Jonge, Egyptische fotografe daagt clichés uit

MOOOV leerde Wafaa kennen in de documentaire Ana Ana (Arabisch voor ‘Ik ben mezelf’) van de Nederlandse filmmakers Corinne van Egeraat en Petr Lom, waarin vier jonge Egyptische vrouwen openhartig vertellen over hun leven in Egypte en de kijkers meenemen op een poëtische reis in hun innerlijke zoektocht naar identiteit en een eigen creatieve stem in de nasleep van de Arabische lente.

De film ging in November 2013 internationaal in première op het IDFA International Documentary Filmfestival in Amsterdam.

In de documentaire staan ze niet alleen voor, maar ook achter de camera. Gegroeid uit een autobiografische filmworkshop voor jong talent in Caïro maakten Egeraat en Lom een documentaire die niet alleen de ideëen over vrijheid en het dagelijkse leven van de vier deelneemsters in beeld brengt, maar ook hun ervaringen als vrouw, hun dromen, angsten en hoop via beelden die ze zelf hebben genomen laat zien.

De enige zekerheid die ze van zichzelf hebben, is dat ze door alle ontwikkelingen in Egypte geen zekerheid meer hebben. Door eigenhandig de camera te hanteren, kunnen de vrouwen zichzelf (her)ontdekken. Het stelt hen in staat om hun ziel af te stoffen, zoals Wafaa zelf aangeeft in de film. Beetje bij beetje ontstaat er zo een rode lijn die een oplichtend pad in hun innerlijke chaos brengt.

Blauwe stilte

‘Mijn camera is mijn beste vriend’, zegt Wafaa. ‘Als ik achter mijn camera sta, zie ik alles, maar niemand ziet mij.’ Net als de andere drie vrouwen in de film, waaronder ook Nadine Salib die voor haar documentaire ‘Mother of the unborn’ deze week ook in Turnhout is, ontkent Wafaa niet dat ze bang is maar ondanks haar angst blijft strijden om haar dromen na te jagen en een vast plek te vinden in de maatschappij.

Het campagnebeeld waarin de fotografe in een blauwe kamer in een uitzichtloze hoek staart, kadert in diezelfde zoektocht naar zichzelf. ‘De foto is een zelfportret dat mijn gemoedtoestand reflecteert bij de kleur blauw. Blauw roept bij mij gevoelens op van sereniteit, vrede vinden met jezelf en niet bang zijn om je angsten te confronteren. Weglopen van je angsten heeft geen zin. Zoek je grootste angst op, verdrink jezelf erin tot het een deel van jou is geworden. Hoe meer je je angst omarmt, hoe meer je uiteindelijk de rust zal vinden die je zoekt.’

Wafaa woont in één van de meest vervuilde en drukke wijken van Caïro, geen evidentie om daar sereniteit te vinden. ‘De stad doet me soms vergeten dat ik een ziel heb. Je bent omringd door dingen en mensen, de vervuiling, de drukte en anoniemiteit. Het is een uitdaging in al die chaos jezelf te vinden.’

Geen slachtoffer

Intussen heeft Wafaa haar artistieke stem stilaan gevonden. Haar werk wordt goed onthaald in Egypte en met de hulp van haar ouders kan ze er voorlopig wel een bescheiden zelfstandig leven mee opbouwen. ‘Momenteel voel ik me tussen de persoon die ik ben en die ik zou willen of kunnen zijn. De vrouw die je op de campagnefoto ziet is niet wie ik vanbinnen ben. Jij ziet een vrouw met hoofddoek die op een muur kijkt, misschien wel een moslima die onderdrukt wordt, geen vrijheid kent. Ik zie mezelf, zoals ik zou willen zijn en kan zijn. Ik zie iemand die één is met zichzelf: als vrouw, kunstenaar en mens’. Wafaa voelt zich niet door haar religie of vrouw zijn beperkt, wel door haar eigen angsten, die overigens niet anders zijn dan elke andere vrouw die met een gevoelig oog naar de wereld kijkt, en clichébeelden binnen én buiten Egypte.

Ze wil niet anders zijn, maar voor normaal worden aangezien. ‘Ik was bang dat dit campagnebeeld verkeerd zou begrepen worden als een aanklacht tegen de onderdrukking van vrouwen in de Arabische wereld. Er leven zoveel clichébeelden over moslimvrouwen in het westen. Mijn werk heeft niets rechtstreeks met religie of vrouwenrechten te maken. De hoofddoek in de foto staat er gewoon op omdat ik een hoofddoek draag. Ik maak zelfportretten omdat het me in staat stelt meer gevoel in mijn foto te steken en me in de spiegel laat kijken.’ 

‘Als er tijdens het festival gelijktijdig een filmfocus rond Egyptische cinema of vrouwen in de Arabische wereld liep, had Wafaa denk ik afgehaakt’, lacht organisator Marc Boonen. ‘Wafaa wil niet dat haar werk gelabeled wordt als slachtofferkunst van censuur of onderdrukking gewoon omwille van haar afkomst of religie. Haar werk staat hier centraal omwille van de artistieke en esthetische verdienste. We hebben haar foto uitgekozen net omdat het dat cliché overstijgt en ons uitnodigt onze onvermijdelijke vooroordelen rond vrouwen en kunst in de Arabische wereld in vraag te stellen. Een boodschap die perfect past bij de filosofie achter het hele filmfestival.’  

Wafaa zal dit jaar ook zetelen in de officiële festivaljury. Haar tentoonstelling loopt nog tot 12 juni 2015 in Hotel Ter Driezen, Herentalsstraat 18 in Turnhout.  Ander werk van Wafaa kan je hier terugvinden.

Deze bijdrage werd geschreven door Tess Vonck, één van de Jonge Turken van MO*.