamte voorbij.

Iedereen dacht dat het zou gaan zoals met zijn vele beloftes in Butembo, maar neen, hij heeft woord gehouden deze keer! De weg Komanda-Kisangani is nu eindelijk de benaming weg waardig! Honderden kilometer zonder putten, overal waterafvoerkanalen aan de zijkant, je kan hier echt doorrijden. Waar een wil is, is een weg! Dit is de eerste keer in mijn leven dat ik in Congo relatief comfortabel een grote afstand over de weg kan afleggen. Wat een verademing! Ondanks de zware stofwolken telkens we een tegenligger kruisen.

Klem

Ook de bruggen werden aangepakt. Alle bruggen werden versterkt en verbeterd. De laatste waar nu nog wordt aan gewerkt is de brug over de Lindi-rivier in Bafwasende. Tijdens de herstellingswerken wordt een veerpont ingezet. Hoe daar mee wordt omgesprongen is zó tekenend voor dit land!

We hadden gehoord van complicaties bij de rivierovergang, dus had ik erop aangedrongen om voor onze tweede reisdag zo vroeg mogelijk ons hotelletje in Nia Nia te verlaten en westwaarts te vertrekken. Om halfzes waren we op de baan. Om 8 uur bereikten we Bafwasende.

We zagen het al meteen: een eindeloos lange rij vrachtwagens wachtte op hun beurt om de overtocht te maken. Men had ons gezegd dat dienstwagens voorrang kregen, dus probeerden we langs de rij te rijden in het baanvak van de tegenliggers tot aan de rivier, maar we stootten op enkele vrachtwagens die hun beurt niet hadden afgewacht en zich in dubbele file hadden gezet, terwijl vanuit de veerpont intussen ook vrachtwagens in tegenrichting waren aangekomen. En elkaar op die manier klem hadden gereden.

Er zat niets ander op dan in te voegen in de rij wachtenden en zien wat er zou gaan gebeuren. De meeste vrachtwagenchauffeurs hadden zich al duidelijk verzoend met hun lot. Hun kleren wassen in de vlakbij gelegen rivier, hun potje koken onder de vrachtwagen. Om de vlam in de houtskool te krijgen, even de houtskoolbrander onder de uitlaatpijp zetten, de motor aanzetten en flink gas geven. Dan hoef je zelf niet te blazen. Na de maaltijd een rieten matje spreiden onder de vrachtwagen voor een tukje. En nadien een gezellig spelletje kaart met de buurmannen. Het leek wel of ze op vakantie waren. Hen hoorde ik niet klagen.

Niets

Een kolonel van het leger dook op uit het niets in zijn terreinwagen met gefumeerde ruiten en een tiental gewapende soldaten. Gewichtig gesticulerend gebood hij zijn mannen in te grijpen. De chauffeurs van de tientonners die de weg hadden geblokkeerd werden hard aangepakt. Ze kregen de handboeien aan en werden meegenomen naar het politiekantoor. Dan werd het weer stil en ging het lange wachten verder. De weg bleef geblokkeerd.

Enkele uren later, tot het besef gekomen dat niets, maar dan ook niets bewoog, ging ik de situatie langs de weg van meer dan een kilometer tot aan de oever verkennen, op zoek naar een oplossing. De kolonel was nog een keer voorbijgekomen met de geboeide chauffeurs, blijkbaar terug richting vrachtwagen, evenwel zonder dat dit ook maar iets aan de situatie veranderde. Voor de rest van de dag zou van het heerschap geen spoor meer te bekennen zijn.

Middagpauze

Even voorbij de plaats waar de vrachtwagens neus tegen neus stonden zag ik een stroom brommers met grote zakken bonen op het bagagerek uit een zijpaadje komen. Sommige vrachtwagens hadden besloten hun vracht via tweewielers tot aan de oever te rijden, zak per zak, waar ze in prauwen werden geladen om de oversteek te maken. Aan de overkant stond een lege vrachtwagen ze op te wachten. Allemaal extra kosten waar de consument zal voor opdraaien. Maar ook de vrouwen pikken hun graantje mee, in de talrijke eetstalletjes die overal zijn opgedoken. Chaos schept werk.

We slaagden erin onze wagen langs dat brommerpad te sturen en zo uit te komen achter de vrachtwagenknoop. Alleen moest de Landcruiser de diepe gracht aan de wegkant zien te overbruggen. Met het betonnen overloopje voor de brommers en een extra dikke plank lukte dat nog ook.

Nu konden we de rivieroever tot op tweehonderd meter naderen, maar een politieman verbood ons verder door te rijden. We mochten wel tevoet een kijkje gaan nemen. De mannen van de veerpont hadden middagpauze. Van 12 tot 14 u asjeblief! Honderden vrachtwagens stonden al tijden aan te schuiven en die heren nemen twee uur pauze. In plaats van met twee ploegen en in shifts te werken! Grmbllll…

Uitzichtloos

Een Congolees vroeg me of ik Fransman ben. Op mijn negatief antwoord reageerde hij ontgoocheld. Of ik echt niet voor dat Frans bedrijf werkte dat de brug vernieuwt en de veerpont beheert. “Neen, beste kerel”, hoorde ik mezelf antwoorden, “het spijt me, ik kan u niet helpen, ik ben evenveel slachtoffer als uzelf. En geloof me, mocht ik hier enige verantwoordelijkheid dragen, dergelijke chaos zou nooit kunnen ontstaan. Dit is perfect te voorkomen.”

Wanneer de veerdienst hervatte, nam ik de tijd op. De pont had 22 minuten nodig voor een heen en terug met twee rijtuigen aan boord. Een berekening was gauw gemaakt. Als ze werken van 7 tot 12 en van 2 tot 6, dus negen uur per dag, kunnen ze 50 voertuigen per dag richting Kisangani overhelpen. Voor de lange rij vrachtwagens die ik op minstens 250 stuks schatte, zou dus 5 dagen nodig zijn, indien er geen andere meer zouden bijkomen. Maar de goederenstroom richting Kisangani blijft natuurlijk doorgaan.

Erger was dat het intussen halfdrie in de namiddag was: maximum 20 voertuigen zouden die namiddag nog over geraken. Terwijl we intussen waren tegengehouden in ongeveer de 40^ste positie.

Nood breekt wet

Het begon me te dagen hoe de dingen hier werken. Ze laten je dicht genoeg naderen tot je de overkant ruikt. Maar niet dicht genoeg om er ook te geraken. Het vooruitzicht van een overnachting in de wagen trok geen van ons allen aan. Ik werd met mijn neus keihard op de feiten gedrukt: ofwel heel ons gezelschap, waarvan drie vrouwen, veroordelen tot een bijzonder onaangename nacht, ofwel mijn principes loslaten, die ik altijd en overal steeds verdedigd heb om geen gunsten af te kopen door toe te geven aan corruptie.

Ik kon niet anders dan inbinden en wist precies hoe het zou gebeuren. Gelaten ging ik op een heel zichtbare plaats zitten zielig kijken. Tot dat zou mijn rol zich beperken. Maar dat maakte me uiteraard niet minder medeplichtig.

Vanop afstand keek ik toe hoe de mondigste dame uit ons gezelschap de security chief ging opzoeken. Dat is de man die toegang verschaft tot de oprit naar de veerpont aan de oever. Ze vertelde me nadien haar verhaal. Er was uiteraard een oplossing te vinden voor ons probleem. Voor 100$ mochten we meteen voorgaan.

Ze had gejammerd dat ze dat niet had, dat ze maar 10 dollar bijhad, dat ze dat uit haar eigen zak moest betalen want de blanke in haar gezelschap mocht dat niet weten. Hij (ik dus) was een vertegenwoordiger van de organisatie die hun NGO financiert en mocht ik te weten komen dat het subsidiegeld zou worden gebruikt voor omkoperij zou ik ongetwijfeld de kraan dichtdraaien. Daarom kon ze geen grote bedragen geven, maar van haar persoonlijke per diem kon ze net 10$ afknijpen, dat zou nooit in de boekhouding verschijnen.

Dat vond hij nu toch wel een groot verschil met het gevraagde bedrag, maar het gehanteerde argument maakte blijkbaar indruk, want voor 15$ werd de deal gesloten. In een uur tijd mocht onze wagen zich drie keer, enkele tientallen meter per keer herpositioneren, om dan om 16 uur het pont op te rijden, na 8 lange uren wachten. Om 21 uur ’s avonds bereikten we opgelucht Kisangani.

Baat

In de wagen bespraken we onderweg in detail het voorval.

Mijn Congolese vrienden waren het er allemaal roerend over eens: de hele chaos is gewoon opgezet spel. De kolonel komt zijn nummertje opvoeren om een schijn van orde te handhaven, maar brengt geen oplossing aan, omdat niemand daarom vraagt. Iedereen heeft er baat bij dat alles zo hard mogelijk vast komt te zitten. De taxibrommers worden vrachtbrommers, de prauweigenaars worden zakkenvervoerders en de security verrijkt zich aan drukdoeners zoals wij, die een kalender hebben te respecteren. Gegarandeerd dat de kolonel zijn deel komt opstrijken, bij elk van hen. De vrachtwagenchauffeurs hebben even vakantie, en die brug, die komt er wel.