Holebi's in Zuid-Afrika: 'don't ask, don't tell' (deel 1)

Zuid-Afrika is het enige land op het Afrikaanse continent dat de rechten van holebi’s en transgenders respecteert en beschermt, en is zo uitgegroeid tot een toevluchtsoord voor mensen die in hun eigen land aangevallen en vervolgd worden vanwege hun seksualiteit. Hoewel op papier holebi’s niets te vrezen hebben, is de publieke opinie in delen van Zuid-Afrika niet mals voor mensen met een andere geaardheid of genderidentiteit.

Uitsluiting, intimidatie, verkrachting en moord zijn gevaren waar de holebigemeenschap in de Regenboognatie dagelijks mee te maken krijgt.

De Regenboognatie

Na de afschaffing van Apartheid tekende Zuid-Afrika in 1994 één van de meest vrije en tolerante grondwetten ter wereld uit. Zij was ook het eerste land ter wereld om discriminatie op basis van seksuele oriëntatie af te keuren en wettelijk strafbaar te maken. Onder invloed van Nelson Madiba Mandela en Desmond Tutu werd de Regenboognatie uitgebouwd tot een baken van hoop en aanvaarding voor de holebigemeenschap. Het recht om te huwen en op adoptie zijn opgenomen in de wetteksten waardoor Zuid-Afrika laat zien aan het continent, en aan de hele wereld, dat holebirechten essentiële mensenrechten zijn.

De Regenboognatie lijkt haar naam dus niet gestolen te hebben. Van over heel Afrika vluchten meer en meer mensen naar het zuiden, op zoek naar een nieuwe veilige plek om te wonen en te werken. Vooral West-Afrikaanse landen zijn hun holebigemeenschap liever kwijt dan rijk waardoor er de laatste jaren een heuse vluchtenlingenstroom op gang is gekomen. 

Hoewel de rechten van holebi’s en transgenders er gewaarborgd zijn, is de realiteit in het meest zuidelijke land van Afrika niet zo rooskleurig. Holebi’s en transgenders kijken dagelijks aan tegen vooroordelen, is geweld tegen deze groep alomtegenwoordig, en dreigen zij ten prooi te vallen aan uitsluiting en discriminatie.

Verkrachting, intimidatie en moord

Het geweld tegenover holebi’s en transgenders op het Afrikaanse continent is duizelingwekkend. Terwijl Niger, Soedan en Mauritanië, samen met zeven andere staten, de doodstraf uitvaardigen voor homoseksualiteit, kunnen er verder wereldwijd in drieënzeventig landen straffen worden uitgesproken tegenover holebi’s omwille van hun geaardheid. De straffen variëren van zweepslagen tot levenslange opsluiting; van iemand houden kent dus een hoge prijs in meer dan een derde van de bewoonde wereld. Hierdoor is er de laatste jaren een grote stroom sexual refugees ontstaan: holebi’s en transgenders die omwille van geaardheid en genderidentiteit hun land moeten ontvluchten.

Van iemand houden kent een hoge prijs in meer dan een derde van de bewoonde wereld.

In Zuid-Afrika zijn de meningen over het aanvaarden van homoseksualiteit, transgenders en genderidentiteit verdeeld. Hoewel het ANC onder Mandela holebirechten heeft opgenomen in het wetboek, liet de huidige president Jacob Zuma verstaan de holebigemeenschap allesbehalve te steunen. In zijn opinie kunnen de ungqingili (Zulu term voor homoseksuelen) beter tegen de grond gemept worden, en is het huwelijk tussen mensen van hetzelfde geslacht “een schande voor God en de natie”.

Eén van de meest voorkomende hate crimes tegen de holebigemeenschap zijn de zogenaamde corrective rapes. Mannen die lesbiennes verkrachten om hen te ‘genezen’. Deze praktijk heeft zich de laatste jaren als een lopend vuurtje verspreid over heel Afrika en heeft ook in Zuid-Afrika stevig voet aan wal gekregen. Hoewel het aantal van deze ‘verbeteringsverkrachtingen’ massaal toeneemt, worden zij door het gerecht niet gezien als criminele feiten die holebi’s viseren en dus minder vervolgd. De politie neemt bijgevolg deze verkrachtingszaken niet altijd even ernstig.

Ook transgenders, homomannen en biseksuelen moeten het ontgelden in Zuid-Afrika. Zo zijn er meer en meer meldingen over aanvallen tegen deze gemeenschap en stijgt het aantal moorden zienderogen. Het laatste jaar werden nog publieke verbrandingen van holebi’s gemeld, net als stenigingen en groepsverkrachtingen. 

De sexual refugees krijgen dan weer te maken met een combinatie van homofobie en xenofobie. Vluchtelingen die Zuid-Afrika binnenkomen, arriveren meestal met lege handen, wat hen meteen in de laagste klasse van de samenleving doet belanden. Zij komen terecht in de townships waar het bikkelhard is voor holebi’s om te overleven.

De publieke opinie

Hoewel Zuid-Afrikaners een uiterst gastvrij volk zijn, is de aanvaarding van de holebigemeenschap niet overal doorgedrongen in het land. Vooral wanneer men zich buiten de grote steden zoals Kaapstad, Johannesburg en Pretoria begeeft, klinken er meer en meer stemmen tegen de vrijheid van genderidentiteit en seksualiteit.

Een veralgemening over bepaalde bevolkingsgroepen mag hier niet gemaakt worden. Noch wil dit artikel enige oordelen vellen over Zuid-Afrika of haar inwoners. De bevolking is immers te divers en de verschillende standpunten over homoseksulateit en genderidentiteit zijn te uiteenlopend. 

Wanneer men echter met holebi’s spreekt over discriminatie en uitsluiting, worden vaak religieus conservatisme, homofobie en xenofobie aangehaald als redenen voor deze tendens. Dit wil niet zeggen dat de meerderheid van de gelovigen in Zuid-Afrika homoseksualiteit veroordelen. Maar er is een sterke stroming binnen de bevolking die zich zwaar tegen de holebigemeenschap kant. De publieke opinie is dus verdeeld, waardoor er een ambivalent klimaat gecreëerd is voor holebi’s en transgenders in het land. Aanvaarding en bedreiging bestaan hier naast elkaar en beide maken deel uit van het dagelijkse leven van de mannen en vrouwen in de Regenboognatie.

Don’t ask, don’t tell

Een pride parade is hier, meer dan ooit, noodzakelijk om visibiliteit en solidariteit naar buiten te brengen.

Door deze ambivalente houding van de politiek en het publiek heerst er onder holebi’s en transgenders in Zuid-Afrika een constante waakzaamheid. Mensen zijn zich zeer bewust wanneer wel en wanneer niet voor hun geaardheid uit te komen. Op bepaalde plekken zwijgt men uit behoedzaamheid, maar soms is dit ook een keuze tussen leven en dood. De holebigemeenschap heeft daardoor een houding aangenomen die het best kan beschreven worden als ‘don’t ask, don’t tell’.

Hoewel Zuid-Afrika dus het meest tolerante land van het Afrikaanse continent is, is de holebigemeenschap onderworpen aan een maatschappij vol tegenstrijdigheden waar aanvaarding en verwerping hand in hand gaan. De gemeenschap heeft zich gesloten voor de buitenwereld en komt enkel op uitgekozen plekken sterk naar voor. Zo hebben Kaapstad en Johannesburg een pride parade en komen er jaarlijks duizenden mensen op straat tegen hate crimes en sociale stigmatisering. Een pride parade is hier, meer dan ooit, een noodzakelijk goed om visibiliteit en solidariteit naar buiten te brengen. Deze boodschap wordt daarom ook meegenomen in parades over heel de wereld, ook diegene in Brussel op 16 mei. 

Deel 2 van deze reportage Holebi’s in Zuid-Afrika: ‘no fems, no blacks’ handelt over de diversiteit van de holebigemeenschap in Zuid-Afrika, haar geslotenheid en haar interne strubbelingen.