Wanneer is toerisme te veel?

‘Het toerisme doodt de wijken!’, ‘Geen terrassen meer’, ‘Geen toeristische appartementen’.  Met de naderende lente, en de toenemende stroom toeristen in Barcelona, komen er ook steeds meer spandoeken buiten te hangen met dit soort leuzen.

Sommige spandoeken zijn explicieter en leggen de passant uit wat het probleem is. ‘De speculant David Gil Fernández wil dit huis afbreken om er toeristische appartementen van te maken’, staat groot op een doek dat uit een raam hangt op Plaça del Nord. In de wijk Baceloneta, naast het strand, hangt in het Engels en het Spaans een boodschap aan de toerist: ‘Welkom toerist. Door de toename aan toeristische appartementen worden wij inwoners gedwongen de wijk te verlaten.’

Een beetje ongemakkelijk want ook wij huurden voordat we een woning vonden een appartement via Airbnb, en vrienden die ons opzoeken doen vaak hetzelfde. Maar de boodschap is duidelijk: in Barcelona zijn veel inwoners het massatoerisme zat. En hun redenen zijn heel begrijpelijk.

Stad verliest haar ziel

Het massale toerisme doet de stad, vooral in het centrum, volgens de groeiende groep protesterende inwoners ‘haar ziel verliezen’. De publieke ruimtes zijn pretparken voor toeristen geworden en geen plekken meer waar de inwoners zich thuis voelen. 

Daarnaast speelt, vooral in de centrale en populaire wijken Ciutat Vella, Eixample, Barceloneta en Grácia het probleem van de verdringing op de woningmarkt. Barcelona is eén van de Spaanse steden die het meest getroffen is door de huizencrisis. Het groeiende toerisme zorgde daarnaast voor speculatieve investeringen in woningen en hogere huren. Dus terwijl een groeiend aantal inwoners moeite heeft zijn woning te kunnen betalen, en huisuitzettingen plaatsvinden, worden steeds meer woningen verhuurd aan toeristen, bijvoorbeeld via Airbnb.

Wie de cijfers bekijkt begrijpt de zorgen goed. Volgens NACLA stonden ruim 3,4 miljoen huizen in Spanje in 2013 officieel leeg, dat is 14 procent van alle huizen. De meeste waren het bezit van banken. Nergens in Europa is dat aantal hoger. In Barcelona worden nog altijd zo’n 15 huurders of huiseigenaren per dag uit hun huis gezet, en meer dan 30.000 families staan op wachtlijsten voor sociale huisvesting. Ondertussen groeide het toerisme in Barcelona in de afgelopen vier jaar met 18 procent, en nam de kloof tussen arme en rijke Barcelonezen met 40 procent toe.     

Leegstand voor vluchtelingen

De activistische burgemeester Ada Colau haalde het dan ook tot de internationale krantenkoppen toen zij meteen na haar aantreden in juni vorig jaar maatregelen nam om het toerisme te beperken, onder andere door Airbnb aan te pakken. 

Colau zorgde ervoor dat er een stop van voorlopig een jaar kwam op nieuwe hotels in het centrum, en dat Airbnb in Barcelona niet verder kan groeien. Ze combineerde een limiet op het aantal vergunningen voor Airbnb met sociaal beleid. Wie zonder vergunning een huis op Airbnb verhuurt, riskeert een boete die kan oplopen tot 90.000 euro. Huiseigenaren kunnen echter onder 80 procent van die boete uitkomen door hun huis voor drie jaar aan de stad over te dragen, die het gebruikt voor sociale woningbouw.

Daarnaast wil Colau, in lijn met haar plan om van Barcelona een Vluchtoordstad, te maken, leegstaande woningen inzetten om vluchtelingen op te vangen.

Binnen de gemeente is een speciale raad opgezet die een nieuw plan voor duurzaam toerisme in de stad moet ontwikkelen. De wijken die met de problemen rondom toerisme kampen hebben hierin inspraak. De vormgeving van het toerismebeleid is nu een participatief proces.  

Werk is een schijnargument

Maar hoe zit het met de economische groei dankzij het toerisme? En zorgt de sector niet ook voor meer werk? In een rapport van de gemeente staat inderdaad dat Barcelona per dag ruim twintig miljoen euro aan inkomsten door het toerisme heeft. Bovendien levert de sector zo’n 100.000 banen op.

Toch zijn deze indrukwekkende cijfers niet eenzijdig positief. Volgens Ernest Cañada, onderzoeker op het gebied van duurzaam toerisme, is het genereren van werk een schijnargument. ‘De sector maakt winst door lage salarissen en steeds meer werk voor minder werknemers.’ schrijft hij op de website Alba Sud.

‘Er zijn mensen die een eigen onderneming draaien dankzij het toerisme, maar dat is een minderheid, en de waarde hiervan is overschat. De grote meerderheid van de werknemers in de toerisme sector heeft weliswaar werk, maar van hele slechte kwaliteit.’  

Ook de vakbonden stellen aan de kaak dat de arbeidsomstandigheden van kamerpersoneel in Catalaanse hotels in de afgelopen jaren zijn verslechterd, hoewel dit een sector is die geen last had van de crisis. Het aantal overnachtingen in hotels nam toe, maar de rechten van deze groep werknemers ging sterk achteruit. Salarissen daalden tot zelfs vier euro per uur. 

Niet stopzetten maar verduurzamen

Vorige week vond in de wijk Grácia een debat plaats voor buurtbewoners: ‘Hoe gaan we om met het toerisme’. Bewoners kunnen hier samen nadenken over een manier van toerisme die de wijk goed doet. In veel wijken van Barcelona organiseren wijkcomités deze discussies. Het onderwerp begint met de lente weer volop te leven.

De wijkcomités die zich verzetten tegen het huidige toerisme in Barcelona verenigen zich samen met andere kritische organisaties in de Organisatie voor Buurtbewoners die Strijden tegen Massatoerisme in Barcelona (ABTS). De overkoepelende organisatie wil het toerisme niet stoppen maar de groei ervan wel. Ze biedt oplossingen aan voor een duurzaam model voor de stad en haar inwoners.

De organisatie wil dat toerisme niet verder gepromoot wordt. Ze willen ‘reële belastingen invoeren om de gevolgen van het toerisme te compenseren’ en de economische opbrengsten van het toerisme beter verdelen. Ook stellen zij voor om toerisme te ontwikkelen buiten de wijken waar nu de meeste toeristen verblijven, om zo ook de lasten te spreiden. Tenslotte wil de ABTS strenge controles op de bestaande noodzakelijke regels.    

Graag een strenger beleid  

Zowel de ABTS als Cañada zijn tevreden met de richting die burgemeester Colau inslaat om de negatieve gevolgen van het massale toerisme tegen te gaan, maar beiden zien graag een nog strenger beleid. Zowel op het gebied van vergunningen voor het verhuren van appartementen, het reguleren van arbeidsomstandigheden, en het terugbrengen van vervuiling.  

‘Hiervoor is het nodig dat de bevolking zich nog beter organiseert,’ zegt Cañada, ‘en veranderingen afdwingt. Dat zorgt voor spanningen met het gemeentebestuur van Barcelona, maar die zijn noodzakelijk. Alleen dan kan de gemeente verder gaan dan ze momenteel doet.’  

En de toerist? Die is volgens Cañada een belangrijke partner in de strijd voor een duurzamer model van toerisme. ‘Het is belangrijk dat de toerist zich bewust is van de gevolgen van het huidige model van toerisme, dat hij coherente keuzes maakt, en de eisen van de buurtcomités steunt. Hij kan, kortom, deel uitmaken van de sociale beweging voor een duurzaam toerisme.’